Column 41

Stemmen- en stembureaus | November 2023
afb: schilderij ‘Op gespannen voet met het verleden‘, olieverf op doek, 60×50 cm, 2023 Bert Kinderdijk, BK. Publicatie in Tableau Fine Arts Magazine november 2023, PAN-editie met Galerie Lieve Hemel | afb: schilderij ‘Lijn 14′, olieverf op doek, 60 x 80 cm, Bert Kinderdijk, BK | Beeldmerk PAN Amsterdam 2023 | Een visuele reis langs kunst en natuur, door Artis directeur Rembrandt Sutorius en kunstenaar Sef Hansen, ontwerpers van het PAN-beeldmerk 2023.
‘Bij het afscheid nemen van Veronica, sterft ook een beetje de democratie in Nederland’. Dit misplaatste sentimentele geluid tetterde diskjockey en programmamaker Rob Out op 31 augustus 1974 om 18.00 uur over de radio. Was het doek gevallen voor het luidruchtige Veronica? Rob Out altijd ging zo te keer in de microfoon dat hij steevast problemen had met zijn technicus. Bij Veronica kon hij zo net veel lawaai maken als hij zelf wilde, vertelde hij in een interview. En dat hebben we geweten. Het ‘Ik-mag-toch-zeker-doen-wat-ik-zélf-wil’-tijdperk breekt aan. Was dat het begin van de ‘emancipatie van de grote bek’?
Veronica was één van eerste commerciële radiozenders in Nederland. Jonge mensen voelden zich niet thuis bij de bestaande publieke omroep en zochten het buitengaats. In 1961 zette Radio Veronica zichzelf op de kaart als succesvol reclamemedium. Wist je dat het Duitse nylonkousenmerk ‘Van transparant tot ondoorzichtig NUR DIE’ twintig reclamespotjes per dag uitzond? Twee per uur? Waarom? Omdat medeoprichter van de zeezender Veronica, Hendrik (Bull) Verweij samen met zijn broers een textielbedrijf runden. Zij vertegenwoordigden het kousenmerk NUR DIE. En door die reclame vertienvoudigde de omzet!
Vanaf dat moment zaten reclamebureaus volgeboekt. Ik wist niet dat die ellende bij Veronica was begonnen. Wel kan ik mij de allereerste sterreclame op TV herinneren. De publieke omroep kon niet achter blijven. Reuze knap gemaakt allemaal, maar ook reuze storend. Toen ik uiteindelijk ging werken als online mediaspecialist bij Bedrijven voor Bedrijven, voorloper van internet en onderdeel van de Gouden Gids, vond ik het zoeken en vinden op eigen initiatief een verademing. Ik geloof niet dat ik ooit naar de winkel ben gerend na het horen of zien van reclame op radio en tv, maar het zal onbewust grote invloed hebben gehad.
Ook de Gouden Gids maakte gebruik van radio- en tv-reclame. Wie herinnert zich nog de reclamespot waarin een swingende schoonmaker met de steel van zijn bezem een ster in een zeeaquariumruit stoot. De barst wordt steeds groter, en wanneer de ruit bijna bezwijkt, zwemt er een gigantische haai in beeld. Een collega van de schoonmaker pakt de Gouden Gids en belt op zijn gemak rond voor een nieuwe ruit. ‘Gouden Gids. Dan weet je wat er te koop is’, adviseert de voice-over. De commercial werd geregisseerd door Matthijs van Heijningen jr., en in 1999 bekroond met de Gouden Loeki.
Toen wij in 2000 naar Antwerpen verhuisden en voor het buitenproprtioneel grote aquarium in de ZOO van Antwerpen stonden, moest ik denken aan deze reclame. Het zal je maar gebeuren, niets is onmogelijk. Is er niet december 2022 in de lobby van een hotel in de binnenstad van Berlijn een enorm aquarium opengesprongen? Ook de Zillion, een discotheek aan het eind van de Amerikalei om de hoek waar wij woonden was voorzien van grote aquariums. Maar daar zwommen alleen naakte vrouwen in.
Tijdens ons verblijf in Antwerpen van 2000 tot 2008, liepen we bijna dagelijks door de stad. Een favoriete zwerfplek was Het Eilandje in de oude haven van Antwerpen. De destijds vervallen rafelrand is nu een bruisende woonwijk. Maar toen was het een plek in een uithoek van Antwerpen waar projectontwikkelaars en investeerders hun oog op hadden laten vallen. De oude en verwaarloosde panden stonden op de nominatie om gesloopt te worden of getransformeerd naar nieuwe woon- en werkplekken.
