Dierentuinen | Columns 45

_{^{Afbeeldingen: Objecten Bert Kinderdijk, BK}}

_{‘Je denkt in het paradijs te komen als je de tuin betreedt, maar dat is een illusie. Al was het maar omdat, zoals iedereen weet die een tuin heeft, het hard werken is om die in stand te houden…’ Dit schrijft filosoof, arboretumeigenaar en dinoparkbezitter Wouter (Th.C.W.) Oudemans (1951-2024) in zijn boek Om de tuin geleid – Natuur en horticultuur in Europa. De filosoof die serieuze kwesties en plezier op één lijn zette, verbleef graag in de natuur.}

_{Inmiddels verblijven wij ook in de ‘natuur’. Ons huis Aan de Berg staat op een eeuwenoude zandheuvel en het perceel is groter dan alle percelen bij elkaar die wij ooit hebben gehad. Kavels in de omgeving zijn ruim bemeten en de kleine groene villawijk staat aan de rand van een stuifduinen bosgebied dat is ontstaan door zandverstuivingen. Later zijn er bomen op geplant om het stuiven tegen te gaan. In de bostuinen om ons heen staan voornamelijk grove dennen, beuken en zomereiken.}

_{De ramen van ons huis kijken uit op landgoed Rozendaal en met een beetje geluk zien we reeën en eekhoorns. Om de sfeer buiten ook binnen te ervaren plaatsten we een dubbele laag gele en groene raambekleding voor aangenaam licht in huis, ook als de zon zich even niet laat zien. Maar het experiment om eekhoornbruine transparante glasgordijnen voor de openslaande terrasdeuren op te hangen, is nog niet helemaal uit de verf gekomen. Eekhoornbruin? Hoe kom je op het idee, merkte BK (echtgenoot en beeldend kunstenaar) verontwaardigd op. Het is beslist niet zijn favoriete kleur.}

_{Maar dat idee heb ik wel van hem. Hoezo? Foto’s die in het verleden zijn genomen van werk van BK laten zien welk effect ik voor ogen heb met die eekhoornbruine transparante vitrage. De linker foto (zie afbeeldingen hierboven) geeft precies weer hoe het zicht op de bomen in onze tuin gefilterd zou kunnen worden. De foto’s zijn gemaakt door een bevriende fotograaf van BK. Gewapend met camera en materialen zochten de jongens, die het toen waren en nu nog zijn, in de stuifduinen achter Birkhoven naar een geschikte plek om kunstwerken van BK te fotograferen. En dat is gelukt.}

_{Het door BK gemaakte object (zie foto rechts) is samengesteld uit borstels van oude straatveegmachines, en het doet denken aan de manen van een leeuw. Wist je dat die manen een functie hebben? De leeuw lijkt er groter door en het dier kan hiermee indringers afschrikken. Ook beschermen de manen de leeuw tegen de klauwen en de kaken van andere dieren tijdens territoriumgevechten. Leeuwen bewaken het gebied van de groep. Maar in de duinen achter Birkhoven kom je geen leeuw tegen hoor. Of toch?}

_{De weg die Baarn met Amersfoort verbindt loopt langs Paleis Soestdijk, door Soest en langs de Korte Duinen achter Birkhoven naar Amersfoort. Het is de weg van onze jeugd, lees column Eigen weg. In de bocht van deze weg, aan de Barchman Wuytierslaan, ligt DierenPark Amersfoort. De plek bezorgt mij altijd een aangenaam gevoel. Zoek DierenPark Amersfoort met streetview en kijk mee. Sommige mensen hoeven niet eens te kijken, die weten blindelings wat ik bedoel. Deze natuurbeleving is een persoonlijke ervaring uit mijn kindertijd.}

_{Het is dan ook niet verwonderlijk dat toen wij voor het eerst de auto uitstapten om met de makelaar het huis Aan de Berg in Limburg te gaan bekijken, ik direct mijn gelukzalige verleden binnen wandelde. De geur van dennennaalden en het geruis van de takken van de naar één kant overhellende grove dennen met hun hoge oranjerode schilferige stammen en hun parasolvormige wiebelende kronen, wierpen mij terug in de tijd.}

