| Stille getuigen | januari 2022 |
|---|
 |
| N.a.v. gevonden decorstukken en rekwisieten, en over theaters afb: detail decorstuk Beverweerd | Internationale School Beverweerd | foto Lord Crackfree (LC) afb: detail Boek ‘Droomlanders’ Tovenaars van het geschilderde Toneeldecor | Bruno Forment | Boekomslag Stephen Theunis, Armée de Verre Bookdesign afb: detail, beschilderd filmdoek ‘Theater‘, 350 x 450 cm | Bert Kinderdijk, BK, collectie kunstenaar |
| ‘Dringend gevraagd: een man met de visie van een Colbert, die prioriteiten kan stellen. Een man met een brede visie, belangrijker nog dan de technologische bekwaamheden.’ De zin uit het boek ‘gesprek met morgen’ uit de geest van Fred Polak, en in 1968 opgeschreven door H. van Loon, is nog altijd actueel. Na de verschillende industriële en economische revoluties zijn we met virtual reality en kunstmatige intelligentie aanbeland in een volgend tijdperk. |
| Fred Polak (1907-1985) was o.a. directeur van het CPB en adviseur van de minister van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. Ook was hij een van de grondleggers van de futurologie in Nederland. Maar helaas werd het vak van toekomstonderzoeker in ons land nog te vaak vergeleken met ‘glazen bolkijkerij’ of met illusionisten en showmensen die vanaf het podium de meest fantastische dingen doen. |
| Maar wat heeft Colbert hiermee te maken, en wie is dat eigenlijk? Jean-Baptiste Colbert (1619 – 1683) was een Frans politicus in de tijd van Lodewijk XIV. Hij maakte van Frankrijk het welvarendste land in Europa. Beheerde hij niet ook, naast de koninklijke financiële beslommeringen, vrijwel alle andere regeringsdepartementen, zoals handel, marine, koloniën en kunst? Waarin zich ook het Cabinet du Roi bevond, dat onder Lodewijk XIV alle officiële kunsten vormgaf? |
| Jawel, onder toezicht van de man waarnaar vermoedelijk het colbertjasje is genoemd, kregen de beste Franse kunstenaars hun opdrachten. Ook binnen de Menus-Plaisirs. Menus-Plaisirs, wat is dat? De Menus-Plaisirs du Roi was van 1650 tot 1790 dé afdeling die verantwoordelijk was voor de ‘mindere geneugten’ van de Koning, ofwel de organisatie die alle voorbereidingen deed voor ceremonies, evenementen en festiviteiten. |
| Bij de Menus-Plaisirs waren veel ontwerpers nodig, en ook de muziek ten behoeve van al die evenementen viel onder de verantwoordelijkheid van de organisatie. In 1762 werd een muziekafdeling opgericht op een terrein aan de Rue du Faubourg Poissonnière in Parijs, en de afbeelding van het decoratieatelier uit die tijd (een gravure van Edouard Renard uit 1850), in het boek Droomlanders, Tovenaars van het geschilderde Toneeldecor, van Bruno Forment, opende een luikje in mijn hoofd. En wel hierom. |
| Op een eiland in de Kromme Rijn, net onder de rook van Utrecht kreeg BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) in 2006 de beschikking over een multifunctioneel theatergebouw op landgoed Beverweerd. We trokken erin en bleven er 8 jaar, en we hebben er ook gewoond. In het theater? Jazeker, slapen op het podium met uitzicht op de speelzaal is een belevenis, en helemaal als je nul toneelervaring hebt. |
| Het 500 m2 grote vrijstaande gebouw stond een eindje van het kasteel midden tussen de bomen. Het is gebouwd in de tweede helft van de vorige eeuw ten behoeve van de ‘Internationale School Beverweerd‘. De school nam zijn intrek in het kasteel en heeft bestaan tot 1997, en toen wij jaren later het gebouw binnenstapten leek het alsof iedereen daar net de deur achter zich had dichtgetrokken. Zoals je in Frankrijk landhuizen aantreft waar mensen definitief zijn weggegaan zonder iets op te ruimen. |
| De roodfluwelen toneelgordijnen verwelkomden ons bij binnenkomst. Het souffleurshokje presenteerde zich als een opengemaakte doos van Pandora, en de door professionals gemaakte decors en rekwisieten stonden zwijgend op het podium te wachten op instructies. Het geheel maakte een troosteloze indruk. Maar er was één geluk; de hoop was in de doos van Pandora gebleven, en die kwam eruit in de vorm van verf. BK toverde in een mum van tijd het theater om tot een waar Menus-Plaisirs, waarin je eindeloos kon fantaseren, ronddwalen en werken. |
