| Grip | januari 2022 |
|---|
 |
| N.a.v. de tentoonstelling en het verhaal van een bijzondere verzameling, en over verzamelen afb: Siertorens voor de Torarol in de vorm van granaatappels | Foto JCK afb: detail schilderijtje Pantoffeltjes met belletjes ‘Voor Claudia’ | Bert Kinderdijk (BK), collectie kunstenaar afb: detail geboorteschilderijtje met rammelaar en bijtring | BK, particuliere collectie |
| Toen Pandora haar nieuwsgierigheid niet kon bedwingen en voor het eerst de doos opende waarin Zeus al het ongeluk had gestopt, vloog de ramspoed eruit. Geschrokken klapte Pandora het deksel weer dicht. Het lichte gerinkel dat ze hoorde toen ze de doos opnieuw opende was de hoop die was achtergebleven als boodschap van troost… |
| Wanneer Nederland nog steeds in lockdown zit, probeer ik grip te krijgen op mijn leven. Tijdens een virtuele zoektocht naar objecten stuit ik op een bijzondere verzameling. Verzameling? Het woord vult mijn hoofd. Ben ik in zekere zin niet ook een verzamelaar? Van herinneringen in de vorm van verhalen? Verzamelaars zijn vaak mensen die iets over de wereld willen leren, en die zich op gezette tijden willen terugtrekken. |
| Ze zijn te onderscheiden in verschillende categorieën. Naast de nostalgische verzamelaar die een verzameling gebruikt als bron van herinnering, is er de jager-speurneus die de zaak graag overzichtelijk houdt, en die te vinden is op ruilbeurzen en markten. En dan is er nog de statuszoekende verzamelaar die zijn objecten aan anderen wil laat zien. Vaak is er een plek in huis ingericht waar de collectie wordt getoond. |
| Maar de verzameling waar ik achter bleef haken tijdens de lockdown, kent een gevoelig verhaal. Heinz Keijser (1911-1988), een kleine man met een snor en een vriendelijk gezicht, wijdde bijna veertig jaar van zijn leven aan het verzamelen van rammelaars. De in Hannover geboren, en vóór de Tweede Wereldoorlog naar Amsterdam gevluchte Joodse theaterman, verzamelaar en vriend van bekende kunstenaars, wilde iets nalaten. |
| Tijdens het luisteren naar de prachtig samengestelde podcast ‘De man met de rammelaars’, waarin Mirjam Knotter, conservator en manager tentoonstellingen van het Joods Cultureel Kwartier JCK, in haar zoektocht naar het verhaal wordt gevolgd, ontdek ik een nieuw soort verzamelaar. Heinz Keijser verzamelde objecten om kwade geesten te verdrijven, om op die manier grip op de wereld te krijgen. |
| Probeerde de in de oorlog naar Amsterdam gevluchte Max Beckmann (1884-1950) ook niet met schilderen grip te krijgen op een leven in ballingschap? In zijn atelier aan het Rokin schilderde de Duitse expressionist, en één van de belangrijke kunstenaars van het klassiek modernisme, in een periode van tien jaar maar liefst 280 werken. |
| Deze woorden van hem zijn nog actueel; ‘Schilderen is moeilijk. Het neemt je volledig in beslag. Zo ben ik misschien blind voorbij gegaan aan veel aspecten van het leven. Ik ga er trouwens vanuit dat er twee werelden zijn. De wereld van de geest en die van de politieke realiteit. Door hard te werken verdring ik de talentloze waanzin van deze tijd.’ |
| Heinz Keijser leidt voor de oorlog een vol, actief en creatief leven, en wordt omringd door kunstenaars, fotografen en theatermakers. Na de oorlog is daar weinig meer van over. Het constante vluchten, de onderduik en het verlies van dierbaren heeft hem getraumatiseerd. De zoektocht naar een miniatuurrammelaartje geeft hem een nieuwe levensvervulling. Maar waarom verzamelde hij rammelaars? |
| Dat komt zo. In 1947 koopt Heinz Keijser een rammelaar voor zijn zwangere vrouw Eva Loeb. Wanneer het kind levenloos ter wereld komt, geeft Heinz het kleinood weg, tot verdriet van Eva. Hij gaat op zoek naar eenzelfde exemplaar. Deze zoektocht naar één rammelaar leidt uiteindelijk tot een unieke verzameling van 900 rammelaars uit alle tijden en windstreken, uiteenlopend van kostbare exemplaren van goud en zilver tot rammelaars van been, hout en plastic. |
| En er is voor Heinz Keijser nóg een reden voor het verzamelen van rammelaars. De belletjes aan rammelaars waren ooit bedoeld om boze geesten af te schrikken en jonge kinderen te beschermen tegen ziekten en ongeluk. Gouden belletjes en granaatappels werden al in de oudheid aangebracht op de zoom van het bovenkleed van de hogepriester, zodat hij tijdens het heen en weer gaan in de Tabernakel hoorbaar bleef. |
| Sommige rinkelbellen en rammelaars van Heinz Keijser lijken op de siertorens die de houten stelen van de Joodse Torarollen sieren. Is de gemeenschappelijke vorm een granaatappel? Als een van de oudste symbolen vervult de granaatappel een belangrijke functie in de Joodse traditie. En ook veel rammelaars, zoals bronzen exemplaren uit de oudheid, hebben de vorm van een granaatappel. |
