| De klas van Tante Mie | december 2021 |
|---|
 |
| N.a.v. een bezoek aan Van Leest Antiek in Utrecht, en de zoektocht naar anatomische modellen afb: detail geschilderde handen | Bert Kinderdijk, BK afb: detail schilderij | BK afb: mixed media, Bert Kinderdijk, BK | Particuliere collectie |
| Omdat er ook voorwerpen in stillevens worden geschilderd, bezoekt Lord Crackfree Van Leest Antiek aan de Mariaplaats in Utrecht. Het bedrijf is gespecialiseerd in antieke wetenschappelijke instrumenten, waaronder globes, medische instrumenten, anatomische modellen, taxidermie, medicijnkisten en objecten uit de privécollectie van Dr. Auzoux. Bij Van Leest kun je eindeloos kijken, ontdekken en in je hoofd alvast composities maken. |
| Maar wie is eigenlijk Dr. Auzoux? Louis Auzoux (1797-1880) was een Franse arts die als eerste gebruik maakte van papier-maché om modellen van het menselijk lichaam na te maken. De exemplaren konden in- en uit elkaar worden gehaald voor demonstratie. In die tijd er was grote vraag naar deze producten voor educatiedoeleinden, en omdat papier goedkoop was en gemakkelijk verkrijgbaar begon Louis Auzoux een fabriekje. |
| BK (beeldend kunstenaar, ontwerper en echtgenoot) speurt altijd naar objecten die hij kan te gebruiken en die hem aanspreken. Modellen en afbeeldingen van armen, handen, benen, voeten, oren en schedels zijn alom aanwezig in zijn atelier, maar het schilderen van anatomie is een vak apart. Het vereist studie en een scherpe blik. Meerdere keren verleende hij hand- en spandiensten aan collega’s die vastliepen bij het schilderen van handen en voeten. Want hoe doe je dat, en waar leer je dat? |
| Eindeloos oefenen, en vooral talent in huis hebben. Dat blijkt uit het verhaal ‘Hoe men schilder wordt’ van Hendrik Conscience (1812-1883), Belgisch schrijver en griffier van de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen in 1842. Het verhaal gaat over de elfjarige Fransken die voorbestemd is metselaar te worden, en die de godganse dag alles en iedereen om zich heen tot in de kleinste details tekent. Zijn vader wilde hem ‘een goed ambacht doen leren, en schilderen was misschien geen slecht ambacht, maar het is kostelyck en moeijelyk om leeren’. |
| In het boekje beschrijft Consciense de lange opleiding; ‘Als gy op de Akademie moogt komen, dan gaat gij eerst een jaer lang op de klas van neuzen en ooren; dan een jaer op de koppen; dan twee jaer op de mannekens; dan een jaar of dry op het pleister; dan een jaer of vier op het leven; en als gy dan zoo al elf jaren hebt zitten krabben, dan moet ge nog eens een heel jaer op de klas van Tante Mie’ ofwel anatomie en ontleedkunde. |
| Zóveel aandacht wordt er vandaag de dag niet meer besteed aan het vak anatomie op kunstacademies. Er zijn natuurlijk gespecialiseerde opleidingen, maar over het algemeen is anatomie nog maar een klein onderdeel van de studie. Je hoeft niet meer zoals vroeger elk bot en iedere spierbundel te verkennen. Via schilderlessen, boetseerlessen en schetslessen nemen kunststudenten vandaag de dag summier kennis van anatomie. |
| BK zegt dat je de ware schilder herkent aan de manier waarop hij of zij handen schildert. Hij kijkt in het dagelijks leven altijd naar de handen van mensen, en ook naar de handen op schilderijen en in de kunst. Hoe ze geschilderd zijn. Hoe ze zijn uitgevoerd. Hij kijkt naar handen zoals anderen naar gezichten kijken. In mijn handen bijvoorbeeld, ziet hij de handen van mijn vader. Ik ken niemand die scherper kijkt. |
| Of toch wel? Kunstenaar Bas Peeperkorn schildert elke dag zijn eigen hand, als een dagboek. ‘Elke dag een nieuw verhaal. Soms zacht en ingetogen, soms rauw en expressief met hier en daar verwijzingen naar de actualiteit.’ Dit project loopt als een rode draad door zijn kunstenaarsbestaan. In 2020 schilderde hij 365 handenschilderijtjes op paneeltjes van 18 x 24 cm. En nu is er een Handenboek. |
| Op brocantemarkten, in antiekwinkels en op veilingen wordt een grote diversiteit handenhandel aangeboden. Houten tekenhanden, beweegbare etalagehanden, bronzen handen, handen gemaakt van gietsteen, van gips, van was en van klei, porseleinen mallen van handen, nephanden, afgehakte handen (props), Antwerpse handjes, deurkloppers in de vorm van een hand, zilveren bedelhandjes en zelfs de Dode Hand. Dode Hand? |
| Dode Hand (Hand of Glory) is een hand die is afgehakt van een ter dood veroordeelde dief. De hand werd volgens een middeleeuws gebruik gepekeld en gedroogd, om daarna als kandelaar te worden gebruikt. Dode Hand wordt ook wel toverhand of duivelshand genoemd, en er gaan griezelige verhalen rond over dit fenomeen. Komt de duivelshand ook niet voor in de Harry Potter-serie? |
| Anatomische modellen vormen een ander genre. De voor leerdoeleinden gebruikte modellen zijn zeker niet minder interessant als object. Louis Auzoux’s papier-maché modellenfabriek bestaat nog steeds. En collega SOMSO Modelle, sinds 1876 het bedrijf van de familie Sommer in Sonneberg – Thüringen in Duitsland, heeft zelfs een eigen museum. Ontdek de ontwikkeling én de schoonheid van modellen in was, papier-maché, gips en kunststof. En, ontwaar de geschilderde hand in de kunst. |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Van Leest Antiek, Utrecht Het anatomisch theater van de Leidse universiteit Anatomische modellen van papier-maché | Rijksmuseum Boerhave Anatomisch model van Auzoux | Universiteitsmuseum Groningen Musée de la Médecine (ULB) in Anderlecht – Brussel | ‘spierman’ Auzoux 1882 Somso Museum Sommer in Sonneberg – Thüringen | Duitsland Bas Peeperkorn | Handenboeken Hendrik Conscience | Klara podcast Zuylenburgh Collectie | Bert Degenaar Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen Gevel met handjes | MAS Museum aan de Stroom | Antwerpen Philip’s Biscuits | Antwerpse handjes Harry Potter en de Geheime Kamer | Dode hand |
|
| N.a.v. een bezoek aan Van Leest Antiek in Utrecht, en de zoektocht naar anatomische modellen afb: detail geschilderde handen | Bert Kinderdijk, BK afb: detail schilderij | BK afb: mixed media, Bert Kinderdijk, BK | Particuliere collectie |