_{In 2023 vierde DierenPark Amersfoort zijn 75e verjaardag. Het bos vol avontuur compleet met belangrijke bomen, Japanse tuin, Expeditie-rivier, Dinobos en een heuse Ark, is in al die jaren uitgegroeid tot één van de grootste dierenparken van Nederland. Dierentuinen, safariparken en nagebouwde natuurverwonderbedrijven zijn, evenals hortussen (academische plantentuinen), arborata (plantentuinen) en pineta (naaldbomentuinen) in bijna elke provincie wel te vinden.}

_{Voor de Gouden Gids bezocht ik er meerdere, en de bedrijven plaatsten advertenties om de kaartverkoop te stimuleren. Maar bijna allemaal waren ze ook uitgegroeid ook tot evenementlocaties voor personeelsuitjes, concerten, familiedagen en productpresentaties. Je kunt het zo gek niet bedenken of de parken bieden er vandaag de dag een decor voor. Dierentuinontwerpers ontwerpen inmiddels naast dierenverblijven ook themagebieden die aansluiten op ónze belevingswereld.}

_{De Gouden Gids koos dierentuinlocaties voor personeelsfeesten en productpresentaties. Collega’s trouwden er of namen er afscheid van het bedrijf of van hun leven. Herhaaldelijk bevonden wij ons tussen de dieren, en werkelijk, je zag soms bijna geen verschil. ‘In elk mens huizen twee wezens’, zegt bioloog, presentator en schrijver Midas Dekkers in een interview, ‘de mens zelf, het hogere wezen, en een beest dat niks anders wil dan paren, moorden en bloeddorstige dingen doen.’ Moest in het verleden niet ‘het beest in de mens’ worden gekooid om ongelukken te voorkomen?}

_{Wat is onze verhouding tot het dier vandaag de dag? Het Noordbrabants Natuurmuseum in Tilburg heeft ooit een tentoonstelling ingericht over ‘Dieren als werknemer’. Eeuwenlang vervulden dieren allerlei functies die vandaag door machines en andere technische apparaten zijn overgenomen. Ook de expositie Kunst en Zoo, die in 2023 ter gelegenheid van de 75ste verjaardag van DierenPark Amersfoort in Museum Flehite was te zien, toonde hoe onze kijk op dieren de afgelopen decennia is veranderd.}

_{Uit de tijd dat olifanten kunstjes deden met ballen en hoepels en apen op fietsjes rondreden, zijn alleen de beelden nog over. Nu hebben olifanten een enorm verblijf waarin ze op een natuurlijke manier met elkaar kunnen leven. En zijn apenhokken niet getransformeerd tot veilige, schone, gezellige, en goed benutbare ruimtes? Frans de Waal (1948-2024), de man die mens en aap dichter bij elkaar bracht, vertelt in zijn boek De aap in ons. Waarom we zijn wie we zijn; ‘niets wat wij doen is werkelijk uniek. Door te kijken naar gedrag kom je veel meer te weten’. Worden wij om de tuin geleid door de taal? ‘Alsof je zonder taal alleen nog eenvoudige redeneerprocessen zou overhouden!}‘

_{‘Mensapen’, zegt Frans de Waal in een interview, ‘vertonen menselijk gedrag, ze vormen coalities, leggen omslachtig ruzies bij en doen aan culturele kennisoverdracht. Ook kunnen ze zich verbazen, ervaren ze angst en geven ze liefde en verzorging. Apen hebben behoefte aan geborgenheid, maar ze willen ook naar buiten om op onderzoek uit te gaan. ‘Een aap is het nieuwsgierigste wezen dat er bestaat’, zegt Midas Dekkers, ‘en van alle apensoorten is de mens de allernieuwsgierigste.’}

_{Doordenker Midas Dekkers schrijft boeken voor kinderen en volwassenen, en maakte jarenlang columns bij het radioprogramma Vroege Vogels. Hij woont afwisselend in het Sallandse Heino, lees column De (her)ontdekking van de hemel, en in het voormalige raadhuis van Weesp. Kreeg hij niet in 2019 de eerste Drs.P-trofee toegekend, een initiatief van Het Heen- en Weerschap, een stichting die de literaire nalatenschap van Drs. P beheert? Deze serieuze prijs wordt uitgereikt aan een ‘kunstenaar die zichzelf niet al te serieus neemt, en die werkt in de vrolijke en vrijzinnige traditie van Drs P.’}

