| Blikvanger | september 2022 |
|---|
 |
| N.a.v. de zoektocht naar kogels en het Habsburgse rijk afb: Detail affiche Postzegelvel ‘Keizerin Sissi, 185 jaar in Liefdevolle Herinnering 2022‘ afb: Schilderij ‘Blikvanger’ | olieverf op doek, 60 x 57 cm | Bert Kinderdijk, BK | Particuliere collectie | Foto LC afb: Geschilderde kogel uit schilderij ‘De aflossing’ | Bert Kinderdijk, BK | Collectie kunstenaar | Foto LC |
| ‘Ik had haar betrapt op moord met geduld’. De ik-figuur uit het boek Turks Fruit van Jan Wolkers (Rutger Hauer in de film) heeft een hekel aan zijn schoonmoeder. De moeder van Olga leerde haar man kennen in het ziekenhuis, waar hij patiënt was en zij verpleegster. Ze manoeuvreerde hem regelrecht vanuit het ziekbed het huwelijksbootje in, en binnen de kortste keren voerde ze hem zo vet dat hij nauwelijks meer uit zijn stoel kon komen. Als tijdverdrijf peuterde hij in zijn neus, draaide ronde bolletjes van de inhoud, plakte die aan de onderkant van zijn stoel, en waakte over zijn ‘bulletjespark’. |
| Een kanonskogel kan een enorm gat slaan. In ons raadhuisje liggen kogels (bullets) van verschillende grootte als kerstballen rond de kachel. Ze zijn gemaakt van ijzer en je tilt ze niet gemakkelijk op. Maar wat moeten wij met al die kogels in huis? Dat zit zo. Enkele tientallen jaren geleden stuitte BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) bij toeval op een partij kogels. Nadat hij de buit in de kofferbak van zijn auto had geladen, hing het voertuig gevaarlijk achterover. Tijdens de rit van a naar b raakte hij in de ban van zijn bijzondere vangst. |
| Maar wat zag BK eigenlijk in die kogels? Nadat hij de meeste had verkocht, een kunstenaar moet immers ook eten, hield hij er een paar voor zichzelf. En die kwamen terecht in zijn atelier en in zijn schilderijen. De kogel is een blikvanger in zijn werk. Doet de structuur van het materiaal niet denken aan een landschap? De geometrische bolvorm staat vaak een beetje verdekt opgesteld. En ook bij brocantes die Lord Crackfree bezoekt liggen de kogels er altijd verscholen en achteraf bij. Maak niet de fout ze op een kast leggen, want daar rollen ze vanaf, en van zo’n klap trilt de boel uit het lood. |
| Hoe weet ik dat? Uit ervaring! Maar ook door de film Soldaat van Oranje die onder andere bij ons in de straat is opgenomen. Wij woonden in onze jeugd aan het begin van een lommerrijke straat die grensde aan een Cavaleriekazerne. De kazerne stond op de sloopkogellijst en was dus een geschikte filmlocatie. Rutger Hauer en Jeroen Krabbé scheurden op een motor met zijspan door de straat en kanonnen bulderden gevaarlijk dichtbij. De kogels vlogen bij wijze van spreken om je oren. Het huis van mijn ouders werd vooraf geïnspecteerd op scheuren, en je kon een klacht indienen als de boel uit elkaar was getrild. Verder mocht je niet naar buiten of uit het raam hangen. |
| Het huis heeft zich goed gehouden. Nergens is een scheur gevonden, en wij zijn niet getraumatiseerd door rondvliegende kogels. De kogels in de schilderijen van BK doen geen kwaad. Ze zijn geïsoleerd en kunnen geen kant meer op. Alleen in je verbeelding. En die wordt vandaag de dag stevig aangewakkerd bij het zien van de geschilderde kogels. Waarom dan? Er dreigt namelijk een omvangrijk munitietekort. Nederland trekt tientallen miljoenen euro’s uit voor het aanvullen en opbouwen van munitievoorraden. Maar wordt van legerleiders niet gezegd dat ze altijd de vórige oorlog voeren? Kunnen we ons niet beter richten op cyberaanvallen? Of op andere machtspelletjes? |
