| Detectivebureaus | mei 2024 |
|---|
 |
| afb. Schilderij ‘De plek‘, 40 x 50 cm | Bert Kinderdijk, BK | particuliere collectie afb. De Schaduw van Havank (ontwerp Dick Bruna) uitgezaagd op grootformaat, 1,5m x 1m door Bert Kinderdijk, BK | particuliere collectie |
| ‘Hoi Bert met S, sorry dat ik je zo vroeg bel, maar ik wil je even wat zeggen. Die meneer waarover ik je vertelde moest onverwacht naar een vriend in Duitsland en hij vroeg of ik vandaag nog langs kon komen. Hij zei; “Ik weet dat ik onverwachts bel, maar ik zal het goed met je maken”. Kijk Bert, ik wil je proberen uit te leggen dat die man een serieuze baas is, en ik heb het strenge gevoel dat er wel iets in zit. Ook zei hij; “hou er rekening mee dat het vanavond laat wordt”. Ik weet niet wat hij in zijn hoofd heeft Bert, maar goed, ik zal mij meegaand opstellen.’ |
| S was een oud contact van BK die vanuit het niets weer was opgedoken. En omdat wij kort daarna verhuisden bleef het verder stil. Maar waar ging het eigenlijk over? S had een kennis die geïnteresseerd was in een schilderij van BK (Bert Kinderdijk, echtgenoot en beeldend kunstenaar). Bovenstaand gesprek zijn flarden uit een voicemailbericht van S. Nu ben ik er niet de persoon naar voicemailberichten op te schrijven, maar deze raadselachtige tekst kon ik niet zomaar wissen. Immers ‘het geheugen is onbetrouwbaar’, zegt hersenonderzoeker Dick Swaab in een interview. |
| Ook maakte S, voordat hij uit beeld verdween, er een gewoonte van om ons op de allerlei plekken op te zoeken. Tijdens een wandeling in de Utrechtse bossen belde S BK met de opmerking; ‘kan ik naar je toekomen’. BK antwoordde dan dat we niet thuis waren en dat we in het bos liepen. Nadat S en BK nog wat wetenswaardigheden hadden uitgewisseld waarbij S langs zijn neus weg informeerde naar de plek waar BK de auto zoal parkeerde, dachten we er verder niet meer over na. Maar raad eens wat. Daar stond S op de schemerige parkeerplaats, leunend tegen zijn auto, ons op te wachten. |
| Ik moest aan dit voorval denken toen in april bekend werd gemaakt dat De Staat via Sotheby’s binnenkort kunstwerken van een Nederlandse vastgoedhandelaar gaat verkopen. Geschatte waarde minimaal 5 miljoen euro. Volgens een kwaliteitskrant gaat het gaat om schilderijen van onder meer Picasso, Renoir en Karel Appel en werken op papier van bekende Franse impressionisten. De vastgoedhandelaar werd in 2014 definitief veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf voor het witwassen van geld dat Willem Holleeder had afgeperst van Willem Endstra (1953-2004). |
| Willem Endstra werd in mei 2004 op koelbloedige wijze vermoord. Na deze gebeurtenis ging de iconische ‘bankjesfoto’ de hele wereld over. ‘Dat is zoal mijn werkterrein’, somde een advocaat op tijdens mijn bezoek voor de Gouden Gids aan zijn kantoor. ‘Drugs, moorden en zwaar geweld in het criminele milieu’. Samen met een collega opende hij in 2001 een kantoor in Den Bosch. Op zijn website valt te lezen; ‘dat de Nederlandse onderwereld betrekkelijk klein is, dat er altijd wel onderlinge verbanden zijn, en dat elk dossier wel iets heeft dat naar een andere zaak verwijst…’, |
| Intussen zijn we jaren verder en is Willem Holleeder al lang niet meer de bekendste crimineel van Nederland. In de beginperiode van mijn loopbaan bij de Gouden Gids was dat Klaas Bruinsma 1953-1991). Hij wordt gezien als de ‘vader’ van de Nederlandse drugshandel. Eind jaren tachtig was Klaas Bruinsma waarschijnlijk de grootste drugshandelaar van Europa. Ook mijn geboorteplaats Amersfoort kreeg in de jaren zeventig en tachtig te maken de ’methode-Bruinsma.’ Hoe ging dat dan? |
