| Laat je bewust in de luren leggen | juli 2021 |
|---|
 |
| Puttertje n.a.v. de tentoonstelling Belgian Follies | CIVA Brussel, Escher in Het Paleis en andere tentoonstellingen afb: Detail uit Schilderij ‘Dit is niet wat het lijkt’ | Bert Kinderdijk (BK) | particuliere collectie afb: Pavol Hlôška, Box, 2003, optisch glas, verzaagd en gepolijst, twee Australische goudklompen | Collectie Kunstmuseum afb: Tesselatie met afbeelding ‘Couple aus tetes pleines de nuages‘ | 1936, Salvador Dali | Collectie Museum Boijmans Van Beuningen© |
| Tijdens onze zoektocht naar een huis in Antwerpen aan het begin van deze eeuw viel het mij op dat de entrees van woningen waar wij ons oog op hadden laten vallen opvallend vaak betegeld waren met een grijs driedimensionaal zeshoekig tegelpatroon. Het gaf bij binnenkomst direct een vreemd gevoel. Waar had ik dat eerder gezien. Escher? Verwerkte hij ook niet deze betegeling zijn tekeningen? Tessela, Latijns voor een klein kubusvormig stukje klei, steen of glas, werd gebruikt om mozaïeken te leggen. Tesselaties zijn gebaseerd op herhalingen, en het vult een vlak helemaal op zonder overlappingen. Bij het zien van zo’n tegelpatroon blijft er toch altijd iets knagen, is het plat of driedimensionaal? Escher was een man van grapjes en hij observeerde de wereld zoals weinig anderen dat doen. Zo laat hij in zijn Methamorphoses vissen in vogels veranderen en kubussen in huizen, een patroon dat oneindig zou kunnen doorgaan? ‘Hij speelde met architectuur, perspectief en onmogelijke ruimtes, en hij laat zien dat de werkelijkheid wonderlijk, begrijpelijk en fascinerend is.’ |
| De in 1898 in Leeuwarden geboren Maurits Cornelis Escher reisde in zijn jonge jaren naar Spanje en bestudeerde in het Alhambra islamitische decoraties en tegelmotieven ‘wegens grote ingewikkeldheid en meetkundige artisticiteit’. Toen Europa rond 1200 nog dom werd gehouden door de kerk, kenden Spanje en Arabië al Hogescholen en loste Fibonacci dagelijkse problemen op met behulp van algebra, gebaseerd op de verhouding van de Gulden Snede. Ai! De Gulden Snede, wat is dat ook alweer? Komt die gulden verhouding niet overal in de natuur terug, in bloemen, bomen en schelpen? Maar ook in de schilderkunst, de architectuur, de beeldhouwkust en niet te vergeten in de muziek? Is dat het grote geheim waarom wij kunst uit bijvoorbeeld de Renaissance zo mooi vinden? Is de mens de maat van alle dingen zoals Leonardo da Vinci het verbeeldt in de man van Vitruvius? En wat willen de verborgen geometrische lijnen in de bouwkunst ons vertellen? Hebben wij van nature een zekere onbewuste voorkeur voor de verhoudingen van de Gulden Snede? |
| Het grijs driedimensionaal zeshoekig tegelpatroon uit de Antwerpse huizen danst nog altijd in mijn hoofd. Is het gezichtsbedrog? Is het iets wat het oog waarneemt en dat door de hersenen anders geïnterpreteerd wordt? Is het een optische illusie? Ons huis op het Antwerpse Zuid had niet de gewenste tegels, maar BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) draaide er zijn hand niet voor om de vloeren en de wanden te beschilderen met verschillende tegelmotieven en nog veel meer. Trompe-l’oeil (bedrieg het oog) in optima forma! Je vraagt je af waar hij de fantasie vandaan haalt. Misschien komt het omdat hij in zijn jeugd regelmatig langs het huis van Escher fietste (Escher verhuisde 1941 van Ukkel bij Brussel naar Baarn). Of wellicht omdat het werk van Escher destijds omarmd werd door Amerikaanse hippies. Escher kreeg op school nooit een voldoende voor wiskunde, maar toch combineerde hij wiskunde met een raadselachtige fantasie en schiep hiermee iconen als Folly Belvédère en Methamorhoses. Of dankte BK zijn fantasie aan het feit dat hij ooit zelf over een folly beschikte? |