Ook lagen er schepen in de dokken die buiten gebruik waren. Voor BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) was het gebied een bron van inspiratie. Hij maakte een paar grote schilderijen van roestige scheepshuiden die helemaal pasten in de architectuur van de omgeving en die zo zouden kunnen worden geëxposeerd in Extra City, een destijds nieuw geopend centrum voor hedendaagse kunst in een voormalig graanpakhuis aan het Kattendijkdok. Een beeldbepalend gebouw met een hoge silo die als een puntige naald de lucht in stak.
Extra City opende in 2004 met de tentoonstelling ‘Dedicated to a Proposition’. De titel refereerde naar de internationale politieke situatie van dat moment. Ook was het de tijd van maatschappelijke onrust in de wijk Borgerhout in Antwerpen. ‘Dedicated to a Proposition’ is een citaat uit een toespraak van Abraham Lincoln uit 1863, tijdens de burgeroorlog. Hij zei: ‘streven naar idealen is niet noodzakelijk slecht, maar moet steeds met een open geest gebeuren, wars van elk dogmatisch denken’. Tijdens de expositie in Extra City onderzochten hedendaagse kunstenaars hoe de vrijheid in de westerse wereld op de proef wordt gesteld.
De oude graansilo waar Extra City in 2004 is begonnen is inmiddels gesloopt. Extra City verhuisde naar verschillende industriële locaties in Antwerpen om uiteindelijk in 2021 zijn intrek te nemen in het Dominicanenklooster achter de Antwerpse ZOO. Op de plek van de voormalige graansilo aan het Kattendijkdok verrees in 2016 het havenhuis, een ontwerp van de Brits-Irakese architecte Zaha Hadid. Een indrukwekkend gebouw dat oogt als de romp van een schip met vooruitgestoken boeg. Het is een van de iconen van de stad Antwerpen.
Gedurende ons verblijf in Antwerpen was het Eilandje constant in beweging. Zo ontdekten wij tijdens een van onze wandelingen door de oude haven het Veronicaschip. Huh? Waarom ligt dat schip nu in het Kempisch dok? Dat komt zo. Na de beruchte laatste uitzending in 1974 is het zendschip meerdere keren verkocht geweest en heeft het een eindeloos lange lijst aan ligplaatsen gekend. In Antwerpen zou het worden gebruikt voor discofeestjes. Vandaag de dag ligt het Veronicaschip aan het IJ in Amsterdam en is het omgebouwd tot een speciale evenementenlocatie.
Wanneer ik een paar foto’s maak van het Veronicaschip in het Kempisch dok klinkt de stem van Cees Manintveld door mijn hoofd; ‘Goedenavond luisteraars, techniek Ruud Doets, dit is Cees Manintveld met het Radio Veronica Nieuws’. Ik bezocht Cees Manintveld in 1988 voor mijn werk als online mediaspecialist voor videotexdienst Bedrijven voor Bedrijven, onderdeel van de Gouden Gids en de voorloper van internet. Met zijn stemmenbureau MultiVoice was de voormalige nieuwslezer van zeezender Radio Veronica adverteerder van het eerste uur op videotexdienst Bedrijven voor Bedrijven.
Cees Manintveld kende de kracht van reclame. In 1978 betrok hij met zijn bedrijf MultiVoice een villa in de wijk Trompenberg in Hilversum. In die tijd veranderde er veel in medialand. Steeds meer zendgemachtigden veroverden een plekje in de ether en zij stelden hogere eisen aan de kwaliteit van de dienstverening. Cees Manintveld zag dat er behoefte was aan een professioneel stemmenbureau met internationale allure. Dat was het begin van MultiVoice. Vandaag de dag wordt het bedrijf gerund door dochter Roos.
De stem is uniek. Vaak herken je al bij het horen van de eerste zin wie er aan het woord is. Even vlug een tekst inspreken is moeilijk. Ik zou het graag willen kunnen maar mijn stem schiet, tijdens het denken aan wat er moet worden voorgelezen, niet in een waarachtige modus. Een gesprek voeren lukt prima. De juiste toon, tempo, volume, ademhaling en intonatie heb ik redelijk onder controle. Dat heb ik geleerd door de vele gesprekken die ik heb gevoerd met klanten die ik bezocht voor mijn werk.