| Op gezette tijden stond je zomaar naast een clubje ‘jongens’ in een bekende broodjeszaak in het centrum van de stad. Wij kwamen voor een broodje. Zij kwamen om de eigenaar te beschermen… De Amersfoortse lijfwacht van Klaas Bruinsma was bekend bij politie en justitie. In de nacht van 27 juni 1991 werd Klaas Bruinsma voor het Amsterdamse Hilton hotel doodgeschoten door een ex-politieman die voor de Joegoslavische maffia was gaan werken. |
| Met het Gouden Gids-team Amsterdam betrokken wij op dat moment kantoor De Coener in de Overschiestraat. Onze werkplek hing min of meer boven de A10. Vanuit deze locatie bezochten wij klanten in Groot Amsterdam, ofwel; Centrum, Noord, Amstelveen, Diemen en Zuidoost. We vlogen de hele dag in en uit, en we hadden altijd de beschikking over een filevrije rijbaan om snel ter plaatse te zijn. Waarom? Omdat we, hangend boven de weg, de files op de A10 zagen komen en gaan. Wij konden alle kanten op. De Overschiestraat was een prima uitvalsbasis, kijk maar op de kaart. |
| Ons team bestond uit een gemêleerd gezelschap waaronder een rasechte Amsterdammer met een autotelefoon type baksteen, en een bleke jongen uit de Nieuwe Uilenburgerstraat. De bleke jongen speelde, als hij de kans kreeg, een partijtje schaak tegen zichzelf op een schaakbord dat hij verdekt had opgesteld op zijn bureaula. Onze supervisor was er een van de aardige soort die graag behulpzaam wilde zijn en ook kon schaken. Hij communiceerde met de bleke jongen, die dagelijks tot werken moest worden aangespoord, via het schaakbord. |
| Gouden Gids Amsterdam was de gids met de grootste oplage en droeg belangrijk bij aan de omzet. Allocatie (het verdelen van klanten onder verkopers) werd daarom zorgvuldig gedaan. Ervaringen uit het verleden waren leidend, en klanten werden gekoppeld aan de verschillende karakters van de verkoopmedewerkers M/V. Zo kwam het dat ik op enig moment voor de deur stond van Postjesweg 41. De spyshop oogde gesloten en door de getraliede etalageruit was het moeilijk naar binnen kijken. Werd ik gefilmd? |
| ‘Dat gaat jou nooit lukken’. Enkele doorgewinterde collega-verkopers uit andere teams liepen de deur bij ons plat om te informeren hoe het ging. ‘Geef hem maar aan mij, dan los ik het voor je op’, riep de een na de ander. Zelfs het commissiebedrag mocht ik houden. Het ging ze niet om het geld, maar om het avontuur. En ook mijn teamlid, de ras Amsterdammer met de ‘baksteen’-telefoon bleef zeuren bij onze supervisor of de klant niet op zijn naam kon worden gezet. Maar die hield voet bij stuk, hij zal instructies hebben gekregen in de trant van ’geen nieuwgierige jongens naar die eigengereide spyhop-man’. |
| Wat was er aan de hand? De eigenaar van Spyshop Amsterdam voerde elk jaar een toneelstukje op met ongemakkelijke gevolgen voor de verkoper, die tijdens de wekelijkse werkbespreking maandenlang vragen moest beantwoorden ‘of het nog ging lukken met dat contract, wanneer de klant ging tekenen en wat het zou gaan opleveren’. Ik had na het eerste bezoek al door hoe het spel gespeeld werd. Nooit meer kreeg ik fatsoenlijk contact. Hij hield alles af. Mijn supervisor raadde mij aan spontaan langs te gaan, maar ik maakte geen schijn van kans. Deze klant zag mij al van heinde en verre aankomen. |
| Spyshop Amsterdam begon in 1978 in de Jordaan. Met behulp van advertenties in o.a. kranten en tijdschriften was de spionagewinkel vanaf dag 1 een succes. De verkoop verliep meestal onder rembours via de post. Concurrentie was er nauwelijks en internet bestond nog niet. 10 jaar later verhuisde het bedrijf naar de Postjesweg. Het concept bleef nagenoeg gelijk; degelijke apparatuur voor het betere segment, geen webshop en persoonlijk contact. Het bedrijf verkoopt apparatuur voor verschillende doeleinden aan bedrijven en particulieren. |
