Column 34

Marketing | 2017
afb: Detail schilderij Hanenei, en detail schilderij Mailbox, Bert Kinderdijk
Met de nog tot 20 februari 2017 te bezoeken tentoonstelling ‘Max Beckmann in New York’, zet het Metropolitan Museum of Art een schijnwerper op de bijzondere band van de kunstenaar met New York City. Max Beckmann (Leipzig 1884 – New York 1950) begon zijn schildersopleiding in Weimar. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij ziekenverpleger in Vlaanderen en zijn werk is sterk ontwikkeld door deze periode. Na de oorlog kreeg hij een baan als professor aan de Stedelijke Academie in Frankfurt en hij exposeerde onder andere in Duitsland en in Amerika (New York). In 1933 legden de nazi’s hem een tentoonstellingsverbod op, het werk werd als ‘ontaard’ beschouwd en hij vluchtte met zijn vrouw Mathilde (Quappi) naar Amsterdam om van daaruit naar Amerika te vertrekken. De Amerikaanse consul in Nederland weigerde hen een visum te verstrekken, de oorlog dreigde en zij bleven noodgedwongen in Amsterdam.
In zijn atelier aan het Rokin vervaardigde Max Beckmann in een periode van tien jaar maar liefst 280 schilderijen, ongeveer een derde van zijn totale oeuvre. Na de oorlog vestigde hij zich in Amerika en werkte hij als docent aan verschillende academies waaronder de Brooklyn Academy Museum School in Manhattan New York op 5th Avenue. Eind 1950 werd werk van hem, ‘Zelfportret met blauwe jas’, geëxposeerd in het Metropolitan Museum of Art tijdens de tentoonstelling ‘America Painting Today, 1950’. Op weg naar de tentoonstelling, op de hoek van Central Park West en 69th Street, kreeg hij een fatale hartaanval. Hij stierf op 66-jarige leeftijd, op het hoogtepunt van zijn artistieke loopbaan. ‘Het gaat mij erom, de magie van de realiteit te registeren en die te vertalen in schilderkunst. Het onzichtbare zichtbaar maken via realiteit. Paradoxaal wellicht, maar de realiteit is het eigenlijke mysterie van het bestaan.’ Max Beckmann (1938)
Met deze zin opent de catalogus The Refined Image | Aspects of Dutch New Realist Painting. Het boek is samengesteld door Galerie Lieve Hemel uit Amsterdam in samenwerking met Hope College uit Holland (een stad in de staat Michigan, VS) ter gelegenheid van een tentoonstelling van het Nieuwe Realisme uit Nederland in het DePree Art Center in Holland op 13 oktober 1985, en ter promotie van het Nieuwe Realisme uit Nederland in Amerika. Holland is een stad in de Amerikaanse staat Michigan en ligt ten noorden van Chicago. Michigan is de thuishaven van o.a. General Motors, Ford en Chrysler, een regio die verassende uitslagen toonde tijdens de verkiezingen van 8 november 2016. In Holland wonen veel afstammelingen uit Nederland. De plaats werd gesticht in 1847 door een aantal bewoners uit Ommen (Overijssel) onder leiding van dominee dr. A.C. van Raalte. De naam Hope College en het logo van de school zijn afkomstig van Van Raalte die zei: ‘Dit is mijn anker van hoop voor deze mensen in de toekomst.’
45 kunstenaars uit de stal van Galerie Lieve Hemel deden mee aan de groepstentoonstelling in het DePree Art Center & Gallery. In Amerika was er op dat moment grote belangstelling voor het Nederlands Realisme. Er waren in de VS naar verhouding weinig kunstenaars die in deze trant schilderden en dat maakte hun werk zeldzaam en peperduur, schreef Cas Wichers destijds in De Telegraaf n.a.v. een interview met de galeriehouder die veel kansen zag. Hij bood immers ‘hetzelfde hoge kwaliteitsniveau’, tegen alleszins redelijke prijzen. ‘En dat maakt Amerika voor ons commercieel aantrekkelijk’. Hope College Holland is nu een Liberal Arts College met het DePree Art Center & Gallery als nog altijd als dynamisch middelpunt. De expositie in Holland was niet de eerste in Amerika. Met een uitgekiende strategie waagde Lieve Hemel al in 1984 de sprong naar de overkant van de oceaan. De galeriehouder stelde voor de deelnemende kunstenaars een ‘mensvriendelijke en zakelijk verantwoorde overeenkomst’ op.
