| Op de koffie | maart 2022 |
|---|
 |
| N.a.v. de ontwikkeling van de koffiecultuur in Europa afb: detail schilderij De koffieverzamelkop | Bert Kinderdijk, BK | collectie kunstenaar | Foto LC afb: La Pavoni espressomachine, geplaatst voor landschapschilderij collectie BK CZ | Foto LC afb: Detail schilderij Van Nelle Bord | Bert Kinderdijk, BK | collectie Van Nelle | Zwart-witfoto LC |
| Veel mensen kennen Venetië van het Carnaval. Maar wist je dat het eerste koffiehuis van Europa in 1645 in Venetië stond? Koffiehuizen komen oorspronkelijk uit de islamitische wereld, maar Venetië was de eerste Europese haven die sinds 1642 koffie invoerde. Het bekende Caffè Florian, gelegen onder de arcades van Piazza San Marco, opende in 1720 en het werd een ontmoetingsplaats voor aristocraten, kunstenaars en handelaars. |
| Vaste gasten waaronder Carlo Goldoni, Richard Wagner, Lord Byron, Effie Ruskin, Goethe, Nietzsche, Alma Mahler, Gustav Klimt en George Sand genoten van de gastvrijheid en de elegantie van Caffè Florian, destijds het enige lokaal in Venetië waar vrouwen werden toegelaten. Tot op de dag van vandaag trekt Florian toeristen uit de hele wereld, en het is niet moeilijk om je in deze authentieke sfeer te verplaatsen in de tijd van weleer. Reis met Serge Simonart door Venetië via een schitterende podcast, een sfeervol koffietafelboek, en een box met Venetiaanse klassieke muziek (zie tips onderaan). |
| Liet de Italiaanse toneelschrijver Goldoni zich niet door Caffè Florian inspireren bij het schrijven van het toneelstuk La Bottega del caffè? Carlo Goldoni (1707-1793) die tijdens een tournee in de buurt Parma in een bloedige oorlog verzeild raakte, had geen last van zwaarmoedigheid. In zijn memoires haalt hij zijn neus op voor ‘sommige lelijke gebeurtenissen’ zoals de veldslag bij Parma. Hij richtte zich liever op de vermakelijke kermis die ontstond nadat beide partijen elkaar de hand hadden geschud. |
| Een toneelstuk schrijven was voor Goldoni geen kunst. Hij hoefde de straat maar op te gaan en zijn ogen en oren de kost te geven, dan kwam het verhaal spontaan en schreven de dialogen zich vanzelf. La bottega del caffè uit 1750 is een van zijn belangrijkste toneelstukken. De komedie speelt zich af rond een coffeeshop op het plein, en het stuk gaat over de negatieve en positieve aspecten van de opkomende bourgeoisie. Een kleine wereld van ruziemakers, roddelaars en mensen die elkaar helpen. |
| Was toneelhervormer Goldoni niet de eerste die werkte met gescripte dialogen? Het theater zoals wij het nu kennen is eigenlijk een Venetiaanse vinding. Goldoni verving improvisatie door het secuur opstellen van teksten waar keer op keer aan werd geschaafd. Het improvisatietheater, bekend van het gemaskerde theater Commedia dell’arte, raakte uit de mode. Omdat Goldoni het acteren-met-maskers afschafte, konden de spelers zich subtieler en gewoner uitdrukken. |
| Zo ontstond er een ander contact met het publiek. En dat veranderde de theaterbeleving voorgoed. Immers tijdens opvoeringen werd er door het publiek altijd luid gepraat. Effie Ruskin beschrijft in haar brieven dat de café society (het oude geld) en de nescafé society (de nieuwe rijken) niet alleen naar de opera kwamen om elkaar te ontmoeten, maar ook omdat het goedkoper was in hun loges te verblijven dan hun eigen pallazi te verwarmen. |
| Theater brengt mensen samen, en ook koffie is een verbindende factor bij veel ontmoetingen. Gaan staatshoofden niet regelmatig bij elkaar op de koffie om te onderhandelen over conflicten? Nederlanders staan met gemiddeld vier koppen koffie per dag hoog op wereldwijde ranglijst van koffiedrinkers. Maar goede koffie zetten is een kunst. Bestaat de heilige drie-eenheid van de koffiezetkunst niet uit machine, bonen en de juiste maling? En wist je dat ook espresso een Venetiaanse vinding is? Grand Caffè Quadri op het San Marco Plein is begonnen met deze delicate manier van koffie zetten. |
| Ons koffie-avontuur begon ooit met de klassieke hefboommachine van het Italiaanse merk La Pavoni. Die bleek samen met de koffie van Boot uit Baarn een gelukkige combinatie. De Pavoni hebben we nog steeds, en het inmiddels vervangen apparaat staat als curiositeit in onze keuken. De nieuw aangeschafte Italiaanse pistonmachine vraagt meer aandacht, maar met het uitgebreide koffie-assortiment van Boot smaakt de koffie nergens zo goed al thuis. Het is maar net wat je gewend bent toch? |
