Column 43

Zonnecentra | januari 2024
afb: fragment uit schilderij ‘Bezoek uit het Tatragebergte‘, Olieverf op paneel, 80 x 120 cm, 2019 Bert Kinderdijk, BK, particuliere collectie | Foto ‘Stralen van de zon‘, BK en CZ.
‘Ik kan nu even niets voor je doen want ik sta op de PAN’, zegt de stem aan de andere kant van de lijn. Ik bel met de uitgever van Tableau Fine Arts Magazine. Zijn 06-nummer is het enige nummer dat ik heb kunnen vinden in de colofon van het kunsttijdschrift. Verder alleen maar e-mailadressen, en daar ben ik niet zo van. Ik heb graag iemand aan de lijn. We praten even over de beurs, en over de stand van Tableau op de vaste plek bij de ingang van PAN Amsterdam, en over de ‘bonte donderdagavond’. Ik zal het kantoor vragen direct een exemplaar naar jullie op te sturen.
‘Eerst betalen, eerst betalen’, zei de kastelein. ‘Kom maar binnen, kom maar binnen’, zei de wafelvrouw. ‘k Zal je pakken, k zal je pakken’ zei de toverheks. De tekst van het liedje van Wim Sonneveld klinkt in mijn hoofd als ik eraan denk dat wij het kunstblad inclusief de verzendkosten alweer even geleden vooraf hebben betaald. ‘Doe es wat, meneer Tableau’. Zo moeilijk kan het toch niet zijn. Als ik vandaag koffie bestel heb ik het morgen in huis! Heeft het liedje van Wim Sonneveld niet een kettingrefrein? Waar binnen elk couplet een ander beroep wordt bezongen? Heel passend voor bedrijven die moeten leveren, toch?
Catootje is een versje uit 1954 en later opnieuw opgenomen voor het tv-programma ‘Doe es wat, meneer Sonneveld’. De teksten zijn onder andere geschreven door Huub Janssen, destijds de partner van Wim Sonneveld. Het lied gaat over Catootje. Zij staat op de botermarkt met eigen gemaakte boterbeeldjes waaronder een dominee, een wafelvrouw, een toverheks, een kastelein, een barones, een lichtmatroos, een dikke meid en een ouwe heer. ‘In de suite, in de suite’, zei de ouwe heer. ‘Eerst betalen, eerst betalen’, zei de kastelein.
Als kind zong ik het liedje samen met mijn zusjes, zij dansten op de maat en ik speelde luchtgitaar. Het geheel maakte een verpletterende indruk op de broer van mijn vader waar wij op dat moment logeerden. Elke dag ging de plaat op. Toen onze ouders terugkwamen van een lange zonnige zomervakantie en hun dochters weer opeisten, kreeg mijn vader de LP ‘Doe es wat, meneer Sonneveld’ in zijn handen gedrukt en had zijn middelste dochter een andere naam; Claudia werd Catootje. Thuis kreeg Cato of To of Tootje, net hoe het uitkwam, een echte gitaar. Lees column Muziekinstrumenten.
Maar waarom zochten wij Tableau, en wat heeft een kunsttijdschrift met zonnecentra te maken, de titel van deze column, en waarom stapten wij niet gewoon een winkel binnen om er een te kopen? Dat laatste is lastig. In grote delen van ons land wordt Tableau niet aangeboden in het tijdschriftenschap. Hoe komt dat? Computer says no! Het algoritme bepaalt. Het blad wordt op die plaatsen té traag los verkocht. De ‘schapvisie’ van tijdschriftendistributeurs sluit aan bij het koopgedrag van consumenten, en de meeste mensen hebben nog nooit een Tableau in handen gehad.
De levering van tijdschriften wordt in Nederland verzorgd door Aldipress, Betapress en VMBpress. Zij vormen de schakel tussen uitgever, winkel en consument en verzorgen de distributie voor de losse verkoop. Dit proces is bijna volledig geautomatiseerd waarbij de parameter ‘massa is kassa’ leidend is. Voor een nichetijdschrift als Tableau wordt het dan lastig losse verkoop via het tijdschriftenschap te realiseren. Daarom staan uitgevers van kunstbladen ook altijd met een stand op kunstbeurzen om abonnementen te bieden tegen zeer schappelijke tarieven.
Maar was Aldipress ook niet een onderdeel van VNU in de tijd dat VNU zijn oog had laten vallen op de Gouden Gids? VNU, Verenigde Nederlandse Uitgeversmaatschappijen, ontstond in 1964 uit een fusie van Spaarnestad en Cebemij. Het bedrijf groeide uit van een publiekstijdschriftenuitgeverij met titels als Libelle, Donald Duck, Nieuwe Revue en Panorama tot een handelaar in marketinginformatie. De aankoop van de Gouden Gids (in zeven landen) zorgde voor een flinke financiële bodem waardoor VNU kon investeren in marketinginformatietechnologie, het nieuwe paradepaard. Want is informatie niet van belang voor het succes van elk bedrijf?