| De winkel in GPS-volgsystemen, afluister- en opspoorapparatuur, beveiligde telefoons, undercover-video’s en meeluisterzenders bestaat nog steeds. De eigenaar vertelde in een interview dat hij een onaangename ervaring had met mannen van een zeker allooi. Een bodyguard van Klaas Bruinsma kocht voor een aardig bedrag camera’s, afluisterapparatuur en zendertjes. Kort nadat Klaas Bruinsma voor het Hilton Hotel werd doodgeschoten, stond deze bodyguard plotseling weer voor de deur. De man kwam zijn apparatuur terugbrengen. “Hij wilde zijn geld terug”.’ |
| Toen ik dat verhaal las in een kwaliteitskrant moest ik hardop lachen. Het was alsof ik mijn moeder hoorde praten over het terugbrengen van een kledingstuk naar de winkel. Maar goed, dreigementen moet je vooral serieus nemen anders wordt het gevaarlijk. En wie beschermt je dan? Een privédetective die ervaring heeft opgedaan bij de politie? Een knokploeg? Moet je de hulp inschakelen van een door de wol geverfde advocaat? De reactie van veel mannen bij dreigend onheil is; terugslaan. Maar sluimeren de held en de schurk, ofwel ‘Meneertje’ en ‘Klaas’, niet in ons allemaal? |
| ‘Meneertje’ en ‘Klaas’? Jawel. Met deze twee karakters maakte ik kennis via Nico Dijkshoorn en Joost Zwagerman. Klaas is een door schrijver, muzikant en DWDD-huisdichter Nico Dijkshoorn samengestelde figuur. Hij publiceerde meer dan duizend absurdistische Klaas-weetjes op Twitter en in zijn boek ‘Klaas’. Dat ging ongeveer zo; ‘Klaas doet dingen die anderen niet doen. Klaas doet alles wat wij niet durven. Hij bluft en blaft zich door het leven. Klaas kocht een boot. En een vulpen. En een stuk oude kaas. En dan maar kijken wat ze met elkaar te maken hadden. Het meneertje in Klaas mag niet worden ontdekt….’ |
| Altijd lachen toch, met Klaas. Maar waarom mag meneertje in Klaas niet worden ontdekt? Dat antwoord kwam in diezelfde periode van schrijver en DWDD-kunstverteller Joost Zwagerman (1963-2015) via zijn column ‘Een Parade van meneertjes’. De meneertjescolumn spreekt enorm tot de verbeelding; ‘Meneertjes raken vaak verstrikt in situaties waar een ander fluitend aan voorbij zou gaan. Meneertjes verliezen zich in allerlei kleinigheden. Meneertjes vallen vaak ten prooi aan zichzelf. Meneertjes zijn betrekkelijk ongrijpbaar. Meneertjes verblijven het liefst in hun verbeeldingswereld…’ |
| ‘Klaas’ en ‘Meneertje’, ‘Meneertje’ en ‘Klaas. Ik kan ze niet meer los zien van elkaar. Toen wij vorige week in ons huis Aan de Berg de boeken sorteerden die naar de tweedehands gebracht konden worden, stuitte ik op een reeks Havank-pockets. BK verzamelde de Havank-boekjes al in zijn jonge jaren, en wegdoen was geen optie. Waarom? De Schaduw, Havanks romanpersonage, hing bij ons aan de garderobekast in de hal in Baarn en fungeerde als handvat. BK had het beeld uitgezaagd op grootformaat, 1,5m x 1m, en hem zijn donkere schaduwkleur gegeven. |
| Dit object is na de verkoop van het pand achtergebleven, en wij hebben alleen de foto’s nog (zie boven). Maar wie was Havank? Havank is het pseudoniem van de Nederlandse misdaadschrijver Hans van der Kallen, Ha van K (1904-1964). Van zijn boeken zijn maar liefst 6 miljoen exemplaren verkocht op de Nederlandstalige markt. Havanks romanpersonage, de Franse politie-inspecteur Charles C.M. Carlier alias de Schaduw, overleeft zijn schepper dit jaar al zestig jaar. Bezoek havank.org, maak kennis met Havankstichting Mateor en kom van alles te weten over Havank en de Schaduw. |