| Het pure spul drink je het beste uit kleine porseleinen espressokopjes. Lord Crackfree speurt naar vintage koffieserviezen met dessins van bekende ontwerpers bij brocantes maar vooral online. Koffiegoed van aardewerk en porselein wordt in vele soorten en maten aangeboden, en ook retro espressomachines zijn weer helemaal hip. De liefhebber kan zelfs een compleet koffiehuisinterieur aanschaffen. Doet het denken aan de door BK gemaakte café-keuken in ons Antwerpse trompe-l’oeil herenhuis? |
| Koffie is veel meer dan water en bonen. Koffie is een bes, en koffieplanten groeien op plantages in landen rond de evenaar. Toen BK (Bert Kinderdijk, echtgenoot en beeldend kunstenaar) enige tijd als artdirector werkte bij een reclamebureau, en voor een opdrachtgever een enorm koffiedecor met koffieplukkers schilderde, zag ik voor het eerst een koffieplantage van dichtbij. |
| In 1859 schrijft Multatuli (Eduard Douwes Dekker) Max Havelaar, of De koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij, waarin hij alle misstanden in Nederlands-Indië aankaart. In de raamvertelling staat de fictieve Nederlandse koffiehandelaar Batavus Droogstoppel symbool voor het Nederlandse kolonialisme. Het boek gaat dus eigenlijk niet over koffie. Multatuli gebruikte handig de ondertitel De koffieveilingen der Nederlandse Handelmaatschappij als een vorm van reclame. |
| Want reclame en propaganda probeert mensen te beïnvloeden met waarheden, halve waarheden en leugens. ‘Net echt’, stond in het Van Nelle Nieuws van november 1980. Het stukje berichtte over de aankoop door Van Nelle van een schilderij van het rood/gele Van Nelle emaillen reclamebord, uitgevoerd in de primaire kleuren van De Stijl, geschilderd door Bert Kinderdijk. ‘Het lijkt een oud, roestig Van Nelle bord. Maar…het is een schilderij, en…inmiddels in ons bezit!’ Is de geometrisch-abstracte schilderkunst van de leden van De Stijl niet op hetzelfde moment ontstaan als het Suprematisme van de in Oekraïne geboren Kazimir Malevitsj (1879-1935)? En wilden zij niet samen het ‘geloof van het kwadraat‘ in Europa verbreiden, ofwel behoorde kunst niet autonoom te zijn? Los van politieke, utilitaire of sociale doelstellingen? |
| Koffie is een belangrijke speler op het wereldtoneel, en over de troostende functie van koffie, het ultieme thuisgevoel, valt veel te zeggen. Alleen de geur al is een genot, maar dan wel de geur van zuivere koffie. Wat zijn de gevolgen als het gescripte verhaal zo zwart is als koffiedik? Of als het andere koffie is? Kunnen we, om Goldoni nog maar eens aan te halen, het acteren-met-maskers niet nogmaals afschaffen, en teksten waaraan keer op keer wordt geschaafd zo opstellen dat iedereen ermee kan leven? Want we zijn inmiddels met z’n alle flink op de koffie gekomen. |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Met Serge Simonart door Venetië | 9-delige Podcast Venezia – Website Serge Simonart Sfeervol koffietafelboek VENEZIA | Serge Simonart De driedelige CD-box VENEZIA Caffè Florian Venezia La Bottega del caffè | Carlo Goldoni Commedia dell’arte La Pavoni | Het geheim van een echte Italiaanse espressokoffie Boot Koffie, Branders uit Baarn sinds 1973 | Uitgebreid assortiment koffie en thee, en koffiemachines MattheusB | Dé thee en koffie speciaalzaak in hartje Antwerpen Atelier Caffè | Koffiemachines, koffie, thee en baristatools | Antwerpen Centrum Koffie Museum Joure Het Multatuli Huis | Multatuli online Revolusi met David Van Reybrouck | Klara podcast Tentoonstelling REVOLUSI! Indonesië onafhankelijk | Rijksmuseum Amsterdam Van Nelle Fabriek Rotterdam | UNESCO Werelderfgoed |
|
| N.a.v. de ontwikkeling van de koffiecultuur in Europa afb: detail schilderij De koffieverzamelkop | Bert Kinderdijk, BK | collectie kunstenaar| Foto LC afb: La Pavoni espressomachine, geplaatst voor landschapschilderijschilderij collectie BK CZ | Foto LC afb: Detail schilderij Van Nelle Bord | Bert Kinderdijk, BK | collectie Van Nelle | Zwart-witfoto LC |