BK, echtgenoot en beeldend kunstenaar / ontwerper Bert Kinderdijk), was een van de geselecteerde deelnemers en op 1 december 1984 hing zijn werk op de opening van de tentoonstelling ‘Dutch New Realism’ in Gallery arras 2 in de Trump Tower in New York Midtown Manhattan op de hoek van 5th Avenue en 56th street, een van de duurste straten van de wereld. De Trump Tower staat op de plek van het voormalige warenhuis Bonwit Teller, het warenhuis dat het eerste popwerk van Andy Warhol (maker van o.a. schetsboek ‘Het hanenboek‘) tentoonstelde. Trump kocht het gebouw in 1979.Tijdens de afbraak sneuvelden twee bijzondere Art Deco friezen en een decoratief Art Deco sierhekwerk. Trump had beloofd de sculpturen te ‘doneren’ aan het Metropolitan Museum of Art, maar toen hij ontdekte dat de sloop de bouw zou vertragen, wilde hij niet wachten en gaf hij opdracht de kalkstenen plastieken te vernietigen en het siersmeedwerk tot schroot te vermalen.
De media reageerden geschokt en Trump verschool zich achter een van zijn nep alter ego’s die hij regelmatig gebruikte om de pers te woord te staan. Hij liet weten dat hij de friezen ‘van geen artistieke verdienste’ vond en hij vond het niet nodig om ze met beleid te laten verwijderen. Trump had een andere interpretatie van kunst en dat kunnen we lezen in ‘The Art of the Deal’, zijn bestseller uit 1987, en nu ook vrij vertaald als satirisch document in ‘Donald Trump’s The Art of the Deal: The Movie’, uit 2016. Een film over haantjesgedrag en de kunst van van alles en nog wat, met als hoogtepunt ‘The Art of Building the Trump Tower’. ‘De vastgoedhandel heeft Trump geen windeieren gelegd’, is een vaak geciteerde zin, maar wat betekent dat dan eigenlijk? Een windei, ook wel hanenei genoemd, is een ei zonder schaal waarvan de dooier alleen door een vlies is omgeven. Deze eieren zijn waardeloos voor de verkoop. Het spreekwoord ‘dat zal hem geen windeieren leggen’, betekent dat men verwacht voordeel te behalen. Het promoten van zijn vastgoedhandel en het grensverleggende campagnevoeren tijdens de laatste verkiezingen hebben Trump ‘beslist geen windeieren gelegd’.
‘Hanenei’ is ook de titel van een van de tentoongestelde schilderijen van Bert Kinderdijk in Gallery arras 2 in de Trump Tower tijdens de tentoonstelling in 1984. ‘Hanenei’ is een schilderij van een kastje met opengeslagen deuren waarin een steek (hoed) op een hoedendoos ligt. Aan het laatje hangt een tekening in drie delen van een figuur in een hanenkostuum. De punaises waaraan de tekening is geprikt zijn bedrieglijk echt. Voor de hoedendoos ligt een ei, symbool van toekomst en verwachting. De hoed in het kastje is een tweepuntige steek en wordt in Nederland op Prinsjesdag gedragen door de lakeien die aan weerszijden van de Gouden Koets lopen. Volgt het leven hier de kunst? Gallery arras 2 was gevestigd op de tweede verdieping van de 58 verdiepingen tellende Trump Tower. Om het gebouw hoger te laten lijken bevinden alle etages zich in werkelijkheid 10 verdiepingen lager; de 68e verdieping is dus in werkelijkheid de 58e. Illusie en werkelijkheid onder een dak! ‘Eerlijke overdrijving’, noemde Trump deze marketingtruc volgens kenners.
De Trump Tower bestaat uit een atrium met een winkelcentrum van zes verdiepingen. De roltrappen zijn van gepolijst brons en geven het geheel een gouden gloed. Boven het winkelcentrum bevinden zich de kantoren en exclusieve appartementen waaronder het met goud en diamanten beklede triplex penthouse van Trump, met vijftig vertrekken verdeeld over drie verdiepingen. De Trump Tower is regelmatig in beeld de laatste tijd. Het is een in- en uitvliegen van vogels van allerlei pluimage. Tiffany & Co, buurman juwelier, klaagt steen en been over de verscherpte controle voor zijn deur. Het loopt richting feestdagen en een webwinkel is ook niet alles. Je wilt tenslotte gezien worden nietwaar, en waar kan dat beter dan in een van de duurste straten van de wereld? Ook nodigde Trump ’s lands meest gerenommeerde journalisten uit. Hij beklaagde zich over de manier waarop de media over hem berichten en over het gebruik van een foto met dubbele onderkin. Hij vroeg kregel; ‘Waarom gebruiken jullie geen mooiere foto’s?’
