| Over de muur | november 2021 |
|---|
 |
| Puttertje n.a.v. de tentoonstelling De ommuurde stad Geschiedenis van een stadsverdediging | Centraal Museum, Utrecht afb: Detail Portret van Trijn van Leemput | anoniem, ca. 1650 | Collectie Centraal Museum afb: Samengesteld beeld | CZ | red. puttertjes afb: Detail uit Bert Kinderdijk aan de wand | Bert Kinderdijk (BK) | particuliere opdracht |
| Op Sint-Maarten, 11 november 2020, zijn musea en tentoonstellingsruimten gesloten. Middenin de tweede lockdown kijken we reikhalzend uit naar andere tijden, en ik luister naar de podcast van René de Kam (de Nederlandse Bart van Loo). René de Kam is conservator stadsgeschiedenis bij het Centraal Museum in Utrecht, schrijver van het boek De ommuurde stad. Geschiedenis van een stadsverdediging, en samensteller van de tentoonstelling met dezelfde naam. De podcast is een boeiend relaas over de Utrechtse stadsmuur en in mijn hoofd de maak ik een vergelijking; de vestingmuur van toen versus het hedendaagse ‘murenstelsel’. De vraag borrelt op; vechten we nog wel als mens tegen mens? Of is inmiddels de machine onze grootste vijand. |
| Wordt ‘oorlog’ vandaag de dag online uitgevochten, met informatie als wapen? Is het murenstelsel dat sociale media rondom gebruikers en hun zelf bij elkaar gesprokkelde data hebben opgetrokken te vergelijken met de Utrechtse vestingmuur? Wie controleert binnen deze ‘walled gardens’ onze toegang tot het digitale domein? De in 1529 door Utrechters zelf opgetrokken dwangburcht Vredenburg was een belangrijk onderdeel van de Utrechtse stadsmuur, niet alleen om de vijand buiten de deur te houden, maar óók om de burgers van de stad te controleren en te intimideren. Een aantal kanonnen stond letterlijk op de inwoners gericht. Gaan de ontwikkelingen nu sneller, en lopen we met het huidige veiligheidsvraagstuk niet constant achter de feiten aan? |
| Niets is minder waar, het is van alle tijden. René de Kam trok er met oud-NOS verslaggever Jeroen Wielaert op uit om een zestal podcasts te maken over de Utrechtse stadsmuur. In een boeiend en vermakelijk tweegesprek wordt het verhaal over het ontstaan van de muur vanaf 1122, het moment waarop Utrecht stadsrechten kreeg, tot nu uit de doeken gedaan. Duizend jaar vóór 1122 was Utrecht een Romeinse legerbasis, en Fort Castellum Traiectum bleef in hoge mate bepalend voor de ontwikkeling van de stad. En wat blijkt; de met het Romeinse fort als middelpunt gebouwde middeleeuwse vestingmuur, een infrastructureel bouwwerk van enorme omvang, was een continu achterhaald project. Want de inventieve mens vindt altijd weer iets nieuw uit. |
| De ommuurde stad raakt een snaar. Zelf lopen wij (BK, beeldend kunstenaar en echtgenoot en ondergetekende) bijna dagelijks op de vestingmuur van Woudrichem op steenworp afstand van ons atelierhuis. De riviersplitsing, waar de Merwede overgaat in de Waal en de afgedamde Maas, geeft een schitterend uitzicht op vestingstad Gorinchem aan de overkant, en Slot Loevestein gelegen op een landtong in de riviersplitsing. Dit is de plek waar scheepvaart (lees handel) verdedigd moest worden, en op die plek is Loevestein gebouwd. Kanonnen staan nog altijd naar de rivier gericht, en het bronzen beeld van Jacoba van Beieren binnen de vesting Woudrichem was eerder al de aanleiding eens goed in het verhaal te duiken. |