| Havank had het talent om gebouwen zó te beschrijven dat ze nu nog direct herkenbaar zijn. Amsterdam was voor hem een belangrijke stad, evenals Parijs. In Amsterdam begon hij zijn loopbaan als schrijver. Wist je dat zijn vriend Dick Bruna (1927-2017) ‘Meneertje’ de Schaduw heeft vormgegeven en veel Havank-boekomslagen heeft gemaakt? Dit jaar is een bijzonder Havank-jaar. Het is zijn 120ste geboortejaar en zijn 60ste sterfjaar. Hans van der Kallen mag dan dood zijn, maar zijn schaduw is springlevend. De Havankboekjes van BK mogen dus niet weg! Maar hoe gaat zo’n verhaal dan? |
| Bij A.W. Bruna & Zoon zijn 29 Havank-boekjes uitgegeven. Het meest verkochte exemplaar is Polka Mazurka. In dit verhaal raakt de Schaduw betrokken bij een druggerelateerde moordzaak. In een auto wordt het lijk van een Russisch meisje ontdekt. Overdag is zij tandartsassistente en ’s-avonds treedt zij op als zangeres in een nachtclub in Parijs. De club biedt onderdak aan een drugsbende die uit zeven leden (de zeven dwergen) bestaat en aangevoerd wordt door een geheimzinnige leider. Het meisje komt achter de identiteit van de leider en wil de politie waarschuwen. Dat wordt haar fataal. |
| Het slachtoffer woonde samen met een paar andere meisjes en de Schaduw zoekt hen op. Die blijken net bezoek gehad te hebben van twee leden van de bende van de zeven dwergen. De mannen zijn zo intimiderend bezig geweest dat ze zwijgen als het graf. De Schaduw wordt van zijn bezoek dus niets wijzer. Alleen collega van het vermoorde Russische meisje wil met de Schaduw praten. Op een afgezonderde plek. Ze regelt een taxi. Als de Schaduw bij haar in de taxi wil stappen blijkt ze dood te zijn. Dan komt de Schaduw erachter dat ook hij op het lijstje staat om vermoord te worden…. |
| Gelukkig zijn de schaduwverhalen ontsproten uit de fantasie van de schrijver die er wel degelijk autografische elementen in verwerkte. Maar hoe gaat een misdaadonderzoeker vandaag de dag om met dit gegeven? Wie kan je nog vertrouwen in deze tijd? ‘Er zijn altijd gruwelijke misdaden geweest’, vertelt de Nederlands strafpleiter en schrijver Inez Weski in een vraaggesprek naar aanleiding van haar zojuist verschenen boek Het geluid van stilte. ‘Wat dat betreft is de mensheid nooit veranderd.’ |
| ‘Maar er is wel inmiddels een lijn van verharding in de aanpak van verdachten en het niet meer in acht nemen van grondrechten.’ Haar zorgen over het afkalven van de rechtsstaat, zoals zij dat waarneemt, deden haar besluiten dit boek te schrijven. En ook het Amsterdamse advocatenkantoor met wortels in de sociale advocatuur, dat ik bezocht tijdens mijn werkzaamheden voor de Gouden Gids in 1992, was van mening dat je ‘minder bedeelden moest beschermen tegen de macht van de overheid’. |
| De werkwijze van dit kantoor stond model voor Pleidooi, een tv-serie die tussen 1993 en 1995 werd uitgezonden. In de tijd van mijn bezoek aan dat kantoor kwam de scenarioschrijfster, ter inspiratie voor het verhaal, regelmatig langs. Ik pendelde heen en weer tussen twee locaties want drie jonge advocaten die na hun stageperiode bij het betreffende kantoor partner waren geworden, splitsten zich af en namen hun intrek in een herenhuis aan de rand van het Amsterdamse Vondelpark. |
