Lord Crackfree 30

Tussen werelden | september 2022
N.a.v. de zoektocht naar een vliegtuig uit de formatie van The Flying Circus
afb: Gauloise onderzetter | Lord Crackfree
afb: Detail KING Atlas Nederland | Collectie Lord Crackfree | Foto LC
afb: Detail schilderij ‘Red Baron’ | Bert Kinderdijk, BK | Particuliere collectie
‘Gaulois, gauloises! De situatie is ernstig!’ Een onderzetter op de tafel in ons raadhuisje herinnert ons dagelijks aan deze door stamhoofd Abraracourcix uitgesproken kreet uit de strip Astérix en de Strijd van de Stamhoofden. Waarom dan? Doet het denken aan de strijd die nu in de wereld gaande is? In het stripverhaal hebben de Romeinen Gallië veroverd op een klein dorp na. Dat bleef zich dapper verdedigen. De strijdende stammen zijn in twee groepen verdeeld: de ene groep wil de eigen gebruiken en leefstijl behouden, en de andere groep geeft de voorkeur aan de Romeinse tradities en gewoontes. Hoe gaat dit aflopen?
De kleine slimme Galliër Astérix en zijn medestanders maken het de Romeinen in de omliggende legerplaatsen niet gemakkelijk. De stripheld Astérix is geïnspireerd op de Gallische held Vercingetorix (ca. 50 v. Chr.) die zich lang wist te verzetten mede dankzij de tactiek van de verschroeide aarde. Moest hij zich uiteindelijk niet overgeven aan de Romeinen? En de tactiek van de verschroeide aarde, wat is dat? Jawel, dat is een militaire strategie die nog steeds wordt toegepast, en waarbij bruggen, landbouwgebieden en andere zaken in het door de vijand te veroveren gebied worden vernietigd.
Zonder brug is een rivier een bijna onneembare barrière. Je moet welhaast vleugels hebben om van de ene kant naar de andere te komen, toch. Of lukt het ook met een gevleugelde helm zoals die staat afgebeeld op de onderzetter op de tafel in ons raadhuisje waar BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) dagelijks zijn drinkglas op zet. Draagt Astérix niet zo’n helm. Waarbij de kraaienvleugels mee bewegen met zijn gemoedstoestand; recht overeind bij verbazing en optimisme, en plat naar beneden bij frustratie en wraak?
De Franse kunstenaar en illustrator Maurice Giot (1873-1953) ontwierp de afbeelding van de helm-met-vleugels voor het sigarettenmerk Gauloises. De sigaretten zijn genoemd zijn naar de oude Galliërs, en werden gefabriceerd door een Frans staatsbedrijf dat ooit het monopolie op tabak had. Een monopolie dat in de 17de eeuw was ingesteld door Jean-Baptiste Colbert, de machtigste minister onder Lodewijk XIV. Is de gevleugelde helm van Astérix een knipoog naar de sigaretten, of naar de Galliërs?
Astérix werd vereenzelvigd met de grote Charles de Gaulle (1890-1970). Dé Charles de Gaulle die tijdens de Eerste Wereldoorlog bij de slag van Dinant in zijn been werd geschoten op de brug over de Maas, de brug die later naar hem vernoemd is. Die als officier vocht in de Slag bij Verdun. Die in 1958 de eerste president werd van de door hem ontworpen Vijfde Republiek, een staatsvorm waarbij de meeste macht naar de president gaat, in de tijd waarin Astérix zich ontwikkelde tot het meest succesvolle stripverhaal in Europa. Dé Gauloises rokende Charles de Gaulle.
Gauloises is een opsteker voor de échte roker. De sigaret werd gesmaakt door zowel Franse intellectuelen als door de soldaten in de Eerste Wereldoorlog. Maar hoe zat het ook alweer met die Eerste Wereldoorlog. Was dat niet een voortzetting van een eerdere oorlog, de Frans-Duitse oorlog van 1870-1871? Uiteindelijk wel natuurlijk. Het Verdrag van Frankfurt maakte officieel een einde aan die oorlog. De Duitsers pikten de Elzas en Lotharingen in, en hielden Frankrijk bezet tot de herstelbetalingen volledig waren afbetaald.
Als klap op de vuurpijl werd Wilhelm I van Pruisen tot Duitse keizer uitgeroepen in, of all places, de Spiegelzaal van het paleis van Versailles! Frankrijk was furieus. Het was niet alleen verslagen, het was diep vernederd. De Duitsers hadden gewonnen, maar het zaad voor een nieuwe oorlog was geplant. De broeierige vrede duurde tot 1914. Toen de Duitse Keizer Wilhelm II (kleinzoon van koningin Victoria van Engeland) een politieke blunder beging, raakte het Europese machtsevenwicht verstoord, en was er nog maar een klein duwtje nodig om de hele boel op scherp te zetten.
En zo geschiedde. De moord op de Oostenrijkse Franz Ferdinand in Sarajevo op 28 juni 1914, bracht een serie voorvallen in beweging die leidden tot de Eerste Wereldoorlog, ook wel De Groote Oorlog of Loopgravenoorlog genoemd. Het was één van de zwaarste oorlogen van de 20ste eeuw die vooral in de loopgraven in de Westhoek in België is uitgevochten. Het neutrale België lag immers midden tussen Frankrijk en Duitsland, dé ideale plek voor grootmacht Duitsland om rivaal Frankijk in de rug aan te vallen. De neutraliteit van België werd geschonden, en in augustus 1914 was de Eerste Wereldoorlog een feit.
