Column 40

Gaas | oktober 2023
afb: schilderij ‘Terugblik op een mooie dag‘ | Olieverf op doek, 40×30 cm | 2023 Bert Kinderdijk, BK. afb: schilderij ‘Asperges’ – Claudia lente 96 | Olieverf op paneel, 25×30 cm | Bert Kinderdijk
‘Vluchteling schept wereldconcern’, schreef de Volkskrant op 2 april 2004. Wat was er aan de hand. PCM, destijds een krantenbedrijf met titels als de Volkskrant en NRC en een aantal boekuitgeverijen, komt in 2004 in Britse handen. Waarom? PCM wil naar de beurs en moet flink groeien. Hoe dan? Door overname van andere uitgeverijen. En wie gaat daarbij helpen? Apax Partners, een Britse investeerder. PCM wordt verleid met de belofte van een superieur rendement maar komt uiteindelijk flink in de touwen te hangen.
Na drie jaar vertrekt meerderheidsaandeelhouder Apax van het PCM-toneel met medeneming van gemiddeld zo’n 30 procent rendement per jaar. De financieringsconstructie waarmee Apax PCM heeft opgezadeld, verzwakt het bedrijf dermate en van overnames komt niets terecht. Ook knijpen enkele PCM-bestuurders er met een flinke bonus ertussenuit. Iedereen blij behalve PCM. De Angelsaksische werkwijze is op dat moment een begrip in Nederland. Maar wacht eens even, kwam de Gouden Gids in 2004 ook niet in handen van Apax? Jazeker (lees column Uitgevers).
Zodra je genoeg hebt, ga je teruggeven. Apax is opgericht door de in Egypte geboren en naar Engeland gevluchte Ronald Cohen. De elfjarige Ronald Cohen mocht van zijn ouders alleen zijn postzegelverzameling meenemen. Uit deze gebeurtenis verklaart hij zijn welslagen. ‘Berooid aankomen en opnieuw beginnen wekt een grote motivatie tot financieel succes.’ Ronald Cohen studeerde in Oxford dankzij een beurs, en haalde zijn MBA op Harvard. Met enkele studenten legde hij in 1972 de basis voor wat nu Apax is.
Sir Ronald Cohen heeft veel bereikt. The Sunday Times plaatste hem op de lijst van rijkste Britten. Hij is een goede vriend van Tony Blair, en in 2004 was hij een belangrijke financier van de Labour Party. Nu is het tijd om zijn vergaarde rijkdom terug te geven. De actieve weldoener houdt zich bezig met vraagstukken variërend van de Israëlisch-Palestijnse vredesopbouw tot en met de kunsten. In zijn Boek ‘IMPACT: Reshaping capitalism to drive real change’ zoekt hij antwoord op de vraag ‘In wat voor een wereld willen wij leven?’
‘Creëer een veilige omgeving voor mens en dier…’ Deze zin spookt op gezette tijden al decennialang door mijn hoofd. Hoe komt dat? Ooit bezocht ik voor de Gouden Gids een hek- en rasterwerkbedrijf dat deze slogan voerde. Op hetzelfde moment adverteerde de Gouden Gids met een postercampagne waarbij een affiche met de tekst Gaas het straatbeeld domineerde. Veel abri’s en bushokjes waren behangen met de eigenaardige gaasposter. Waarom maakte die afbeelding zo’n indruk?
Was het omdat het woord Gaas er zo geïsoleerd bij stond, zonder woorden eromheen? Of kwam het door het beeld, en raakte ik gefascineerd door de repeterende mazen in het harmonicagaas? Eindeloos kan je er naar kijken onderweg. Het is monotoon rustgevend. Bijna zen. Overal zie je het. Als je er oog voor hebt. Hele verhalen kun je erbij verzinnen. Wat zit er achter. Wie moet worden tegengehouden. Waarom zit er een gat in. Wie is er overheen geklommen. Waarom is het hier zo hoog.