Dat was de gezamenlijke vogelverenigingen in Nederland ook opgevallen, die maakten vanwege zijn kapsel de vergelijking met een vogel. De vogelbonden overwogen heel even om tijdens de komende nationale vogelkampioenschapen een oorkonde uit te reiken aan het meest op Trump gelijkende exemplaar. De tweetende Trump doet zijn vogelimago eer aan, hij twittert er regelmatig lustig op los, en er wordt massaal gereageerd via websites en sociale media. Je zal er maar mee te maken krijgen als online platform, daar is het in aanvang toch niet voor opgezet. Of zien we iets over het hoofd en brengt het medium de overheid juist dichter bij de mensen, zoals in een Spaans dorp waar de burgemeester alle contacten met haar dorpsbewoners via Twitter laat lopen? Volgens de laatste berichten lossen de mensen de problemen daar zelf op en hebben veel ambtenaren nu geen baan meer.
Het is nog niet zo lang geleden dat bedrijven en instanties hun ‘zichtbaarheid’ toonden met behulp van papieren gidsen en advertenties in kranten en bladen. Er was nauwelijks een goed alternatief, maar daar is met de opkomst van online media verandering in gekomen. Zoekmachines als Google hebben de positie van (papieren)gidsen en traditionele media overgenomen. ‘Plotseling’ bevonden die zich tussen een leger van marketing servicebureaus die met responsive websites, apps en schaalbare Google-, Facebook- en Twittermarketing, die allemaal hetzelfde doen met vaak maar een doel: geld verdienen! Het levert veel geld op als je hoog in de ranking staat, 92% van de zoekers kijkt niet verder dan deze eerste googlepagina. Met een uitgekiende strategie kun je mensen zover krijgen dat ze op je website gaan rondneuzen die wellicht volstroomt met advertenties.
Er worden speciaal websites ontwikkeld alleen met dit doel. Maar je komt niet zomaar hoog in Google, relevante content (tekst, foto’s en video’s) bepaalt de positie. Als je snapt hoe het werkt is het niet zo gek moeilijk om nieuws te verspreiden waar vaak op wordt geklikt. De controle op betrouwbaarheid wordt tegenwoordig gedaan met behulp van algoritmen. Daar komt uiteindelijk geen mens meer aan te pas. Tijdens de laatste verkiezingen in de VS kwam veel ‘nieuws’ van verschillende websites die werden beheerd door een groepje jongeren ergens in Europa. Die hebben zich waarschijnlijk rot gelachen tijdens het verzinnen van al die verhalen met bijpassende content, en natuurlijk van het sterk oplopende banksaldo vanwege alle advertentie-inkomsten. Bij DTG (o.a. de vroegere Gouden Gids) die vanwege haar Amerikaanse roots decennialang ‘patent’ had op deze creatieve verkoopmethode met bijbehorende winsten, verschoten ze wellicht van kleur. En wij maar reageren omdat we inmiddels verslaafd zijn aan nieuwsentertainment, met alle gevolgen van dien. Facebook en Google passen binnenkort hun algoritmen aan om zo berichten van onbetrouwbare bronnen te weren of fors in positie te laten zakken, en Google overweegt zelfs het advertentiebeleid aan te scherpen. SEO- en SEA-specialisten zijn gewaarschuwd!