Maar werden er niet tijdens deze oorlog voor het eerst in de geschiedenis vliegtuigen ingezet? Jazeker. In de Eerste Wereldoorlog is het luchtgevecht uitgevonden. Verkenningsvliegtuigen waarmee piloten en verkenners de omgeving in kaart brachten, werden omgebouwd tot jachtvliegtuigen en uitgerust met een mitrailleur. De Duitser Manfred von Richthofen (1892-1918) was de beroemdste en succesvolste gevechtspiloot in de Eerste Wereldoorlog. Hij kreeg de bijnaam de Rode Baron omdat hij zijn vliegtuig rood liet schilderen.
Toen BK bezig was aan een decoratief schilderij met de titel ‘Red Baron‘ raakte ik in de ban van verhaal rondom het fenomeen Flying Circus van Manfred von Richthoven. Flying Circus? Op 24 juni 1917 werden vier jachtvliegtuigen geformeerd met Von Richthofen als commandant. Naar zijn voorbeeld lieten zijn mannen hun vliegmachines in felle kleuren schilderen, en deze formatie werd bekend als ‘The Flying Circus’.
Maar wat nog het meest tot de verbeelding sprak was de manier waarop de eenheid werd overgebracht van het ene gebied naar het andere. Als een reizend circus werden de gekleurde vliegmachines op treinen vervoerd. Zie je het voor je? En was het niet comedy-adviseur van de BBC Barry Took (1928-2002), een van de grappigste mannen van Groot-Brittannië, die met zijn radioscripts de Britten na 1950 decennialang moed insprak tijdens een reeks ernstige bezuinigingen, die het team Monty Python’s Flying Circus samenstelde?
Legendarisch is de aflevering waarin een televisiepresentator (John Cleese) het publiek laat weten dat de koningin een deel van het programma gaat bekijken. ‘Her Majesty The Queen will be wtaching this show tonight. We don’t know exactly when her Majesty is turning in…’. John Cleese verzoekt het publiek thuis te gaan staan ​​wanneer de koningin (21 april 1926 – 8 september 2022) begint te kijken terwijl de show doorgaat. ’The Queen Will Be Watching’ is een sketch uit ‘Royal Episode 13’, de zesentwintigste aflevering van Monty Python’s Flying Circus.
Maar Flying Circus is ook een term die wij bij DTG gebruikten. Tijdens mijn lange loopbaan voor de papieren zoekreus canvaste het ‘Gouden Gidscircus’ van gebied naar gebied. Bureaus, kasten, stoelen, prullenbakken en vooral veel gidsen werden opgepakt en vlot overgezet van het ene canvaskantoor naar het andere. En ook onze privéverhuizingen naar verschillende plekken in Nederland en Vlaanderen is altijd een Flying Circus geweest, met uitstekende poten van ezels en bokken, grote doeken en onhandige objecten. (zie column Verhuizers).
Al enige tijd zijn wij, Lord Crackfree, op zoek naar een replica van een vliegtuigje type tweedekker of driedekker uit de formatie van het Flying Circus van Von Richthoven. Waarom dan? De hoge zaal in ons raadhuisje leent zich perfect voor het object, en we kunnen er letterlijk en figuurlijk onze verhalen aan ophangen. BK werkt in 2022 aan een serie schilderijen met de werktitel Vleugels. Is het een onderbuikgevoel? Voelt hij zich beklemd tussen werelden? Heeft hij onbewust de wens zijn vleugels uit te slaan?
Wanneer ik zijn atelier betreed trekt mijn oog steevast naar een afbeelding van een boogbrug. De KING Atlas Nederland vonden wij bij een brocante in Woudrichem, en BK kocht het vanwege de illustratie. Dagelijks kijken wij vanaf het mooiste punt van Woudrichem naar de boogbruggen over de Merwede bij Gorinchem. Tijdens de afgelopen branderige en zonovergoten zomerse maanden was de lucht kraakhelder, de brug gevangen in gouden zonnestralen, en het water vakantieblauw. Precies zoals op de afbeelding van de KING Atlas, getekend door illustrator Jan Lavis en later door de Nederlandse striptekenaar en grafisch ontwerper Joost Swarte.
Joost Swarte bedacht ook de term de klare lijn. Waarbij het gebruik van kleuren zonder schaduw elk beeld universeel herkenbaar maakt, in kraakheldere prenten. De KING Atlas Nederland spreekt tot de verbeelding. Maar betekent het woord atlas niet dragen of ondersteunen? En staat de boogbrug tussen verschillende werelden niet symbool voor onze eigen overspannen verwachtingen, in tijden van onzekerheid? Hoe gaat het aflopen?
De Galliërs in de strip van Astérix en de Strijd van de Stamhoofden bleven zich dapper verdedigen. De verrassende ontknoping kunnen we in 2023 tegemoet zien, wanneer Netflix met de nieuwe animatiefilm van deze strip op de proppen komt. Intussen hebben we in ons eigen land nog wel het een en ander te overbruggen, toch? ‘Gaulois, gauloises! De situatie is ernstig!’
Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser
Strip | Asterix De strijd van de stamhoofden
Website https://www.asterix.com/nl/
Website: Vercingetorix (72-46 v.Chr.) – Gallische koning | Historiek
Website: Groot standbeeld van Vercingetorix in Alesia (Frankrijk) | Toos&Art Zeelandnet
Attractiepark: Parc Astérix – Parc d’attraction près de Paris