Toen wij afgelopen zomer het koopcontract van onze nieuwe woning onder Roermond in Limburg ondertekenden, viel mijn oog op artikel 7a van een eerdere overeenkomst: De koper is verplicht voor eigen rekening op de, door deze koop en verkoop ontstane nieuwe eigendomsgrenzen, een deugdelijke afrastering te plaatsen…. De Gaasposterkwam weer in beeld. Waarom? Omdat de Limburgse televisiezender L1 onlangs een melding maakte over aanhoudende overlast van wilde zwijnen. Wilde zwijnen? Die worden in Nederland toch alleen getolereerd op de Veluwe en in Nationaal Park De Meinweg, ten oosten van Roermond…? Gaas rondom de woning is dus zo gek nog niet.
En plofte er niet in juli bij de afdeling Rendierhouderij van het Noorse ministerie van Landbouw een fikse rekening uit Rusland op de mat? Wat bleek; veertig rendieren waren de grens overgestoken en hadden twee maanden aan de Russische kant gegraasd. ‘De grondvegetatie van korstmos en struiken was opgevreten’, verklaarde de directeur van het Russische reservaat. ‘Ook was de vegetatie in het reservaat door hoefgetrappel verslechterd, wat de gronderosie verergert…’ Een beetje gaas doet wonderen. Loop eens door de Gouden Gids in plaats van over iemands grond. Dat geldt ook voor de Russen.
Vierden die niet afgelopen zomer massaal vakantie op de Krim? Toeristen lieten zich niet afschrikken door een hekwerk, gaas of ander onheil. Het advies op de website van een lokale reisorganisatie luidde: ‘Denk eraan, het land is in oorlog. U heeft een recreatiegebied nabij de frontlinie gekozen en u moet zich bewust zijn van de risico’s die u heeft genomen.’ Het voorval schoot door mijn gedachten toen BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk) de laatste hand legde aan het schilderij Terugblik op een mooie dag. Het werk moest af want het zou worden geëxposeerd op de Zomertentoonstelling 2023 bij Galerie Lieve Hemel in Amsterdam.
Maar wat stelt het dan eigenlijk voor Terugblik op een mooie dag? BK schilderde een oud ijswafelblik met de afbeelding van een jongen en een meisje aan het strand. Op de achtergrond figureren vrolijke badgasten. De jongen en het meisje lopen met een wafelijsje in hun hand langs de kustlijn. Het is warm en ze zijn zomers gekleed. Ik herken mijzelf in het tafereel; een blond meisje in een rood jurkje, lopend en babbelend over van alles en nog met haar beste vriend. Dat is ons leven tot nu toe. Binnen de perken onbezorgd. Hoe anders had het kunnen lopen?
Op het ijswafelblik ligt een vogelnest met eitjes. Eén eitje is uit het nest gevallen. Roept het vragen op als: wie vertrekt er waarnaartoe, en wie heeft een thuis om naar terug te keren? Het verlies van een huis kan pijnlijk zijn, en de mogelijkheid om een nieuw thuis te vinden is niet iedereen gegund. Maar gelukkig hebben wij geluk en vonden we, nadat ons raadhuisje in april was verkocht, op tijd een andere woning op een aangename plek in Nederland. De wens om terug te keren naar België, waar we jaren met veel plezier hebben gewoond, moesten we laten varen.
Ons nieuwe huis staat in Midden-Limburg, tien kilometer van, aan de ene kant België, en aan de andere kant Duitsland. Roept het herinneringen op aan mijn Gouden Gidstijd, waar de Euregio jarenlang mijn werkgebied was? Reisde ik toen niet net zo gemakkelijk naar klanten in Limburg, Vlaanderen en Wallonië als naar bedrijven in Duitsland? De fysieke grens bestond niet meer. Hier en daar passeerde je een grenspaal die deed denken aan andere tijden.
Maar vandaag de dag is het grenshek weer razend populair in Europa. Ruim achttienhonderd kilometer Europese grens is inmiddels voorzien van een barrière om migranten te weren. Bestaande hekken worden uitgebreid en dagelijks worden grensafrasteringen gecontroleerd. Politici zien hekken en muren als oplossing om migranten buiten Europa te houden. Zijn we door ontgrenzing van de wereld kwetsbaarder geworden?