| Toen BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) enkele jaren geleden de opdracht kreeg van het Joods Historisch Museum Toramantelsteunen te ontwikkelen en uit te voeren, waar ook de siertorens op konden worden geplaatst, werd hij door een collectiebeheerder van het museum rondgeleid in de kelder van de Joodse Synagoge waar ooit de rammelaars lagen opgeslagen die Heinz Keijser in vele verhuisdozen had verpakt. Naast zijn collectie liet Heinz Keijser een omvangrijk archief na, en een heel bijzonder schrift met de titel; ‘Schildering levensloop’. |
| En dat is nu allemaal te zien in het museum van het JCK tijdens de tentoonstelling Rammelaars! Rammelaars! Rammelaars!. Ontdek het boeiende en bewogen leven van Heinz Keijser, zijn opmerkelijke verzameling en het verband daartussen. |
| Ook een vriend van Heinz Keijser, fotograaf Cas Oorthuys, liet een grote verzameling van wel 500.000 negatieven van 6 x 6 cm en eenzelfde aantal contactprints na. Cas Oorthuys (1908-1975) verliet de woning nooit zonder fototoestel, en hij werkte, samen met zijn vrouw Lydia Oorthuys, altijd zorgvuldig aan zijn archief. Na zijn overlijden bewaarde zij het archief met de negatieven nog vijftien jaar in een souterrainwoning aan de Prinsengracht in Amsterdam. Daarna werd het best gestructureerde archief uit het analoge tijdperk overgedragen aan het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam. |
| Had de familie Oorthuys ook niet een vakantiehuisje aan de Waaldijk in Brakel? Tussen Afgedamde Maas en de Waal, in het achterland van ons Raadhuisje? Lord Crackfree gaat op zoek. Aan de hand van de website van de Stichting De Vier Heerlijkheden worden de vier kerkdorpen Aalst, Brakel, Zuilichem en Poederoijen (waaronder Slot Loevestein) van de voormalige gemeente Brakel, op een heel eigen manier beschreven. En ook hier is een uitgebreide fotoverzameling de basis voor het verhaal. |
| En heeft de zojuist overleden beeldend kunstenaar Wim Gijzen (1941-2022) niet in 1972 ‘een bezoek gebracht aan alle 863 gemeenten van Nederland? Waarbij hij zichzelf met een panoramacamera op statief fotografeerde bij de gemeenteborden? Voor dit mail art-project kocht hij in ieder dorp of stad een ansichtkaart waarvan hij de voor- en de achterkant fotografeerde en ook de winkel die ze verkocht en de brievenbus waar hij ze op de post deed’. Van dit originele project is in maart 2015 een boek uitgebracht met alle collages op ware grootte. Het is te koop bij Verbeke Foundation. Ontdek hoe Nederland in vijftig jaar tijd is veranderd. En ontdek ook wat zo’n verzameling bij je teweeg brengt. |
| Een verzameling heeft een waarde door fysiek bij elkaar te zijn. De Stichting H. Keijser is door H. Keijser kort voor zijn overlijden in 1988 opgericht, o.a. om de collectie voor het publiek toegankelijk te maken. Toen in 2020 en 2021 de prominente tentoonstelling BLIND DATE. Portretten met blikken en blozen plaats vond op verschillende locaties in de Antwerpse binnenstad, die door een wandeling met elkaar verbonden waren, werden er ook stukken uit het erfgoed van Heinz Keijser getoond. |
| De Nederlandse Vereniging ‘De Verzamelaar’ organiseert jaarlijks vele beurzen en tentoonstellingen en zet zich in voor het aanleggen van verzamelingen op elk gebied als nuttige en culturele vorm van tijdsbesteding. Verzamelen geeft je een gevoel van autonomie, en het is een goede reden om je bed uit te komen. Ontdek de werking van verzamelen. Maar kijk wel uit, want doorslaan is geen succes. |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Tentoonstelling Rammelaars! Rammelaars! Rammelaars! | JCK, Amsterdam Podcast De man met de rammelaars | JCK i.s.m. audio agency Airborne Website | Collectie Heinz Keijser Boek; Rammelaars en rinkelbellen | De collectie van Heinz Keijser Waarom verzamelen mensen | NPO Kennis Dit is Cas | Vintage fotografie van Cas Oorthuys | Nederlands Fotomuseum in Rotterdam Kabinet van Cas | Nederlands Fotomuseum in Rotterdam Boek; Cas Oorthuys | Contacts | Nederlands Fotomuseum in Rotterdam Website De Vier Heerlijkheden Brakel Boek; Een bezoek aan alle 863 gemeenten van Nederland, Wim Gijzen 1972 | Verbeke Foundation Werk Wim Gijzen | website PDF BLIND DATE. Portretten met blikken en blozen | Antwerpen De Nederlandse Vereniging ‘De Verzamelaar’ |
|
| N.a.v. de tentoonstelling en het verhaal van een bijzondere verzameling, en over verzamelen afb: Siertorens voor de Torarol in de vorm van granaatappels | Foto JCK afb: detail schilderijtje Pantoffeltjes met belletjes ‘Voor Claudia’ | Bert Kinderdijk (BK), collectie kunstenaar afb: detail geboorteschilderijtje met rammelaar en bijtring | BK, particuliere collectie |