| Zoals de Habsburgers, die nauwelijks aan veroveringsoorlogen deden? Maar hoe konden die dan zo lang blijven zitten? Het succes van de Habsburgers wordt ook wel toegeschreven aan het ‘Fortinbras-effect’. Het wat? Fortinbras is een figuur uit de tragedie Hamlet van Shakespeare. Het toneelstuk Hamlet eindigt ermee dat alle helden dood op de grond liggen. Als daarna prins Fortinbras binnen komt treft hij een lege troon aan. Daar gaat híj op zitten. En dat overkwam de Habsburgers ook. Politieke huwelijken met andere adellijke families waren in die tijd heel normaal, maar dat die families één voor één zouden uitsterven was voor de Habsburgers meer geluk dan wijsheid. |
| In Antwerpen maakte ik voor het eerst kennis met de Oostenrijkse Habsburgers. En wel via straatnaamborden. Delen van België, de Oostenrijkse Nederlanden genoemd, vielen van 1715 tot 1795 onder de Habsburgse monarchie. Tijdens wandelingen over de Leien passeerden wij ter hoogte van de Frankrijklei steevast de Maria-Theresialei, de Louiza-Marialei en de Maria-Henriëttalei. De namen riepen geen beelden op in mijn hoofd, behalve dat ze me deden denken aan de prinsessennamen van mijn zusjes en hun poppen. Maar even daarna werd de ingewikkelde Habsburgse kluwen uitgevouwen door een geschiedenisleraar tijdens de opleiding Toeristische Gids Vlaanderen. |
| Maria Theresia (1717-1780) was de meest invloedrijke figuur, en weet je waarom? Ze trouwde met Keizer Frans I Stefan en baarde maar liefst zestien kinderen! Elf meisjes en vijf jongens. Na de dood van haar man legde zij zich toe op het behoud van de vrede, en zorgde ze ervoor dat haar dochters strategisch werden uitgehuwelijkt. Ze was de enige regerende vrouw in de ruim zes eeuwen durende Habsburg-dynastie. Is de bouw van Schloss Schönbrunn niet met haar naam verbonden? Jawel, Maria Theresia maakte er een schitterende zomerresidentie van. Het nu zo beroemde Sisi-kasteel. |
| Eric Bos, kunstcriticus en docent kunstgeschiedenis, beschrijft in zijn boek Tafeldans, een Weense roman, boeiend en beeldend over het Wenen van toen, en hoe Elisabeth (1837-1898), Sisi, in een ernstige depressie glijdt na de zelfdood van haar zoon Rudolf en zijn vriendin. ‘Elisabeth was een merkwaardige vrouw, behept met magerzucht en geneigd tot overdrijven.’ Door haar huwelijk met Keizer Franz Joseph I, de kleinzoon van Maria-Theresia, was ze keizerin van Oostenrijk en koningin van Hongarije geworden. In het verhaal van Eric Bos wordt ze behandeld door een jonge arts. |
| Maar dat is toch niet het verhaal van Sisi zoals wij dat kennen? Uit de film Sissie (met dubbel s)? De sprookjesprinses die vanaf 1955 generaties betoverde? De Sissie van mijn moeder? Die haar lange haar liet groeien en die zich elke dag tot in de puntjes verzorgde. De wespentaille-Sisi? Uiteindelijk was de wereld van onze jeugd af en toe zo plat als een dubbeltje. Het Tieten kont, tieten kont, tieten kont, kont, kont…, een parodie op de Radetzkymars van Johann Strauss Senior uit 1848, galmde ook bij ons door de huiskamer, precies op de maat. Net als bij de vader van Olga in Turks Fruit. En huppelden wij niet ooit uitbundig op de Radetzkymars tijdens carnaval? |