_{Wie kent niet het hilarische lied Dodenrit van woordkunstenaar Drs P, over een Russisch gezin dat op een koude winterdag met de trojka door Siberië rijdt op weg naar…; We rijden met de trojka door het eindeloze woud/ Het vriest een graad of dertig, het is winter en vrij koud/ De paardenhoeven knersen in de pas gevallen sneeuw; ‘T Is avond in Siberië en nergens is een leeuw / We rijden met de kinderen, al zijn ze nog wat jong/ Door ’t eindeloze woud waarover ik zo-even zong/ Een lommerrijk en zeer onoverzichtelijk terrein/ Waarin men zich gelukkig prijst dat er geen leeuwen zijn/}

_{Mijn moeder moest altijd erg lachen om die teksten, die o zo veel waarheid bevatten. Zelf had zij ook een fijn gevoel voor humor en ze wist onbetaalbare momenten vast te leggen met haar Kodak boxcamera. Zo maakte ze een aandoenlijke foto van een jarige dochter, die niet helemaal lekker aan de ontbijttafel zat, kijkend naar haar nieuwe rode pantoffeltjes. Wat was er aan de hand? Het kind had de bof bleek achteraf, en tijdens het verjaardagsbezoek aan de dierentuin in Amersfoort ging het mis en werd ze ziek.}

_{De uitbater van de theeschenkerij van de dierentuin, een kennis uit het horecacircuit van mijn vader, gaf haar als troost een zwart miniatuurkatje aan een rood koordje. Dat was een aardig gebaar, en ik kan mij dat moment nog goed herinneren. Heel veel later, toen ik al jaren met BK samen was, stuurde mijn moeder hem een brief met de foto. De pantoffeltjes had zij mij al eerder gegeven en het zwarte katje heb ik altijd bewaard. BK maakte er een prachtig voor-Claudia-schilderijtje van met de titel ‘Bof jij even’.}

_{Wil je weten hoe de Amersfoortse dierentuin en de theeschenkerij van toen eruit zagen? Bekijk dan op YouTube de film Overvallers in de dierentuin. De film is opgenomen in Amersfoort en gebaseerd op het boek Overvallers in de dierentuin van Cindy Peppelebosch. Hier krijg je een goed beeld van het bos, de bomen, het kaartjesloket, de fotograaf, de dierenverblijven, het terras en de theeschenkerij van toen. Inmiddels is de dierentuin compleet veranderd en uitgegroeid tot een avontuurlijk park voor iedereen.}

_{Dierenparkbezoek maakt hongerig, en in de tijd dat de theeschenkerij niet voldoende accommodatie bood om hongerige bezoekers te kunnen voorzien van een aardig hapje, vestigde zich op het naastgelegen terrein begin jaren tachtig Pannenkoekenhuis De Kabouterhut. Dat was een groot succes en in 1998 werd de zaak verbouwd en flink uitgebreid tot een pannenkoekenhuis met kipspecialiteitenrestaurant en een heuse partykelder, inmiddels bekend in de weide omtrek.}

_{Partykelder? Jazeker. De middeleeuwse partykelder wordt gebruikt voor feesten, partijen, vergaderingen en recepties. De locatie is zelfs officieel ‘huis der gemeente’. De touwambtenaar komt naar De Kabouterhut om aanstaande bruidsparen in de echt te verbinden. Is het echt? Helemaal echt. Onder de kroon (bladerdak) van een prachtige grote beukenboom in de middeleeuwse partykelder zijn al heel wat huwelijken gesloten. Wist je dat die boom is gemaakt door BK en een bevriende collega?}

_{Welkom in de wereld van decors, interieurs en tentoonstellingen! BK was tot 1998 hoofd van een ontwerpstudio waar hij decors, interieurs, winkelinterieurs en productpresentaties bedacht. Naast studiowerk begeleidde hij ook vaak de uitvoering van complexe productuitvergrotingen en props. Waarom? Omdat bijna niemand het vak zo goed beheerst als hij. Met zijn latere activiteit Kunstcop. bureau voor kunst en decor is hij daarmee doorgegaan en werd hij veelvuldig benaderd voor ingewikkelde en tijdrovende klussen.}