Dat weet Koen Nieuwendijk van Galerie Lieve Hemel als geen ander. Wij verzamelen al decennialang mappen vol met door hem samengestelde brochures. Pareltjes van de allerbovenste plank. Te mooi om weg te doen, en afgestemd op de tijd waarin we leven. De galeriehouder onderhoudt op een aangename manier contact met kunstenaars en hij beschikt over een buitengewoon interessant databestand van uiteenlopende klanten die op gezette tijden en consequent persoonlijk worden geïnformeerd.
In november 2023 plaatste hij in de PAN-editie van Tableau een artikel met de titel Beelden van heden en verleden. Bij dit verhaal, waarin hij aangeeft dat treuren over wat voorbij is gepaard gaat met mooie herinneringen, zette hij ook een afbeelding van het schilderij ‘Op gespannen voet met het verleden’ van BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk), zie column Stemmen- en stemmenbureaus. De brochure die Koen Nieuwendijk voor deze PAN-tentoonstelling maakte oogt optimistisch en zonnig.
En een beetje zon kunnen we wel gebruiken toch? Want was 2023 niet het meest regenachtige jaar in Nederland sinds het begin van de metingen? Vooral de maanden november en december waren nat. Vanaf de dag dat wij naar Limburg verhuisden heeft het tot het einde van het jaar bijna aan een stuk door geregend, en de vochtige lucht voelde koud aan ondanks de hoge temperaturen. Veel mensen boekten nog even een weekje naar de zon in het nieuwe jaar, voor een broodnodige licht, lucht en warmte-beleving. Ikzelf bezocht voor die ervaring een zonnecentrum in de buurt.
Eind jaren zeventig ging ik voor het eerst naar de nieuw geopende De Leusdense Zonnebank Centrale, en vanaf dat moment ben ik fan. Niet om te verkleuren, maar voor de warmte en voor het effect van uv-licht op het lichaam. Warmte doet goed, en veel mensen hebben er baat bij. Tijdens mijn werkzaamheden voor de Gouden Gids heb ik veel zonnestudio’s bezocht. Die wilden allemaal de beste plek in de gids en plaatsten stuk voor stuk grote advertenties. Ook de toonaangevende groothandel in zonne-apparatuur in Barneveld droeg behoorlijk bij aan de omzet.
Zonnebanken evolueerden in de loop van de jaren richting reuzecapsules. Ook BK had een zonnebank met hemel die steeds met ons mee verhuisde. Maar uiteindelijk namen wij afscheid van zijn zonnecombinatie en ging ik weer naar ‘de zonnebank’. Ook na mijn Gouden gidstijd bleef ik zonnecentra bezoeken en probeerde ik uiteenlopende modellen. Ik ken mijn favorieten. Tot Corona. Ineens was het gedaan en moest ik mij behelpen met een gezichtsbruiner. Toen ik begin dit jaar voor het eerst na Corona weer een zonnecentrum binnenliep was er veel veranderd. En hoe!
De capsule was zo groot en het geluid van de ventilator stond zo hard dat ik mij in een raket waande, klaar om afgeschoten te worden. Angstig gewoon. Via een display kon ik mijn persoonlijke voorkeuren instellen, maar voordat ik uitgevonden had hoe dat werkte was er al een kwartier van de zonnetijd voorbij. Help, hoe zet ik de radio (lees reclame) uit. Help, ik wil geen geurtje en help, mag de wind wat zachter blazen. Toen ik alle feel-good-instellingen in de gewenste stand had gezet kon het zonnen beginnen. De voice assistant deed nog een poging mij op andere gedachten te brengen, maar die negeerde ik. LAAT MIJ MET RUST!
De zonnebank was zelfs NFC-connected. WAT! Near Field Communication is een hulpmiddel voor het snel en contactloos uitwisselen van gegevens. Hiermee zou ik alle comfortinstellingen die ik met veel moeite had ingesteld kunnen opslaan op mijn telefoon. Bij het volgende bezoek zou de zonnebank mij dan direct herkennen, en mij persoonlijk begroeten. NEE, ECHT NIET! DAT WIL IK HELEMAAL NIET! En dan de prijs! Die zal best gerechtvaardigd zijn voor iemand die voluit wil gaan, maar niet voor mij.