Toerisme en migratie lopen langs en door elkaar. ‘Lampedusa weer stampvol’, schetterde een krant. Daaronder een advertentie: ‘Laagsteprijsgarantie. Verleng je zomer’. Zonnebaden achter gaas en prikkeldraad doet mij denken aan een mop van Sam en Moos, met dank aan mijn vader die de Joodse humor goed kon overbrengen. Sam en Moos zitten in een concentratiekamp, achter prikkeldraad. Aan de andere kant loopt een bewaker. ‘Zie je dat’, zegt Sam, ‘wat zielig, die man zit achter prikkeldraad…’
Veel toeristen blijven hardnekkig vakantie vieren, zelfs wanneer de boel in vuur en vlam staat of onder water loopt. Mensen wegen het risico af. ‘Vooral de perceptie van de dreiging is van belang: zal de ramp jou persoonlijk raken?’, schrijft Michel Dückers, bijzonder hoogleraar crises, veiligheid en gezondheid aan Rijksuniversiteit Groningen. Hoe anders kijken we nu naar Zuid-Limburg, een geliefde vakantiebestemming in ons land. Ontdek de door leerlingen van middelbare scholen in de Euregio gemaakte film Klimaat kent geen grenzen, over de overstromingen in juli 2021 in Limburg, en aan de Belgische en Duitse kant van de grens.
Limburg was ooit de meest uitdagende regio van ITT World Directories, het moederbedrijf van Publimedia, uitgever van de Gouden Gids in Nederland en België. Maar was ITT World Directories ook niet de eigenaar van Europages, The Visitors Guide en Publinet waar Viditel en Videotex onder vielen? Jawel. Mijn verhaal begon ooit bij Viditel en Videotex de voorlopers van Internet. De Gouden Gids kwam voor het eerst elektronisch op de kabel in 1987 in Zuid-Limburg, en de gesprekken hierover vonden destijds plaats op Chateau Neercanne en in Kasteel Erenstein.
Uiteraard speelde daarbij de lokale gastronomie een prominente rol. Want smakelijk eten en drinken is cultuur in Limburg. Een en ander kregen wij van huis uit mee tijdens onze ritjes naar Kevelaer, een bedevaartsplaats net over de grens in Duistland. Wij kwamen daar terecht omdat mijn ouders een kleermaker hadden die katholiek was. Hij was bevriend met een pastoor uit Born in Limburg. Rondom de kleermaker en de pastoor ontstond een netwerk van Kevelaer-aanhangers die op gezette tijden nood hadden aan Mariabeeldjes en kaarsen uit Kevelaer. De kleermaker verzamelde links en rechts boodschappenlijstjes met wensen, en hij charterde mijn vader voor de rit.
Dat mijn vader de aardigheid zelve was, schreef ik in een eerdere column, lees De keerzijde. Hij maakte regelmatig een dagreis naar het bedevaartsoord samen met mijn moeder, zijn drie dochters, de bevriende kleermaker, en af en toe ging ook de zus van de kleermaker nog mee. Een auto vol. In Nederland staat Kevelaer bekend als Maria-bedevaartsoord. Op die plek konden Nederlanders in het verleden openlijk voor hun geloof uitkomen, want net over de grens in Duitsland bestond godsdienstvrijheid. Kevelaer, Maastricht en ook ’s-Hertogenbosch behoren vandaag de dag nog steeds tot de belangrijkste pelgrimsoorden voor Nederlandse katholieken.
De Kerzenkapelle was het hoogtepunt van ons bezoek. Het is de oudste bedevaartkerk van Kevelaer en hier vinden nog steeds de meeste processies plaats. Elke dag branden er meer dan honderd kaarsen die wel tot een meter hoog zijn. Indrukwekkend vonden wij. Echter drie ijs-etende tieners in hotpants raakten snel verveeld en keken reikhalzend uit naar huis. Maar eerst nog kwam de terugreis, en dat was het feestje van mijn vader. Waarom? Hij had zijn eigen boodschappenlijstje ofwel; Sparkel.
Wist je dat in de provincies Limburg en Noord-Brabant de meeste asperges worden geteeld in Nederland? In Europa gaat Duitsland aan kop, daar zijn asperges zelfs de meest geteelde groente. Voor Asperges (Sparkel) moet je dus in Limburg zijn, en die koop je vers van de grond. In Roerdalen, de regio rondom onze nieuwe woonplaats, kun je speciale aspergewandelingen maken. Ontdek het typisch Hollandse aspergelandschap, met al dan niet met gaas afgedekte aspergebedden. Niemand heeft dit ritme mooier weergegeven dan fotograaf Ger Dekkers (1929-2020).