| In Wenen vindt elk jaar op 1 januari het Nieuwjaarsconcert plaats, met op het einde de Radetzkymars. Maar wie of wat was Radetzky eigenlijk? Josef Radetzky von Radetz (1766-1858) was een Oostenrijks legeraanvoerder. Hij speelde een belangrijke rol in het onderdrukken van revoluties. Toen hij op 82-jarige leeftijd de slag bij Custoza won, werd hij in Wenen als een held onthaald. Johann Strauss senior componeerde voor deze gelegenheid de Radetzkymars. Steunde hij hiermee het onderdrukken van revoluties? Johann Strauss junior dacht daar anders over en schreef in datzelfde jaar een Revolutions-Marsch. |
| In 1918 hield het Habsburgse rijk op te bestaan. Doordat er alleen nog werd geïnvesteerd in oorlog raakte alles verwaarloosd. Gezinnen werden uit elkaar gerukt, en levens ontwricht. De staat, die voorheen de burgers welvaart en veiligheid had gegeven, kon niets meer garanderen. Was dat de reden waarom mensen uiteindelijk het vertrouwen in het rijk verloren. En waarom ze zich tot nationalistische leiders wendden die hen simpelweg een beter leven beloofden? Lees er alles over in de legendarische roman Radetzkymars van journalist en schrijver Joseph Roth (1894-1939). |
| Er wordt wel gezegd dat het vroegere Habsburgse rijk overeenkomsten vertoont met de huidige Europese Unie. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de afkeer van oorlog en conflict van beide wereldmachten. Maar het rommelt overal, en zoals het boek ‘Radetzkymars’ ons geheugen opfrist over toen, zo leven we nu ook in een tijd van afglijden. Wanneer Keizer Franz Jozeph I nog meer geld in het leger wil steken ligt Hongarije dwars. Het andere deel van de dubbelmonarchie dat een veto heeft over de begroting, weigert het goed te keuren. Is het Habsburgse rijk gedoemd? |
| ‘Keizer Franz Joseph I verklaarde Servië de oorlog na de moord op Frans Ferdinand in Sarajevo, in 1914. Franz Joseph I wilde het klein houden. Een paar tikjes, dan vrede sluiten. In plaats daarvan mengden alle grootmachten zich in het conflict, waardoor een immense oorlog uitbrak. Als Franz Joseph I die oorlogsverklaring aan Servië niet had ondertekend, had dat misschien miljoenen doden gescheeld.’ Dit vertelt Karl Habsburg in een interview met Caroline de Gruyter, Europa-correspondent en columnist voor NRC. Haar boek uit 2021 Beter wordt het niet; een reis door de Europese Unie en het Habsburgse Rijk is een vergelijking tussen de EU en het Habsburgse rijk. |
| Karl Habsburg, achterkleinzoon van de laatste Oostenrijkse zalig verklaarde Keizer Karel I (1887-1922), citeert vrijelijk uit haar boek. Hij voelt zich er niet schuldig over en maakt geen excuses, ook niet over het begin van de Eerste Wereldoorlog, want die hing toen gewoon in de lucht. Elk ander voorval had die oorlog kunnen ontketenen. De ondergang van het rijk verwijt hij Duitsland. In 1938 annexeerde Duitsland Oostenrijk (Anschluss), waarbij Oostenrijk opging in een ‘Groot-Duitsland’. Zo kon het Habsburgse rijk zich onder zijn laatste Keizer Karel I niet tijdig uit de Eerste Wereldoorlog terugtrekken. |
| Gingen mensen niet tijdens deze oorlog de periode daarvoor als een gouden tijdperk beschouwen? La belle époque? De tijd van Sisi kenmerkt zich door algemene welvaart, ontplooiing van kunst en wetenschap, en een hoge mate van maatschappelijke rust. Door het blik op de weg voor ons uit te schoppen, zoals de Habsburgers eeuwen hebben gedaan, en zoals Caroline de Gruyter op haar website aangeeft, slagen we er wellicht in de wereld veilig en gezond te houden. Of kunnen we beter vluchten naar het kasteel van dromen? Kasteel van dromen? |