_{En die boom was zo’n klus. Tentenbouwer Hans Brandwacht (1953-2015), de man achter Traktor Toernee, Boulevard of Broken Dreams en De Parade was van oorsprong decor- en interieurbouwer. Hij had destijds de opdracht gekregen om de middeleeuwse partykelder vorm te geven en uit te voeren. Maar zoals altijd zat De Wet van Hofstadter in de weg. Wat is dat? Hofstadter zegt dat elke taak die je van plan bent te voltooien, altijd langer duurt dan je verwacht, zelfs al houd je rekening met de wet van Hofstadter. Hoe herkenbaar.}

_{Hans Brandwacht zag de deadline naderen en besteedde de boom uit aan BK. En dan ga je ineens aandachtig om je heen gaan kijken. Hé, zien bomen er echt zo uit? BK en zijn collega bouwden een kunstbeuk op ware grootte en levensecht. De in beton afgegoten stam met zijtakken kreeg een enormere kroon met duizenden blaadjes die vlamvertragend werden behandeld. Ik stond erbij, en ik weet hoe de boom er van binnen uitziet. Familie, vrienden en kennissen die in de Kabouterhut hebben bezocht (de wc’s zijn in de partykelder) spreken er nog altijd met veel enthousiasme over.}

_{Bomen zijn een dankbaar onderwerp en komen altijd weer ter sprake. De boom van BK is geen echte natuur. En ook Otterlose beuk van kunstenaar Giuseppe Penone in de beeldentuin van het Kröller-Müller Museum is een bronzen afgietsels. De website van het museum vermeldt; ‘Het werk staat in een beukenlaan, op de plaats waar een beuk ontbrak. De bronzen huid heeft door de invloed van lucht, wind, regen en zon de kleur van de omgeving aangenomen, zodat de Beuk nauwelijks meer te onderscheiden is van de andere bomen in de rij’.}

_{Wat ís eigenlijk nog echte natuur. Zijn wij de in hokjes ingedeelde cultuur inmiddels niet als natuur gaan beschouwen? Zoals wij bijna alles in de wereld om ons heen overzichtelijk proberen in te delen om grip te houden op de chaos. Op de grens van het dieren- en het mensenrijk ligt de dierentuin. Dieren zijn een gemakkelijke spiegel om in te kijken als je iets van mensen wilt begrijpen. Wat kunnen we nog filteren uit het gedrag van al die exotische varianten?}

_{Vleeseter, planteneter of alleseter, elk dier heeft zo z’n een eigen gedrag en eetgewoontes. Dieren hebben allemaal iets om zich te beschermen. Schutkleur, alarmkleur, manen, dikke huid, stinkklieren, nepogen, stekels en strepen verminderen de kans is dat ze worden verslonden. Maar hoe kunnen wij ons eigenlijk beschermen tegen rampspoed? Of is het Kruis of Munt? Was dat niet een radioprogramma uit 1987 waarvoor Drs. P een lied schreef, waarin misstanden in de samenleving werden aangekaart?}

_{Rampen bedreigen ’t menselijk leven, knolraap en lof, schorseneren en prei kls&p/ Waar zijn geloof, hoop en liefde gebleven, kls&p/ Gif in de bodem, lawaaiige buren, kls&p/ Buien en lagere temperaturen, kls&p/ Libanon, El Salvador, Suriname, kls&p/ Weekbladen, roddel en etherreclame, kls&p/ Degeneratie en makelaardij, kls&p/ Heel onze wereld wordt een woestenij, kls&p/ Dalende omzet en stijgende lasten, kls&p/ Liegen, bedriegen, oneerbaar betasten, kls&p/ Vuil en verval en terreur in de straten, kls&p/ Popidioten en voetbalfanaten, kls&p/}

_{Kwalijke ziekten en vieze gezwellen, kls&p/ U hoef ik zeker wel niets te vertellen, kls&p/ Duistere driften en afgoderij, kls&p/ Overal zien wij ze groeien, de horden, kls&p/ Mensen die steeds minder menselijk worden, kls&p / Mensen die jengelen, mensen die bulken, kls&p/ Mensen die lasteren, schimpen en pulken/ Mensen gespeend van gevoel en geweten, kls&p/ En wat die mensen niet allemaal eten, kls&p/ Nooit meer, nooit meer keert het getij, kls&p / Wie zal ons redden, wie maakt ons weer vrij?/}

_{Knolraap en lof, schorseneren en prei. Leve de tuin!}

_{^{Afbeeldingen: Objecten Bert Kinderdijk, BK}}