| De ruimtes van dit kantoor oogden nog rommelig toen ik langskwam voor de Gouden Gids om ook daar het contract te laten ondertekenen. Overal stonden dozen. De sfeer was los. Deze mensen, die waren gevormd in de sociale advocatuur, ‘voelden zich verbonden door hun argwaan jegens justitie en de overheid’, en in dertig jaar zijn ze uitgegroeid tot een van de bekendste advocatenkantoren van Nederland. De naamgever van dit bureau is vorig jaar verkozen tot ‘Dwarsdenker Van Het Jaar 2023’. |
| De losse sfeer deed mij sterk denken aan de sfeer bij de Gouden Gids. Bij het advertentiebedrijf kon veel. Mensen waren bereid om elkaar te helpen en er werd niet te moeilijk gedaan. Als de omzet maar goed was. Maar met 500 mensen op de loonlijst is er altijd wel iemand die op gezette tijden de verkeerde afslag neemt. Bezweken onder targetdruk plaatsten sommige verkopers zelf een handtekening op een contract. Uitslapers werden gevolgd door een privédetective en klem gezet in de draaideur van het hoofdkantoor op Hoekenrode. Ook werd op gezette tijden telefoondata van medewerkers nagetrokken. Lees Begraafplaatsen. |
| Toen mijn vader in 1992 vroeg of ik hem naar het Delflandplein, een winkelcentrum tussen de Overschiestraat en de A10 wilde rijden om een bezoekje te brengen aan een van zijn klanten, reden we over de Postjesweg. Ik vertelde over de spyshop, waarop hij reageerde met verhalen over Paul Wilking, beter bekend als Pistolen Paultje, een crimineel niet van de ergste soort, die een blauwe maandag had gehandeld in afluisterapparatuur, maar die hij vooral kende als handelaar in horloges. |
| Mijn vader kwam regelmatig in Amsterdam. Het bedrijf waarvoor hij werkte was gevestigd in de in de Jordaan, en eigendom van de Duits-Joodse familie Heynemann. Lees Munten en penningen. De familie vluchtte uit Duitsland naar Nederland en vestigde zich in 1933 in de Rivierenbuurt in Amsterdam-Zuid. Walter Heynemann nam in 1935 ‘den chemische fabriek De Bijenkorf’ over en richtte Pento Cosmetic op, en later General Cosmetics, lees de verhalen over Else en Walter Heynemann op de website van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. |
| Walter Heynemann werkte tijdens de Duitse bezetting bij de Joodse Raad in Amsterdam op de afdeling Expositur, een afdeling die belast was met de zorg voor woningen, huisraad en bagage. Als in de zomer van 1942 de deportatie van Joden via Westerbork begint, wordt hij overgeplaatst naar de afdeling van de Joodse Raad in het kamp, niet als gevangene maar als medewerker vermogensregistratie ten behoeve van de (roof)bank Lippmann & Rosenthal. Joden die in Kamp Westerbork terechtkwamen moesten onder dwang hun laatste geld en goederen afstaan aan het filiaal van de bank in Westerbork. |
| Na de oorlog wordt Walter Heynemann aangeklaagd vanwege de dubieuze rol die hij gespeeld zou hebben. Tijdens het onderzoek zit hij in de gevangenis, maar hij wordt uiteindelijk buiten vervolging gesteld. Ondanks een officiële zuivering van alle blaam over zijn functioneren bij de Joodse Raad is het tussen de Joodse gemeenschap in Nederland en hem nooit meer goed gekomen. In 1948 wordt Walter Heynemann bij Koninklijk Besluit het Nederlanderschap verleend waartoe hij al voor de oorlog een verzoek had ingediend. Hij overlijdt in 1959 op 58-jarige leeftijd (lees hier). |
| Hoe voelt het om ergens van beschuldigd te worden als je denkt dat het anders zit. De vastgoedhandelaar die in 2014 definitief veroordeeld werd tot vier jaar gevangenisstraf voor het witwassen van geld dat Willem Holleeder had afgeperst van Willem Endstra, heeft zijn straf uitgezeten. Ook deed justitie huiszoekingen in het kader van de plukze-wetgeving, waarbij crimineel verworven geld wordt afgenomen. Er is destijds beslag gelegd op onroerend goed, voertuigen en kunst. |
