| Bergplaats | februari 2023 |
|---|
 |
| N.a.v. de zoektocht naar kasten en bergplaatsen afb: © 2022 Slowaakse kast van kunstenaar en ontwerper Damián Cehlárik | Foto Ronald Smits voor DAE afb: Detail kast uit 1632 gemaakt door Herman Doomer | Collectie Rijksmuseum Amsterdam afb: Detail schilderij ‘Ladekastje‘ | Bert Kinderdijk | Particuliere collectie BK | Foto LC |
| ‘Ik hou van leuke meubels die een beetje apart zijn’, de vrouw wijst naar een witte kast met twee grote deuren. ‘Die wil ik, maar dan in het felgroen en met een heleboel kleine deurtjes en laatjes…’ Het leuke kinderverhaal De knotsgekke kast, over Zip en Loef die een paar dagen op de winkel van hun ouders passen doet denken aan het huis van mijn zus. Bestond niet haar hele interieur uit samengestelde meubels gedecoreerd in frisse en aansprekende kleuren. Een feest om in te wonen. Een feest om in thuis te komen. |
| Alles in het huis van mijn zus was op elkaar afgestemd en tot in de puntjes geordend. Kasten, lades, bakjes, mandjes, kisten en ordners waren netjes en logisch ingedeeld en iets terugvinden na haar overlijden was niet moeilijk. Inmiddels zijn we alweer vijf jaar verder en ik denk nog vaak aan de manier waarop zij de boel had georganiseerd ‘opdat wij zaken vlot konden vinden’. De kleurexplosie in de geopende kasten leverden fraaie beelden op en de opgeslagen documenten al dan niet geprint deden chronologisch verslag van haar leven. |
| Weet je dat slordig beheer van documenten een veel voorkomend verschijnsel is? Regelmatig slingeren vertrouwelijke documenten rond op plaatsen waar ze niet horen. Ik sta er versteld van hoe snel alles verandert en hoe ons kleine archief- en documentensysteem steeds moet worden aangepast. Het ‘Tuut tuut, dat is snel: het lijkt Overtoom wel’-gevoel uit vervlogen tijden achtervolgt mij bijna dagelijks. Want wie schrijft, die ordent en waar laat je al die informatie? In ons raadhuisje staan de kasten, kisten en dozen met mappen op een plek met de bijnaam ‘Archief, stoot je hoofd niet’. |
| Maar ordners passen niet altijd in boekenkasten. In de vintage boekenkast die mijn ouders kochten kort na hun trouwen moeten onze ordners platliggen. En dat is niet handig. Om ruimte op zolder te scheppen besloten wij afscheid te nemen van de kast. De vintage boekenkast (type Scandinavisch design) heeft inmiddels een nieuwe eigenaar gevonden die zelf al een behoorlijke ‘kast met verhalen’ bij elkaar heeft gecreëerd en wij zijn blij met de bestemming. Vintage kasten uit de tijd van mijn ouders zijn erg populair en de vormgeving spreekt veel jonge mensen aan. |
| Er zijn ook mensen die een kast in huis hebben waarvan ze de geschiedenis en de waarde niet goed kennen. Het exemplaar van een mevrouw die haar kast liet taxeren door een kunstconsultant was Signed all over. Haar overgrootvader kocht het meubel met de datering ‘ANNO 1632’ op een veiling, en deze Doomer-kast is een paar jaar geleden verkocht voor een bedrag met waarschijnlijk zeven cijfers. De Rembrandt onder de kasten wordt nu tentoongesteld in de Eregalerij van het Rijksmuseum in Amsterdam. Ga dat zien. Maar wie was Herman Doomer. |
| De in Duitsland geboren meubelmaker en ivoorsnijder woonde vanaf 1613 in Amsterdam. Hij was in de eerste plaats lijstenmaker. Leverde hij lijsten aan Rembrandt? Het zou kunnen, want in 1640 portretteerde Rembrandt Herman Doomer en zijn vrouw Baertje Martens in pendant-stijl. Ze behoorden tot de eenvoudiger Rembrandt-bezitters maar ze waren zeker niet armlastig. Herman Doomer was een succesvolle meubelmaker die meerdere huizen bezat en zelf ook verzamelaar was. Stond dit pronkstuk niet ooit in zijn eigen huis? |