Dan liever de ervaring van de eerste keer, maar De Leusdense Zonnebank Centrale bestaat niet meer. Ik ben er terecht gekomen op advies van een collega. Wij werkten samen in Amersfoortse binnenstad en zij was bevriend met de mensen van het zonnecentrum. Maar wacht eens even? Waren diezelfde mensen niet later ook betrokken bij een kunst- en antiekbedrijf in Amersfoort? Met de eigenaren, twee zussen en hun echtgenotes, maakte ik in 2010 kennis. Ik mocht langskomen in hun winkel om de door BK gemaakte schilderijtjes op klein formaat aan te bieden.
De crisis hakte er goed in destijds, en de kleine werkjes van BK verkochten wij aan antiekwinkels, kunsthandels en lijstenmakerijen tegen aantrekkelijke tarieven. Die vonden gretig aftrek. De twee zussen bekeken het werk maar bestelden niets. Hun interesse lag op een ander vlak. Zij en hun echtgenotes verkeerden al jong in kunstenaarskringen en ‘ze hebben zichzelf alles geleerd via boeken en musea’. Tientallen jaren runden ze de handel, en als het even wat minder ging zorgden nevenactiviteiten voor extra inkomsten.
Een van de echtgenotes, een beëdigd en gecertificeerd registertaxateur kunst en antiek met een jarenlange staat van dienst, was betrokken bij de oprichting van het kunstblad Kunst & Antiek Journaal, de voorloper van COLLECT. COLLECT is hét blad voor de kunstverzamelaar en de actieve kunstliefhebber en interessant voor zowel Nederlandse en Belgische lezers. Meerdere jaren waren wij geabonneerd op het blad, en de museum- en galeriekalender inspireerde mij tot het ontwikkelen van tentoonstellingsagenda puttertjes.nl, lees column Tentoonstellingsmarketing.
Van augustus 2016 tot augustus 2021 heeft puttertjes.nl dienst gedaan als zoekmachine voor het vinden van tentoonstellingen in musea en expositieruimten in Nederland en Vlaanderen. De tentoonstellingsagenda met ruim 2500 tentoonstellingen werd dagelijks door mij bijgehouden. Honderden landingspagina’s met de juiste zoekwoorden waren geoptimaliseerd en bijna altijd vindbaar op de eerste Google-pagina, net onder de advertenties. Elke dag nam het aantal bezoekers toe. Een gouden greep. Tot Corona.
De tentoonstellingsagenda opende voor mij de kunstwereld in Nederland en Vlaanderen. En ook Kunstbeeld droeg bij aan de broodnodige kennis. Kunstbeeld? Was dat niet een Nederlands tijdschrift voor moderne kunst? Jazeker. De eerste editie van het blad verscheen in oktober 1976, en BK was abonnee vanaf het eerste uur. Ongelukkigerwijs liep het slecht af met het tijdschrift. We betaalden altijd een jaar vooruit maar kregen het niet meer geleverd, ook niet na enkele telefoontjes waarin beterschap werd beloofd.
We hebben nooit meer een kunstbeeld gezien behalve de ruim 350 exemplaren die wij in 35 jaar hebben bewaard. Een schat aan waardevolle informatie! In 2015 stopte de uitgever met kunstbeeld. Was Robbert Roos, directeur van Kunsthal KAdE in Amersfoort, niet jarenlang hoofdredacteur van Kunstbeeld? En hoeven wij het specifieke kunstblad niet echt te missen. Hoezo? Kunsthal KAdE en het bijbehorende online platform programmeert hedendaagse moderne kunst, architectuur, vormgeving & design en eigentijdse beeldcultuur. Uniek in Nederland! Kunsthal KAdE ís een soort 3D-kunstbeeld.
Het bezoek aan het zonnecentrum begin dit jaar zette een wereld aan herinneringen in beweging. Zo zie je maar weer hoe twee uitersten, zonnebanken en kunstbladen, alles met elkaar te maken kunnen hebben. Tijdens het schrijven van deze column trekt de zon mijn aandacht. Vanuit mijn rechter ooghoek glinsteren goudgele stralen tussen de bomen van onze bostuin de kamer binnen, en dat is een fraai gezicht. Snel een foto maken lukt niet, dat moet je niet proberen. De realtime-ervaring is nog altijd de beste.
Wist je dat Japanners een woord hebben bedacht voor ‘zonlicht dat door bomen lekt’? Komorebi beschrijft de schoonheid van lichtstralen die door de bladeren dansen en mysterieuze schaduwen verspreiden. Kunstenaars proberen dit fenomeen vast te leggen op schilderijen en foto’s. Maar zonlicht vangen is een kunst. Het beste moment om dat te doen is vaak net voor zonsopkomt of zonsondergang, ook wel het ‘het gouden uur’ of ‘het magische uur’ genoemd. En ook BK schilderde dit fenomeen. Op het door hem gemaakte werk met de titel ‘Bezoek uit het Tatragebergte’ krijgt de observatiepost, een overblijfsel uit de Koude Oorlog, een gloeiende omlijning (zie afbeelding hierboven).