| In 2019 werd hij definitief veroordeeld tot het terugbetalen van miljoenen euro’s aan de Staat. En nu worden de in beslag genomen kunstwerken bij Sotheby’s geveild. De vastgoedhandelaar heeft altijd volgehouden onschuldig te zijn. Zijn strijd tegen de overheid stopt niet. In het najaar van 2023 heeft hij de Hoge Raad verzocht zijn zaak te heropenen. Op 17 september 2024 wordt bekend gemaakt of dit daadwerkelijk gaat gebeuren. Maar dan zijn de kunstwerken waarschijnlijk al verkocht. |
| ‘Wat is uw vak?’, vraagt Matthijs van Nieuwkerk in 2019 in het programma College Tour aan de advocaat met de titel ‘Dwarsdenker Van Het Jaar 2023’. ‘Mijn vak is het verdedigen van mensen die door de overheid van hun vrijheid worden beroofd en beschuldigd worden, en die eigenlijk alleen staan in de wijze waarop ze proberen de rechter ervan te overtuigen dat ze niet gedaan hebben waarvan zij beschuldigd worden…’, is haar antwoord. Ook vertelt zei dat ieder mens op enig moment verdacht kan worden van een strafbaar feit. |
| Vrijheid is voor haar een van de belangrijkste grondrechten. Als je van je vrijheid wordt beroofd, dan wil je dat iemand jou verdedigt, dat iemand honderd procent voor je opkomt. Dat is haar werk. Zij wil als advocaat de Staat volgen. Of het proces wel eerlijk verloopt. Strafrecht is voor haar de juiste keuze. De belangen die je daar verdedigt gaan écht ergens over. Een mens beseft vaak niet hoe het is om van iets beschuldigd te worden. Het heeft grote gevolgen. De publiciteit knipt en plakt naar hartenlust teksten aan elkaar en walst je vervolgens plat. Het resultaat is dat er altijd een schaduw over je heen blijft hangen. Bekijk deze uitzending van College Tour. |
| Een advocaat moet het schaakspel goed kunnen spelen. Ook bij de Gouden Gids werden als-hij-dit-zegt-dan-zeg-ik-dat-rollenspellen geoefend. Tijdens de vele trainingen kregen wij keer op keer dezelfde adviezen; bereid je voor, ken het dossier, verzamel argumenten, focus op de belangrijkste punten, ga er niet met je eigen verhaal tussen zitten en durf te zwijgen. Maar vooral; hou het gesprek levendig, heb plezier in het vak en verzand niet in een zee van argumenten. Ik heb er enorm veel geleerd. |
| Maar dit werkte allemaal niet bij de spyshop-eigenaar. Die had zo zijn eigen regels. Uiteindelijk tekende hij toch het contract. Waarom? Omdat hij dat al jaren zo deed. Hij wist wanneer de deadline naderde, en daar ging hij dan nog ver overheen. Wellicht had hij een lijntje met het hoofdkantoor? Ik zal het nooit weten. De gids Amsterdam was al hoog en breed gesloten en de spyshop werd als verlies op mijn naam geboekt. Ik werd ingedeeld in een andere regio en vertrok naar Het Gooi. Net voordat de gids naar de drukker ging is het contract, tijdens een bezoek van het Gouden Gids revisit-team aan de spyhop, alsnog ondertekend. |
| Het leven hangt van leugens, halve waarheden en advertenties aan elkaar, en voor je het weet raak je ergens in verstrikt. Het doel van de rechtsstaat is om burgers te beschermen tegen medeburgers én tegen de overheid. In Havank’s verhaal Polka Mazurka (Polka Mazurka is een versmelting van drie Poolse volksdansen) ‘dansen’ belanghebbenden om elkaar heen. Advocaten beschermen onze rechten en vrijheden in een democratische samenleving. Maar wat als die regels en wetten hun kracht verliezen? |
|
| afb. Schilderij ‘De plek‘, 40 x 50 cm | Bert Kinderdijk, BK | particuliere collectie afb. De Schaduw van Havank (ontwerp Dick Bruna) uitgezaagd op grootformaat, 1,5m x 1m door Bert Kinderdijk, BK | particuliere collectie |