| En waar je naar kunt terugverlangen, want wonen in wat ooit een theater was is enorm inspirerend. De verhalen dringen zich vanzelf aan je op toch? Of je gaat ernaar op zoek. Zo ook onze huidige woning, een tot atelier en woning omgebouwd raadhuisje uit 1935. Tijdens onderzoek in het archief in Heusden doken tekeningen op van een verbouwing van het raadhuis naar een theater met 180 tot 250 zitplaatsen. Waar we nu slapen was de kleedruimte gesitueerd, en de koninklijke entree stond aangewezen als artiesteningang. Bij ons staan de deuren naar de zaal dag en nacht open, alsof de voorstelling elk moment kan gaan beginnen. |
| Ook in dit gebouw heeft BK weer een illusionistisch decor gecreëerd. Maar wie waren in het verleden eigenlijk de tovenaars van het geschilderde toneeldecor. Lucien Jusseaume (1861-1925) wordt beschouwd als een van de grootste theaterontwerpers van het realistisch decor. En had niet elke schouwburg vroeger een eigen voorraad geschilderde decors in huis? Waarom verdween het ambacht van het toneel? En zijn er nog doeken bewaard gebleven? |
| ‘Als bij wonder heeft een handjevol authentieke decors het overleefd. Opgerolde doeken, zetstukken en platforms staan of liggen, veelal verborgen onder dikke lagen stof of zelfs onder duivenpoep, in magazijnen, archieven, kelders en op zolders’, vertelt Bruno Forment in zijn schitterende boek Droomlanders. Hij schrijft over een ontdekte schat in Vlaanderen. 187 doeken van de gebroeders Van den Berghe (de voorloper van Circus Ronaldo) lagen op de zolder van een balletschool. |
| Een Nederlandse theaterhistoricus en dirigent ontfermt zich nu over deze decors die zijn gemaakt ergens tussen 1900 en 1920. Genereuze partners als Theater Leiden, Festival Oude Muziek Utrecht en Universiteit Leiden zijn betrokken bij dit mooie project, en we gaan hier nog veel van zien en horen. In Antwerpen woonden wij een tijdje naast de Bourla Schouwburg en keken we uit op de Komedieplaats. Het is een van de mooist bewaarde theaters, en de toneeltoren bevat nog een zeldzaam oorspronkelijk houten theatermachine uit 1834. |
| Deze unieke theatermachine staat op de lijst van bedreigd erfgoed en zal binnenkort worden gerestaureerd. Ook komt er een futuristisch computergestuurde installatie. Verleden, heden en toekomst vallen hier samen. Het prachtige gebouw, zowel van binnen als van buiten, inspireerde veel kunstenaars. Stond destijds ook niet de kist met de overleden Hugo Claus in de halfronde foyer? En ook BK schilderde De Bourla, ofwel het gezellige etablissement van de Bourlaschouwburg, en de stille getuigen. Het hangt nu bij ons boven de opengeslagen deuren van de zaal. Want theater, dat is toch wat je gelooft? Of niet soms… |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Boek Droomlanders Tovenaars van het geschilderde toneeldecor | Bruno Forment CEMPER | Centrum voor Muziek- en Podiumerfgoed Schouwburg Kortrijk | We hebben een fling met decors Jed Wentz Universiteit Leiden | Verwierf onlangs een omvangrijke collectie geschilderde decors Circus Ronaldo | De geschiedenis van de familie Van den Berghe Bourla Schouwburg | Uniek Theatergebouw in Antwerpen Bar Pierre | Etablissement van De Bourla TheaterEncyclopedie Klara podcast De Zonnekoning | 10 afleveringen lang doet meesterverteller Johan Op de Beeck het levensverhaal van De Zonnekoning uit de doeken | Ontdek Jean-Baptiste Colbert fred polak the image of the future pdf |
|
| N.a.v. gevonden decorstukken en rekwisieten, en over theaters afb: detail decorstuk Beverweerd | Internationale School Beverweerd | foto Lord Crackfree (LC) afb: detail Boek ‘Droomlanders’ Tovenaars van het geschilderde Toneeldecor | Bruno Forment | Boekomslag Stephen Theunis, Armée de Verre Bookdesign afb: detail, beschilderd filmdoek ‘Theater‘, 350 x 450 cm | Bert Kinderdijk, BK, collectie kunstenaar |