Ontspannen spreken en een boodschap overbrengen is een kunst. Ook in de politiek. Het parlement, de naam zegt het al, draait om het gesproken woord. Bij de komende Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023 kunnen partijprogramma’s worden gelezen. Toch doet iets pas ter zake als het wordt uitgesproken. Maar welke stem beklijft? En hoe spreek je een paar zinnen vloeiend achter elkaar uit als je voor de camera of voor het publiek staat, zonder briefje. Wanneer klinkt de stem oprecht, persoonlijk en spontaan? Welke stem geloven wij eigenlijk?
Is het, om het Veronica-tijdperk nog maar eens op te rakelen, de stem van de partij die roept ‘Nieuw, nieuw, nieuw’, of die van ‘Men vraagt en wij draaien’, of ‘Back tot the 70ties’, ‘Verleden Tijd’, ‘Rob Out Show’, ‘Black Music Power’, ‘Hits uit de Zee’, ’Nederbeat’, ‘Elly’s Choice’, ‘Kolder op Zolder’, ‘Alle Remmen Los’, ‘Playback’,’ Nuggets met Tricky Dicky’, ‘Sliep Uit’, ‘Wil Wil Wel’, en ‘Schoon Schip’? Het aanbod aan politieke partijen kent evenzoveel slogans en oneliners. Maar waar verschillen die programma’s eigenlijk echt van elkaar?
Partijbabbels worden luidruchtig onderbroken door schreeuwende reclameblokken. Gek word je van al die boodschappers. Soms vraag je je af wie het land éigenlijk bestuurt. De politieke macht van multinationals is groter dan ooit. Inmiddels weten we niet beter en slikken we alle boodschappen voor zoete koek. Waarom? Omdat het ons met de paplepel wordt ingegoten. ‘Van transparant tot ondoorzichtig NUR DIE’. Zo te horen is de democratie in Nederland nog lang niet dood. Hoe gaan we stemmen op 22 november?
Joost mag het weten. Leven we op gespannen voet met het verleden? BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk) heeft dit fenomeen onlangs mooi verbeeld in een nieuw schilderij met de titel ‘Op gespannen voet met het verleden’. Een week vóór onze verhuizing naar Limburg bracht hij het werk naar Amsterdam waar het door Galerie Lieve Hemel wordt geëxposeerd op de PAN van 19 tot en met 26 november.
Het schilderij ‘Op gespannen voet met het verleden’, verbeeldt een ladekastje. Staan de lades model voor de verschillende keuzes die wij hebben? Of representeert het stemmen uit het verleden. De puntige leest, een voet van hout waar een schoen omheen wordt opgebouwd, is zeer realistisch geschilderd. Het samenstellen van zo’n leest is een langdurig en nauwkeurig proces waar veel handelingen voor nodig zijn. Net als bij het maken van een realistisch schilderij. Schoenmaker blijf bij je leest lijkt dit schilderij te willen zeggen.
Ook de filmrol heeft een plek in het schilderij. Veel politieke partijen en omroepen vinden dat het publieke omroepbestel op de schop moet. Zij zijn van mening dat een goed functionerende democratie een sterk publiek bestel nodig heeft. De democratie en de vrije markt zijn in een slecht huwelijk beland en er is voortdurend ongemak. Maar zonder elkaar lukt het niet meer. Hoe gaan marktdenken en publieke meerwaarde samen in de toekomst? Beslist een klein groepje techbedrijven over de tijd die gaat komen of draaien wij zelf nog aan de knoppen. En waarom zien we dit onderwerp nauwelijks terug in verkiezingscampagnes?
Dat heeft natuurlijk geen prioriteit, er zijn belangrijker zaken te benoemen. Zaken die mensen direct raken. Maar het een sluit het ander niet uit. Is niet alles, ook al zie je het niet meteen, met elkaar verbonden in onderlinge afhankelijkheid? Rembrandt Sutorius directeur van ARTIS | Natura Artis Magistra laat dit zien in het campagnebeeld van PAN Amsterdam 2023. ‘De natuur, zegt hij ‘is de leermeesteres van de kunst’. Maar heeft de natuur zelf eigenlijk wel een stem, en hoe kunnen we die horen?
Het campagnebeeld ‘Door de ogen van Rembrandt Sutorius’ is het ontwerp van Rembrandt Sutorius en grafisch ontwerper Sef Hansen. Het weerspiegelt de spectaculaire vormen en biologische processen van de natuur. Rembrandt Sutorius verwondert zich elke dag opnieuw over al het leven om ons heen. Over de superkrachten én de schoonheid van de natuur. Van het allerkleinste, onzichtbare leven tot het oneindige in het universum. Is die verwondering niet altijd een bron van inspiratie voor de kunsten?