Museum: Het Nederlands Stripmuseum nu Storyworld | Groningen
Museum of Comic Art: MoCA | Noordwijk aan Zee

Museum: Belgisch Stripcentrum | Brussel
Cross Comix 2022 – tweedaags stripfestival Rotterdam | 23 en 24 september
Geschiedenis van het sigarettenmerk Gauloises
Etsy: Gauloise onderzetter vintage
Website: Charles de Gaulle (1890-1970) | De Gaulle maakte Frankrijk weer groot | Historisch Nieuwsblad
Podcast: Klara | Het elfde uur | Historicus Pieter Serrien reconstrueert de laatste 24 uur van de oorlog

Boek: Het elfde uur | Historicus Pieter Serrien reconstrueert de laatste 24 uur van de oorlog
Museum: In Flanders Fields Museum | Ieper | De geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog tot leven gebracht!
Website: Ontstaan en oorzaken van de Eerste Wereldoorlog | Historiek
Boek: De geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in woord en beeld | Andy Wiest
Website: Manfred von Richthofen (1892-1918) – Het verhaal van De Rode Baron | Historiek
YouTube: Richthofen’s Flying Circus

Website: Fokker Dr.1 Driedekker Rode Baron WW1 vliegtuig Model vliegtuig Maquette
Website: Ridders van de lucht (1914-1918) | Het vliegtuig als wapen | Historiek
Website: Monty Python’s Flying Circus

Boek: Roger Wilmut – From Fringe to Flying Circus | 20 jaar (1960 – 1980) Engelse humor
Film: ’The Queen Will Be Watching’ | Royal Episode 13 Monty Python’s Flying Circus | Dailymotion
Netflix: The Crown | Op waargebeurde feiten gebaseerde fictieve dramaserie over het leven van koningin Elizabeth II
KING Atlas Nederland | Markplaats
Website: De klare lijn dicteert en overtuigt | Joost Swarte

Website: Wat valt allemaal onder de Klare Lijn?
Film: ‘Asterix & Obelix’ krijgen een miniserie op Netflix | Asterix en de Strijd van de Stamhoofden
N.a.v. de zoektocht naar een vliegtuig uit de formatie van The Flying Circus
afb:Gauloise onderzetter | Lord Crackfree
afb: Detail KING Atlas Nederland | Collectie Lord Crackfree | Foto LC
afb: Detail schilderij ‘Red Baron’ | Bert Kinderdijk, BK | Particuliere collectie
Overzicht LC Lord Crackfree