| Keizer Franz Joseph I liet in Wenen, in het jachtgebied van de Habsburgse adel, een romantische villa bouwen voor zijn vrouw Sisi. Hij noemde het ‘Het kasteel van dromen’. De beste kunstenaars uit die tijd, waaronder Gustav Klimt, ontwierpen de particuliere keizerlijke kamers. De Hermesvilla, zoals de villa is genoemd, verwijst naar een standbeeld van Hermes in de tuin van de villa , een Griekse mythologische figuur en de boodschapper van de goden. Maar is hij ook niet de god van de handel en dieven? |
| ‘Wie likt de koningin van achteren?’ In ‘De vleugels van Hermes’, het tweede hoofdstuk in het boek Turks Fruit, vertelt de vader van Olga, tot vervelends toe, elke keer dezelfde mop, en om het antwoord ‘Iedereen die een postzegel op een brief plakt’ moet hij zelf zo hard lachen dat hij ’trilt als een pudding tijdens een bombardement’. In 2022 wordt de 185e geboortedag van Keizerin Sisi gevierd met een officieel postzegelvel, Keizerin Sissi, 185 jaar in Liefdevolle Herinnering 2022. De recente Netflixserie Die Kaiserin en de bioscoopfilm Corsage werpen een nieuwe blik op de lieftallige keizerin Sisi. Nu te koop, nu te zien, want handel is handel, toch? |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Boek: Turks fruit | Jan Wolkers Film: Turks fruit | Paul Verhoeven Brocante: Kanonskogels Gietijzeren kanonskogel | Zuiderzeecollectie Film | Soldaat van Oranje | Paul Verhoeven Online: Het Oostenrijks-Habsburgse keizerrijk | Historiek Boek: De gouverneurs-generaal van de Oostenrijkse Nederlanden | Leo de Ren, Luc Duerloo, Jan Roegier Online: De Habsburgers in Brussel | Oostenrijk magazine online Rondleiding door het Stadhuis van Brussel maakt het Habsburgse verleden concreter Paleis van Karel van Lotharingen | Brussel Koningsplein Brussel | Aangelegd onder Oostenrijks bestuur Oostenrijkse sporen in Brussel | wandelroute Een dagje OOSTENRIJK in Antwerpen | TOPA Boek: Tafeldans, een Weense roman | Eric Bos YouTube | Sander De Keere (Klara) op zoek naar het verhaal achter de beroemde Radetzkymars van Johann Strauss Sr. Boek: Radetzkymars | Joseph Roth Boek: Beter wordt het niet; een reis door de Europese Unie en het Habsburgse Rijk | Caroline de Gruyter Habsburgse lessen voor een omstreden EU | Caroline de Gruyter De Anschluss | Geschiedkundige term voor de Duitse annexatie van Oostenrijk in een “Groot-Duitsland” op 13 maart 1938 Belle Epoque Museum | Blankenberge Musée Fin-de-Siècle Museum | Brussel Wandeling: La folie des grandeurs | Brussel in de Belle Epoque Museum Hermesvilla | Wenen Tentoonstelling Gustav Klimt | Van Gogh Museum Amsterdam Belvedere Museum Wenen | ’s Werelds grootste verzameling schilderijen van Klimt Officieel postzegelvel | Keizerin Sissi, 185 jaar in Liefdevolle Herinnering 2022 Film: Corsage | Een nieuwe blik op de lieftallige keizerin Sisi Die Kaiserin | Duitse Netflixserie over de rol van Elisabeth aan het Weense hof |
|
| N.a.v. de zoektocht naar kogels en het Habsburgse rijk afb: Detail affiche Postzegelvel ‘Keizerin Sissi, 185 jaar in Liefdevolle Herinnering 2022‘ afb: Schilderij ‘Blikvanger’ | olieverf op doek, 60 x 57 cm | Bert Kinderdijk, BK | Particuliere collectie | Foto LC afb: Geschilderde kogel uit schilderij ‘De aflossing’ | Bert Kinderdijk, BK | Collectie kunstenaar | Foto LC |