| ‘Follies‘ is een verzamelnaam voor allerlei bizarre en nutteloze gebouwtjes die vooral opvallen door hun eigenzinnige vormgeving. Ook dienen ze als proeftuin voor nieuwe bouwstijlen. Dit valt allemaal te lezen op de website van De Donderberggroep, een stichting die follies bestudeert. In 1993 kreeg BK, samen met een collega kunstenaar, de sleutel overhandigd van een folly in Soest (onder de rook van Baarn). Gemeente Soest had destijds besloten dat er aan de overkant van het gemeentehuis een kunstzinnig object moest komen, als tegenhanger van de carillontoren. In zijn speech, tijdens de officiële opening van de Soester folly met de bijnaam ‘Het Slakkehuis’, noemde Wim Meulenkamp, voorzitter van de Donderberggroep, het ontwerp geslaagd. ‘Het gebouwtje voldoet absoluut aan de definitie van een folly.’ Tijdens de opening ging Milly van Stiphout, oud-wethouder van de gemeente Soest en filmproducente in op het belang van fantasie, dat niet alleen nodig was voor het vervaardigen van de folly, maar ook voor kunst en andere zaken. |
| ‘Het Slakkehuis’, ontworpen door de Amersfoortse Landschapsarchitect Dick Haver Droeze, is gebouwd in de vorm van een Babylonische Ziggoerat. Deze terrasvormige piramides werden o.a. gebruikt als observatorium. Grappig detail is dat de draairichting van ‘Het Slakkehuis’ is omgekeerd. Het spiraalt naar links. Wat doet dat met je fantasie? Had de linkshandige Escher, die als kind met rechts heeft leren schrijven en tekenen, die dubbelhandigheid niet slim gebruikt om mensen over de hele wereld te verrassen met zijn kijk op beeld en spiegelbeeld? Was Escher eigenlijk ook een surrealist zoals Magritte? Zij waren immers tijdgenoten (in hetzelfde jaar geboren) en Escher vond zijn werk interessant. Maar hij liet zich toch echt niet in de hoek van het surrealisme drukken, de stroming die zich kenmerkt door fantastische droombeelden en waar mogelijke en onmogelijke ruimtes veelal onrustig en chaotisch overkomen. ‘Eschers verbinding tussen mogelijk met onmogelijk heeft juist helderheid en structuur als uitgangspunt.’ Ontdek dat niets is wat het lijkt. Ga mee op tour 5 en merk dat je brein daarna nooit meer hetzelfde is. Durf het aan en dompel je onder in veel fantasie. |
| Tips: Let op! De tips hebben geen links, kopieer de regel en plaats die in de browser Escher in Het Paleis | Den Haag Grandioos Glas | Optische glaskunst uit Tsjechië en Slowakije | Tentoonstelling Escher in Het Paleis, Den Haag Ontdek alles over M.C. Escher op de zeer uitgebreide website van museum Escher in Het Paleis M.C. Escher? Bekijk het op NPO Focus Tentoonstelling Bij Escher thuis | Princessehof, Leeuwarden Nieuw! Museum van Illusies | Maastricht en Brussel Mind Mystery | Horst Victor Mids in Museum Catharijneconvent | Video 30 jaar Optische Fenomenen | Verdieping en webshop Illusionistische kunst van Jos de Mey | Kunstboek Rijksmuseum Boerhave | Spelen met wiskunde Folly Belvedere | Escher | Video Belgian Follies | CIVA Brussel | Tentoonstelling Folly ‘Het Slakkehuis’ | Soest de Donderberggroep | Stichting voor Follies, Tuinsieraden en Vermaaksarchitectuur in Nederland en België Bewonder de collectie surrealisten van Museum Boijmans Van Beuningen Museum Boijmans Van Beuningen | Video Renilde Hammacher-van den Brande over Dalí Magritte Museum | Brussel | Tentoonstelling René Magritte Museum | Jette Teun Hocks | Video ‘Zonder tekst’ gemaakt door Pieter Verhoeff van Hollandse Meesters Sacrale geometrie Boek | Verborgen Lijnen in de bouwkunst Vrijmetselarij Museum | Den Haag Belgisch Museum voor Vrijmetselarij | Brussel Abdij van Tongerlo | Da Vincimuseum |
|
| Puttertje n.a.v. de tentoonstelling Belgian Follies | CIVA Brussel, Escher in Het Paleis en andere tentoonstellingen afb: Detail uit Schilderij ‘Dit is niet wat het lijkt’ | Bert Kinderdijk (BK) | particuliere collectie afb: Pavol Hlôška, Box, 2003, optisch glas, verzaagd en gepolijst, twee Australische goudklompen | Collectie Kunstmuseum afb: Tesselatie met afbeelding ‘Couple aus tetes pleines de nuages‘ | 1936, Salvador Dali | Collectie Museum Boijmans Van Beuningen© |