In de uitvoering van het ontwerp door Sef Hansen zie je de vormen en biologische processen in de natuur terug. Het is een mix van echte foto’s en kunstmatige intelligentie, ofwel een product van het huidige digitale tijdperk. Maar was de digitale revolutie eind jaren zeventig niet een keerpunt in de samenleving? In de jaren vóór internet was alles nog gericht op de gemeenschap en dat veranderde geleidelijk in een maatschappij waar alles draait oom het individu. Willen we terug naar andere tijden?
Welke ervaringen zijn bruikbaar voor de toekomst? Hoe ontwikkelen we een leefbare langetermijnvisie? De organisatie van de PAN doet een poging om ons met een nieuwe blik naar de wereld te laten kijken. Geen Nieuw zonder Oud. Ontdek op de PAN vernieuwende kunst van de 89-jarige Sheila Hicks. In haar werk verenigt zij beeldende kunst, architectuur en vormgeving tot een aantrekkelijke symbiose. Is dat het waar we gelukkig van worden, van een symbiotische samenleving? Alles is immers met elkaar verbonden in onderlinge afhankelijkheid?
De PAN biedt bezoekers een oud en nieuw-programma aan in samenwerking met De Koninklijke Vereeniging van Handelaren in Oude Kunst in Nederland, de VHOK. Deze tour toont aanstormend jong galerietalent met interesse voor moderne én oude kunst, naast nationale en internationale schatbewaarders waarvan een aantal de 80-jarige leeftijd al zijn gepasseerd, en van wie de kennis van de schone kunsten wordt overgedragen op nieuwe generaties.
Een galerie/kunsthandel is als een huiskamer. Een intieme plek waar je omringd wordt door oude en nieuwe kunst. Al onze huizen waarin wij de afgelopen vijfendertig jaar hebben gewoond waren aangenaam ingerichte plekken. Met attributen uit voorbije tijden, kasten met boeken en overal kunst aan de muren. Maar ook met de digitale mogelijkheden en interacties. Oud en nieuw zijn met elkaar verbonden, want is niet alle kunst ooit hedendaags geweest? Ontdek het moderne in oude kunst die ook is gemaakt in roerige tijden, waarin oorlog en rampspoed de boventoon voerden.
Buiten is het volop herfst, en de aanblik van ons huis in de schemer, op een heuvel Aan de Berg in Montfort, waar warm licht door de ramen naar buiten schijnt, stemt gelukkig. In Antwerpen verkochten wij ons herenhuis op Het Zuid destijds aan een Vlaamse acteur en televisiepresentator, een BV (Bekende Vlaming). Hij startte er Studio Helsinki samen met een aantal collega’s. Een stemmenbureau als MultiVoice. Studio Helsinki is inmiddels verhuisd naar een andere plek op Het Zuid en uitgegroeid tot een radio-, muziek- en podcastbureau. Met de oneliner ‘Laten we eens kijken hoe uw merk de geluidsbarrière kan doorbreken’ helpt Studio Helsinki organisaties het eigen stemgeluid te ontdekken.
Bij Studio Helsinki zijn inmiddels vele duizenden radiocommercials opgenomen. De luidruchtige commerciële trein die in 1960 is ingezet door onder andere Radio Veronica dendert door, en de tijd kan niet worden teruggedraaid. Woensdag stemt Nederland voor een nieuw kabinet. Zal het populaire verzoekplatenprogramma ons de verwachte resultaten opleveren? Of ontwikkelen zaken zich zo snel en staan we aan de vooravond van iets waarvan we de gevolgen nu nog nauwelijks kunnen overzien. Wellicht kan de kunstenaarsverbeelding worden losgelaten op de toekomst? Of is het beter gewoon door te modderen. Want leven we niet altijd al op gespannen voet met het verleden?
afb: schilderij ‘Op gespannen voet met het verleden‘, olieverf op doek, 60×50 cm, 2023 Bert Kinderdijk, BK. Publicatie in Tableau Fine Arts Magazine november 2023, PAN-editie met Galerie Lieve Hemel | afb: schilderij ‘Lijn 14′, olieverf op doek, 60 x 80 cm, Bert Kinderdijk, BK | Beeldmerk PAN Amsterdam 2023. Een visuele reis langs kunst en natuur door Artis directeur Rembrandt Sutorius en kunstenaar Sef Hansen, ontwerpers van het PAN-beeldmerk 2023.