| De twee meter hoge Doomer-kast is een ‘wonder van vakmanschap’. Het eikenhouten meubel is belijmd met kostbaar zwart ebbenhout, en van binnen en van buiten versierd met paarlemoeren bloemen en vlinders. Het is geen gewoon kabinet maar een kunstkast met geheime kastjes en laatjes en een heus spiegelpaleisje. Een bergplaats voor de schatten van een verzamelaar. Ook zie je aan de kast hoe Doomer zocht naar een nieuwe stijl. Het onderste deel is nog vrij traditioneel en meer naar boven laat hij een barokke vernieuwing zien. |
| Doet dat niet denken aan een onlangs gepubliceerd verhaal? Want ook in kastenland is niet alles wat het lijkt. Wanneer een verzamelaarsechtpaar voor miljoenen euro’s zeventiende-eeuwse objecten koopt bij een chique antiquair, krijgen ze, na een bezoek van meubeldeskundige en auteur van een lijvig boek over meubels van de Renaissance tot de vroege Barok, argwaan. Het echtpaar was in de veronderstelling dat ze een renaissancekast uit 1640 hadden gekocht maar experts ontdekten dat het een laat negentiende- of begin twintigste-eeuwse variant was, ‘samengesteld van oud en antiek hout’. |
| Hoe raakte het stel er dan van overtuigd de kast toch te kopen? Toen ze hoorden dat het enige vergelijkbare exemplaar in het Rijksmuseum stond zijn ze voor het eerst in dat museum geweest en daar zagen ze nagenoeg dezelfde kast. De meubeldeskundige onderzocht de kast van het echtpaar die volgens de factuur: ‘Een kunstkabinet vervaardigd door Pierre Gole, Parijs, ca. 1650’ genoemd werd. Was Gole niet een beroemde zeventiende-eeuwse meubelmaker en hofleverancier van Lodewijk XIV? Helaas was hun kast gemaakt in ‘de stijl van deze meester’. |
| Specificaties op facturen hebben niet zoveel om het lijf. Een omschrijving is veelal een mening van de verkoper over de staat van het object. Vraag gerust om garanties dan ben je min of meer gedekt. Rechters bestudeerden de rapporten van de experts die de voorwerpen van het echtpaar hadden onderzocht en er volgde een verrassende uitspraak. In het hogere segment van de branche komt het wel vaker voor dat ondernemers elkaar proberen vliegen af te vangen. Het wereldje is klein en goede klanten zijn schaars. |
| Maar hoe moet het dan? Doe vooraf zelf onderzoek, en stel jezelf de vraag waarom je iets graag zou willen hebben. ‘Maak uw voorkeur kenbaar, welke van de tentoongestelde werken heeft mij het meest aangesproken’, was de vraag die werd gesteld aan bezoekers in het Paleis op de Dam naar aanleiding van de tentoonstelling Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst 1980. BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) was een van de kunstenaars wiens werk was tentoongesteld. Het schilderij ‘Ladekastje’ trok veel aandacht. Ik vis de formulieren met de reacties van bezoekers uit ons ‘Archief, stoot je hoofd niet’. |
| Wat schreven die bezoekers allemaal? Nou, wat dacht je van; ‘Het is een van de weinige schilderijen op de tentoonstelling die ikzelf zou willen hebben, het intrigeert mij bijzonder, en ik wil eigenlijk weten wat dat voor een kastje is. Bovendien is het zeer levensecht. In de eerste instantie dacht ik dat het openhangende laatje inderdaad uit het schilderij hing…’ Dan ga je snel tot aankoop over toch? Of deze; ‘Dit schilderij roept allerlei vragen op. Is het een politiearchief?’ En; ‘Hoe langer je er naar kijkt, hoe meer je de neiging krijgt er een lade uit te halen.’ |