| Jacoba van Beieren (1401- 1436, gravin van Holland, Zeeland en Henegouwen) is een belangrijke vrouw in de Nederlandse geschiedenis tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten, een strijd tussen adel en kooplieden in de 14e en de 15e eeuw. De Kabeljauwen wilden grotere steden en minder macht van de adel, en de Hoeken lieten graag alles bij het oude. De strijd werd met tussenpozen uitgevochten, en de Utrechtse stadsverdediging beleefde in 1345 de lakmoesproef als Graaf Willem IV, graaf van Holland en Kabeljauw, met een leger van 30.000 man uitgerust met stormrammen, slingerblijdes en ribaudes (de eerste vuurwapens) de stad probeert te veroveren. Het Hoekse Utrecht hield moedig stand, dankzij de muur en een gedegen voorbereiding. |
| In Woudrichem komen de verhalen van René de Kam (De ommuurde stad) en Bart van Loo (De Bourgondiërs) samen in de figuur van Jacoba van Beieren. In de historische roman Jacoba, Dochter van Holland beschrijft Simone van der Vlugt hoe Jacoba van Beieren haar tijd ver vooruit was, en dat zij haar feministische ideeën niet onder stoelen of banken stak. Ik denk aan Trijn van Leemput, de Utrechtse Brouwersvrouw die in 1577 samen met haar vriendinnen en een pikhouweel naar Kasteel Vredenburg stapte om te demonstreren. Het was mooi geweest. Nadat de Spanjaarden waren verslagen stond de dwangburcht leeg, en voordat de macht weer door een of andere vijand zou worden overgenomen moest het kasteel zo snel mogelijk weg. En zo geschiedde. |
| De metershoge vestingmuren in Nederland en Vlaanderen vertellen bijzondere verhalen die allemaal met elkaar verbonden zijn. Het zijn onze buitenmusea. In tijden dat exposities bezoeken binnen niet kan, lopen we over de muur en nemen we kennis van de geschiedenis. Wellicht is het mogelijk om met toegevoegde realiteit (AR en VR) door de muur te kijken? In vroeger tijden werd een bres in de muur geslagen en kwam de overwinnaar dwars door de muur. Inmiddels voel ik mij een winnaar. De muur in mijn hoofd is afgebrokkeld. De tweede lockdown zorgde voor een nog beter zicht op de toekomst waarin zowel binnen en buiten als virtueel naadloos in elkaar overgaan. Ik spring in de bres en ik trakteer mijzelf op een kunstwerkje dat herinnert aan deze bizarre tijd. Doe het ook, reis veilig, koop kunst, geef kunst, geef om kunst en cultuur, en… blijf alert. |
| Tips: Let op! De tips hebben geen links, kopieer de regel en plaats die in de browser De ommuurde stad, René de Kam | Tentoonstelling – Boek – Podcast -Citygame – Online | Centraal Museum Utrecht ‘Beuk de burcht’ | Beleving en tentoonstelling in het Utrechts Archief DOMunder | Ontdek 2000 jaar Domplein, Utrecht Vesting-tour | Voor Pampus thuis! | Extra leuk met VR-bril! Nederlands Vestingmuseum, Naarden-Vesting | Beleving en tentoonstelling De kunst van het Verdedigen | De bastei van Dürer in de 16e eeuw | Nijmegen Jacoba, Dochter van Holland | Boek van Simone van der Vlugt Fortengordels rond Antwerpen | Ontdekken. Beleven. Heroveren Het Bombardement van de Grote Markt in Brussel in 1695 Vestingsteden in Nederland Blind Walls Gallery | Hét museum op straat, Breda | Buitententoonstelling – Boek – Podcast SAMA, Amsterdam | Murals | Buitententoonstelling Wees Alert! | Constant Dullaart | Tentoonstelling This Unjust Mirror Slot Loevestein |
|
| Puttertje n.a.v. de tentoonstelling De ommuurde stad Geschiedenis van een stadsverdediging | Centraal Museum, Utrecht afb: Detail Portret van Trijn van Leemput | anoniem, ca. 1650 | Collectie Centraal Museum afb: Samengesteld beeld | CZ | red. puttertjes afb: Detail uit Bert Kinderdijk aan de wand | Bert Kinderdijk (BK) | particuliere opdracht |