Hoe weet ik dat? Op 14 juli 2004 bezocht ik voor de Gouden Gids het bedrijf Boekenhoek in Blerick bij Venlo. Daar vond ik het boek Asparagus Asparagus, een uitgave van Museum Bommel van Dam in Venlo. Asparagus Asparagus was een tentoonstelling uit 1984 in Museum Bommel van Dam, en het is duidelijk kunstenaars van asperges houden. Buiten de stillevens van Adriaen Coorte om, die bijna iedereen wel kent, maakte ik via het boek kennis met de aspergeschilderijen van Frans Snijders, Edouard Manet, Andy Warhol, Nicolaas Wijnberg, Sal Meijer, Lucebert, André Dieteren, Pjotr Müller en vele anderen.
Ik las dat tijdens de expositie een reeks bestaande schilderijen met asperges tegenover in opdracht vervaardigde eigentijdse verbeeldingen werden geplaatst waaronder de fotoreeks Aspergeveld bij Afferden van Ger Dekkers. Is dat niet het aspergeveld uit onze jeugd? Net over de grens bij Kevelaer? Het bijzondere boek Asparagus Asparagus kocht ik voor BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk). Waarom? In de lente van 1996 schilderde hij voor mij een aspergeschilderijtje (zie afbeelding hierboven). Het hangt nu nog aan de keukendeur in ons Brabantse raadhuis, maar binnenkort krijgt het een plekje het in de keuken van ons huis in Limburg. Een stille herinnering.
Het boek Asparagus Asparagus heeft mij destijds verrast. De afbeeldingen van bestaande schilderijen met asperges tegenover in opdracht vervaardigde eigentijdse verbeeldingen wordt opgeluisterd met gedichten van verschillende dichters. Het boek opent met het gedicht Aspergetijd in Limburg van de Amerikaanse dichteres Claire Nicolas White (1925-2020). Zij was een in Zeeland geboren romancier en het nichtje van Aldous Huxley, schrijver van de dystopische sciencefictionroman Brave New World uit 1932.
Brave New World, is dat de wereld waarin we willen leven? De wereld waar Ronald Cohen, ex-Apax, naar op zoek is? Een wereld waarin we gelukkig zijn, en waar iedereen die maar even zijn stemming voelt dalen, een toevlucht kan nemen in een tabletje? Een wereld waarin de geschiedenis is uitgegumd. Waar musea en cultureel erfgoed zijn verdwenen? Waar godsdienst is weggevaagd? Een gehackte wereld? We zijn immers al aardig op weg. Hoe kunnen onze nazaten dan ooit nog achterhalen waar de asperge vandaan komt? Die is in Limburg echt niet uit de lucht komen vallen.
De asperge legde een lange exotische route af. Vroege sporen zijn gevonden in de piramide van Sakkara in Egypte, gebouwd rond 2750 voor Christus door de Egyptische farao Djoser. Ook de Romeinen aten twee eeuwen voor Christus al asperges, maar na de val van het Romeinse Rijk is de aspergeteelt in Europa verdwenen. De kennis werd levend gehouden in de Levant ofwel de streek rond Israël, Jordanië, Libanon, Syrië en de Palestijnse gebieden. En zo brachten Moorse Arabieren de asperge in de middeleeuwen via Andalusië terug naar Europa.
En nu is de Hollandse asperge een koninklijke groente en kan je er goed mee voor de dag komen. Hoezo? Op het afscheidsdiner van Koningin Beatrix in april 2013 waren alle bevriende koningshuizen uitgenodigd in de eregalerij van het Rijksmuseum. Op de menukaart stond ‘white asparagus’, dat paste goed bij het seizoen en bij Nederland. Bij Nederland? Bij mij roept de asperge ook herinneringen op aan de piramide van Djoser waar de eerste tekenen van asperges gevonden zijn. Maar wat heb ik dan met Djoser?