| Het schilderij was rap verkocht maar het echte ladekastje is nog er nog altijd. BK kreeg het van zijn grootvader en het heeft ook nu weer een plek gevonden in ons raadhuisje. Het schilderij ‘Ladekastje’ is een van mijn favorieten samen met een schilderij van een typemachine. Waarom dan? Categoriseren, ordenen en schrijven dat is wat ik bijna de hele dag doe. Maar verhalen komen niet vanzelf. De verzamelde teksten al dan niet digitaal geordend worden uit hun context gehaald en op zeer veel verschillende manieren gecategoriseerd. Want niets is door mijzelf bedacht, ik assembleer, transformeer en genereer. |
| Waarom zo moeilijk doen je hebt toch nu ChatGPT? Het programma dat teksten schrijft op basis van input? Dan moet je natuurlijk wel input hebben, en laat al dat gecategoriseer van de laatste jaren nu een bron van inspiratie zijn. Of ik ChatGPT ga gebruiken en voeden, zoals wij sociale media wijzer maken met AI, is nog maar de vraag. Het lege scherm dat mij dagelijks aanstaart wanneer ik voor de zoveelste keer aan een nieuw, allang uitgedacht project wil beginnen kan ik niet meer zien. Wellicht biedt de robot uitkomst. De bijna tweehonderd Columns, Puttertjes, en Lord Crackfree-verhalen zijn louter oefeningen en een zoektocht naar de juiste toon en ritme. |
| Het ladekastje van BK heeft dat ritme. Het kastje op het schilderij, met het naar buiten geschoven laatje, doet denken aan het ritme van paneláky-flats met hun kleine vooruitstekende of inpandige balkons. Paneláky zijn lange flatblokken met meerdere centrale ingangen. Deze flatgebouwen uit het midden van de vorige eeuw vind je vooral terug in Midden-Europa en met name in voormalig Tsjechoslowakije. Het communistische regime bouwde er miljoenen. Ze bestaan volledig uit geprefabriceerde betonnen panelen. Wist je dat er zelfs historische steden zijn afgebroken om plaats te maken voor bruinkoolwinning? En dat daar nu iedereen een eindje verderop in panelák-flats woont? |
| Paneláky zijn veelal hetzelfde ingedeeld en hebben een kenmerkend interieur. Hoe weet ik dat? In 1992 logeerden BK en ik in een zo’n appartement in Praag. Toen was alles nog authentiek en werden wij decennia teruggeworpen in de tijd. De boekenkast van mijn ouders die zij al ruimschoots naar de zolder hadden verbannen stond hier nog mooi te zijn. Bekijk de online-tentoonstelling ‘Paneláky uit het communistische tijdperk huisvesting 1945–1989’ in het Museum voor Decoratieve Kunsten in Praag. |
| In het paneláky-appartement waar wij logeerden woonde een bejaarde vouw. Wij hadden geen weet van haar bestaan totdat ze uit een soort van bergplaats kroop. Heel bizar. Zij verhuurde haar flat aan toeristen die via een bureau een tijdelijk onderkomen zochten. Haar man, een militair, was overleden en de verhuur van de woning zorgde voor extra inkomen. Wij raakten met haar in gesprek en zij vertelde ons aan de hand van de uitgestalde foto’s en attributen in de kast over de oorlog en het voorbije regime. Daarna ging ze naar de kermis. |
| Dit voorval kwam weer naar boven tijdens het lezen van een interview met de Slowaakse kunstenaar Damián Cehlárik. Voor zijn eindexamenproject aan de Design Academy Eindhoven maakte hij een ‘grote kast die zijn landgenoten en andere Midden-Europeanen onmiddellijk herkennen als een variant op een standaard meubelstuk uit de communistische tijd. Omdat deze meubels en de flats waarin ze stonden gezien worden als symbolen van verfoeide regimes, worden ze massaal vernietigd’. |