Zonder zon geen leven! De zon straalt dankzij kernfusie. Dat is een versmelting van lichte atoomkernen tot een zwaarder atoom. Hierbij komt energie vrij. Wordt kernfusie een duurzame energiebron voor de toekomst? Of is dat wellicht een te verre horizon? Begint niet alles met een vaag idee? Wetenschappers ontdekten dat het fuseren van atoomkernen op aarde kan worden gesimuleerd, en dat een kernfusiereactie geen broeikasgassen produceert, en dat het minder radioactief afval voorbrengt dan kernsplitsing. Is het een goede reden om aan te nemen dat fusie-energie op termijn op grote schaal werkelijkheid kan worden?
De zon speelt op allerlei manieren een rol in de politiek. De zonnegordel, Sunbelt, een gebied in het zuiden van de VS, is inmiddels een gewilde locatie voor de chipindustrie. Op een plek vrij van aardbevingen, tornado’s en overstromingen met driehonderd zondagen per jaar, wordt de chipproductie opgeschaald om zo minder afhankelijk te worden van Aziatische fabrikanten. Ook Nederlandse chipmakers zijn ‘verleid’ met subsidies om die kant op te komen. Wordt er gevreesd voor een ‘Koude Oorlog’ tussen de VS en China met Taiwan als schietschijf? Een ‘oorlog’ die draait om chips?
Chips worden verwerkt in veel producten, en ook auto’s, huishoudelijke apparaten en zonnebanken zijn uitgerust met processorchips en geheugenchips. Wanneer ik van het zonnecentrum in Maasbracht naar ons huis Aan de berg in Montfort rijd, passeer ik een overblijfsel uit de Koude Oorlog, lees column Kijken, luisteren, doorgeven (KLD). Na de Tweede Wereldoorlog leidde de toenemende dreiging van een kernoorlog onder andere tot de oprichting van het Korps Luchtwachtdienst (KLD), een waarschuwingsdienst die vijandelijke (Russische) vliegtuigen moest signaleren.
De luchtwachttoren in Montfort is tegen de bosrand geplaatst. Het was de taak van de KLD om vliegtuigen die onder de radar vlogen met het blote oog en met behulp van kijkers, en op gehoor te spotten. Maar de dienst werd ingehaald door de tijd. Straalvliegtuigen en verbeterde radartechnieken maakten de 276 luchtwachtposten, die over het hele land verspreid lagen, overbodig. In al die jaren werd slechts één Russisch vliegtuig waargenomen, bij Montfort in 1958. De deelnemer aan een Franse vliegshow was op weg naar huis van de koers afgeweken om een stuk grensgebied te fotograferen.
Wist je dat het hoofdkantoor van de KLD destijds gevestigd was op een landgoed in Zeist? En dat BK in datzelfde landhuis de sporen van de Koude Oorlog schilderde (zie afbeelding hierboven)? In de grote en hoge ruimtes waar kolonel, vliegenier J.G. Sissingh en zijn medewerkers tussen 1950 en 1968 een semi-geheim netwerk van luchtwachttorens en andere uitkijkposten bedachten, en waar de pianoklanken van Wibi Soerjadi nog enigszins hoorbaar waren, heerste in 2019 de rust van het schildersatelier.
De luchtwachttoren in Montfort verkeert in slechte staat en is niet toegankelijk. Maar er is hoop. Binnenkort fungeert hij als baken voor de zon. Hoezo? Gemeente Roerdalen, waar Montfort onder valt, wil achter de luchtwachttoren een zonneveld aanleggen waarvan de opbrengst zoveel mogelijk ten goede komt aan de inwoners. Burgers mogen meepraten. Kennis of ervaring is niet nodig. Jong of oud, wafelvrouw, toverheks, kastelein, barones, lichtmatroos en ouwe heer, iedereen is welkom.
En dat begreep Wim Sonneveld maar al te goed. Bezong hij niet met ‘Het Dorp’, een cover van het Franse La Montagne uit 1964, een wereld die er niet meer was? Wat leefden ze eenvoudig toen/ In simp’le huizen tussen groen/ Met boerenbloemen en een heg/ Maar blijkbaar leefden ze verkeerd/ Het dorp is gemoderniseerd/ En nou zijn ze op de goeie weg. Dichter bij de burger die vast dreigt te lopen in het systeem kun je niet komen toch? Het is zonneklaar; ‘De nieuwe tijd, net wat u zegt.’
afb: fragment uit schilderij ‘Bezoek uit het Tatragebergte‘, Olieverf op paneel, 80 x 120 cm, 2019 Bert Kinderdijk, BK, particuliere collectie | Foto ‘Stralen van de zon‘, BK en CZ.