Maar zijn we onszelf uiteindelijk niet een andere manier van waarnemen gaan toe-eigenen, mede onder invloed van televisie waar onecht vaak als echt wordt gezien, en waar internet nog een schepje bovenop doet? Ook ik zoek gemakkelijk met Google naar antwoorden op vragen, en een ‘wandeling’ door de straten van New York met Google streetview is een bijzondere ervaring, al gaat er natuurlijk niets boven het ‘echte’ veldwerk. Internet is een geweldig medium en er komt nog veel meer op ons af. Maar wie helpt je dan kritisch te zijn en hoe kun je beoordelen of informatie betrouwbaar is? Digitale informatie kan snel gekopieerd, gemanipuleerd en verspreid worden. Dat hebben we ruim twintig jaar geleden al kunnen lezen in het boek ‘Dankzij de snelheid van het licht’, van Gouden Gids Directeur Marketing, Business Information & Development Maurice de Hond. Hij schrijft in 1995; ‘Over elk onderwerp komt steeds meer informatie in steeds meer vormen beschikbaar. Om dat overzichtelijk te maken en tot een goede keuze te komen wordt het belang van hulpmiddelen steeds groter. En daar is geld mee te verdienen. Maar ook die hulpmiddelen zullen zich in vele gedaanten aandienen. Op papier of elektronisch.’ En in die wereld leven we nu toch echt. Verderop schrijft hij; ‘Ik ben daarom ook zeer benieuwd hoe de politiek, die de afgelopen jaren altijd achter de mediaontwikkelingen aanliep, op de nieuwe ontwikkelingen zal inspelen.’
En ook dat kunnen we nu ervaren. ‘Verkiezingsmarketing’ kent een nieuwe vorm. Het bouwen van communities, een platform rondom een merk met als doel het activeren van fans, is in Amerika actueel. En wat was de rol van mailboxes en posts tijdens de laatste Amerikaanse verkiezingen? Niet onbelangrijk toch? En laat nou een schilderij van een mailbox ook van de partij zijn geweest op een van de expositie die Galerie Lieve Hemel in New York organiseerde. De tentoonstelling in 1984 in de Trump Tower was de eerste van een reeks. Sedertdien zijn door Galerie Lieve Hemel verschillende succesvolle tentoonstellingen georganiseerd in Amerika, waaronder een aantal bij Alexander Milliken Inc., een vooraanstaande galerie in New York. Nederlandse hedendaagse realisten exposeerden er hun werk en maakten er kennis met het land van de onbegrensde mogelijkheden en haar inwoners.
Op 23 mei 1986 schreef John Russel in The New York Times: ‘Het Nederlands Stilleven is voor meerdere generaties van fundamenteel belang voor de Europese schilderkunst, en het is met succes nieuw leven ingeblazen. Alexander Milliken selecteerde met behulp van Galerie Lieve Hemel uit Amsterdam een aantal kunstenaars voor de tentoonstelling in de New Yorkse galerie. Onder hen Bert Kinderdijk, die boven het niveau van illusionisme uitstijgt. Kinderdijks schilderij van een vervallen mailbox met een luchtpostbrief heeft een grote poëtische lading.’
Het schilderij ‘mailbox met luchtpostbrief’ van Bert Kinderdijk zet de kijker op het verkeerde been. Het is een onjuist idee van de werkelijkheid en ons brein registreert het als echt. Zoals ook de dagelijkse stoet voorbijtrekkende oneliners in de media die we voor waar aannemen? Zijn we gemakkelijk te misleiden? Vallen commercie en politiek nu samen? Wordt er langzaam een vlies, zoals bij een windei, om ons heen geconstrueerd die informatie filtert en manipuleert? En wat gebeurt er met onze persoonlijke gegevens? Is het een illusie aan te nemen dat ze voor anderen ontoegankelijk zijn? Wat is de echte realiteit? Alles begint bij bewustwording en nieuwsgierig zijn, het verlangen om te weten; is het echt of is het vals. Verdieping kost tijd en energie en kent een hoge moeilijkheidsgraad bijna zoals bij het schilderen van herkenbare voorwerpen. Max Beckmann omschreef het als volgt;
‘Schilderen is moeilijk. Het neemt je volledig in beslag. Zo ben ik misschien blind voorbij gegaan aan veel aspecten van het leven. Ik ga er trouwens vanuit dat er twee werelden zijn. De wereld van de geest en die van de politieke realiteit. Door hard te werken verdring ik de talentloze waanzin van deze tijd. Het laat je op den duur koud, dat hele politieke gangsterdom. De politiek is van ondergeschikt belang, de verschijningsvormen ervan veranderen voortdurend, afhankelijk van de behoeftes van de massa’s.’ Max Beckmann (1884-1950)
Het is dus van alle tijden. De geschiedenis herhaalt zich niet maar de kennis van het verleden kan ons helpen om beter te begrijpen hoe we tot iets gekomen zijn. Wellicht komt er hulp uit een onverwachte hoek en gaat de kwantumcomputer drastisch in ons leven ingrijpen. Maar daar kraait nu nog bijna geen haan naar.
afb: Detail schilderij Hanenei, en detail schilderij Mailbox, Bert Kinderdijk