| Damián Cehlárik (1996) woont in Slowakije en in Nederland. In 2022 studeerde hij Cum Laude af aan de Design Academy in Eindhoven en werd hij genomineerd voor de Gijs Bakker Award. Ook woonde hij een tijdje in Praag en Bratislava. Hij onderzoekt historische, culturele, politieke en economische invloeden en transformeert deze in visuele verhalen waarmee hij in gesprek gaat met landgenoten. |
| Slowakije is ontstaan na de Fluwelen Revolutie, de geweldloze splitsing van Tsjechië en Slowakije in 1993 die een einde maakte aan het communisme in Tsjechoslowakije. Het zijn betrekkelijk jonge landen in Europa en ze zijn beide lid van de Europese Unie en de NAVO. Dit jaar viert Slowakije zijn dertigste verjaardag en in maart brengen Willem-Alexander en Máxima een staatsbezoek aan de Slowaakse Republiek. |
| De roze kast van Damián Cehlárik doet denken aan het kinderverhaal De knotsgekke kast. Het prikkelt enorm de verbeelding en niet alleen van de mensen in Midden-Europa toch? Hoeveel verhalen kan je er wel in kwijt. Tegenwoordig vind je deze kasten bij brocantes in ónze regio. Hoe weet ik dat? Dat komt omdat wij zelf altijd op zoek zijn naar kasten. BK schildert regelmatig kastjes in zijn stillevens en ze hebben allemaal een verhaal. Zoals de boekenkast van mijn ouders. |
| Was een draaibare boekenkast niet ook de geheime ingang naar de bergplaats van de familie Frank in het Achterhuis? Vandaag de dag gaan in pakpapier verpakte boekenkasten viral op sociale media. Waarom? Omdat sommige boeken in de toekomst verboden zullen worden. Ze zijn ongeschikt voor het grote verhaal of geschreven door iemand die zich niet correct heeft gedragen. De angst voor het boek zit er goed in. Misschien is een boekenkast binnenkort niet eens meer nodig en worden ze massaal vernietigd. Moeten we ons bergen voor ‘Oostbloktaferelen’? |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Boek: De knotsgekke kast | Marte Jongbloed en Juliette de Wit YouTube: Tuut Tuut, dat is snel! | VerdwenenMerken Website: Vintage boekenkasten | Scandinavisch design Website: Kast, Herman Doomer | ca. 1635 – ca. 1645 – Rijksmuseum Website: Kabinet, Pierre Gole (mogelijk) | ca. 1645 – ca. 1650 Artikel NRC | Waarom moest een kunsthandelaar dubieuze verkopen terugnemen? | Pieter van Os en Arjen Ribbens Tentoonstelling: Koninklijke Prijs voor Vrije Schilderkunst | Paleis op de Dam Website: ChatGPT | Geef vorm aan de toekomst van technologie via Open AI Website: Czech Panelaks are Disappearing, But the Housing Estates Remain A Big Exhibition with a Big Theme | ‘Residence: Prefab Estate; Plans, Realization, Housing 1945–1989’ | Museum of Decorative Arts in Prague Film: Panelstory van Věra Chytilová Documentaire: Andere Tijden-serie ‘Van krot tot Vinex: 100 jaar wonen’ Website: Damián Cehlárik Website: Damián Cehlárik | Design Akademie Eindhoven Website: Fluwelen Revolutie | IsGeschiedenis Website: Splitsing tussen Tsjechië en Slowakije in 1993 | Bohemia Travel Breda Podcast: Waarom Slowakije en Tsjechië wapens naar Oekraïne sturen | BNR Perestojkast | Laura Postma, oud-correspondent in Praag en Bratislava Website: Staatsbezoek aan Slowakije | maart 2023 Museum: Anne Frank Huis | Amsterdam |
|
| N.a.v. de zoektocht naar kasten en bergplaatsen afb: © 2022 Slowaakse kast van kunstenaar en ontwerper Damián Cehlárik | Foto Ronald Smits voor DAE afb: Detail kast uit 1632 gemaakt door Herman Doomer | Collectie Rijksmuseum Amsterdam afb: Detail schilderij ‘Ladekastje‘ | Bert Kinderdijk | Particuliere collectie BK | Foto LC |