Jaren geleden bezocht ik Djoser voor de Gouden Gids. ‘Weg met Djoser’, luidde de slogan. ‘Vrijheid blijheid’, was hun motto. Djoser is in 1985 opgericht door een egyptoloog. De specialist in verre rondreizen kende gouden tijden en werd een gewilde overnamekandidaat. In 2005 verkocht de eigenaar Djoser aan een Britse investeerder en die verkocht het in 2011 weer aan een Indiase reisorganisatie. Het leverde de oprichter een fortuin op. Daarna ging het snel bergafwaarts, en in 2012 noteerde het reisbedrijf rode cijfers. Zo erg dat de egyptoloog het in 2013 voor weinig geld heeft teruggekocht.
De in Egypte geboren Sir Ronald Cohen wordt inmiddels erkend als de vader van het Europees durfkapitalisme (private-equity). Vandaag de dag is dat een wereldwijde industrie die het hart vormt van het kapitalistische systeem, en waar veel meer geld wordt beheert dan in de jaren tachtig voor mogelijk leek. Private equity is inmiddels diep verankerd in het maaswerk van de Europese economie. Maar wat ís de eigenlijk de invloed van private-equity op ons leven?
Veel mensen werken nu bij bedrijven die in handen zijn van investeringsfondsen. Private-equity heeft inmiddels ook de zorg en het onderwijs omarmt, en die worden langs alle kanten efficiënt gemaakt. Is het een bedreiging voor de kwaliteit van de dienstverlening? Het is vooral goed opletten. Voordat je doorhebt wat het doel is van deze investeerders, zijn ze via de mazen van de wet alweer door het gaas gekropen, op zoek naar nieuwe uitdagingen, lees geld. En wie betaalt de rekening? De burger, de werknemer, de gemeenschap, de samenleving? Zij zijn de kraan waaruit het kapitalisme tapt. En deze stille diefstal wordt door de wet gelegaliseerd.
Een en ander heb ik vanaf 2004 kunnen ervaren bij de Gouden Gids. Hoe het bedrijf voor gaas ging is inmiddels voor veel bedrijven een herkenbaar patroon. De firma werd meerdere keren verkocht, en bij iedere gelegenheid gereorganiseerd. Er werd niet of nauwelijks geïnvesteerd, en veel werknemers raakten uitgeput, ziek en vielen tussen tussen wal en schip. Kortom; het eens zo florerende bedrijf waar bijna duizend mensen hun geluk vonden in werk en zekerheid werd uitgehold en legde bijna het loodje. In 2018 verscheen de laatste gedrukte gids met de herkenbare gele bladzijden.
Maar er is nieuws! De Gouden Gids is terug van weggeweest, dit keer alleen digitaal. Youvia, het moederbedrijf van de Gouden Gids dat werkt voor en met MKB-ers heeft de gids in 2023 nieuw leven ingeblazen in de vorm van een digitaal platform. Waarom? Bij consumenten en lokale bedrijven ontstond een groeiende behoefte aan betrouwbare online resultaten. Het o zo geliefde en omarmde internet is nu ook een vrijplaats voor list en bedrog, en we zijn op zoek naar oude waarden in nieuwe tijden.
In wat voor een wereld leven we eigenlijk? In een wereld waar gaas (genoemd naar Gaza in het Egyptisch-Israëlisch grensgebied) ons zicht op van alles en nog wat vertekent? In een wereld waarin iedereen kijkt hoever hij kan gaan? Hoe weten we wat waar is en wat niet. Veel websites hebben het toezicht op naleving van de regels opgegeven. Het verspreiden van nepnieuws levert clicks op, en die zorgen voor advertentie-inkomsten. Reclame heeft het medialandschap volkomen veranderd. Dan is het goed te weten dat er kwaliteitskranten bestaan, en de Gouden Gids. Allebei zijn ze inmiddels opgekrabbeld na het investeringsdebacle van twintig jaar geleden. Ik heb geleerd, zeggen ze in België.
afb: schilderij ‘Terugblik op een mooie dag’ | Olieverf op doek, 40×30 cm | 2023 Bert Kinderdijk, BK afb: schilderij ‘Asperges’ – Claudia lente 96 | Olieverf op paneel, 25×30 cm | Bert Kinderdijk, BK