| Zwerver | februari 2023 |
|---|
 |
| N.a.v. de zoektocht naar tijdreizigers en tassen afb: Detail tekening plattegrond portaal en achterplecht van ‘De Zwerver’ 1903, door W.O.J. Nieuwenkamp | afb. website Stichting De Zwerver afb: Detail Schilderij ‘Tijdreiziger’, Bert Kinderdijk, 80 x 120 cm | Particuliere collectie | Foto LC afb: Delvaux-tas ‘Le Brillant’ | basisontwerp van Paule Goethals, 1958 | Vintage collectie |
| ‘Wij leiden een nogal zwervend bestaan’, antwoordde ik op de vraag of wij al lang in het raadhuisje wonen. De woorden zette mij aan het denken. Waarom dan? BK (echtgenoot en beeldend kunstenaar Bert Kinderdijk) verdiept zich al enige tijd in varende woonschepen. Hij raakte geïnspireerd door de schepen in de historische stadshaven van Woudrichem op loopafstand van ons raadhuisje, en ik vraag mij af wat dit voor onze volgende woonbestemming betekent. |
| Mijn ‘Zwerver in de wereld van het denken’ BK, is meester in het vooruit dromen, en veel van die dromen zijn ook uitgekomen. De woonboot die hij ooit bemachtigde, op een wereldplek in Utrecht tegenover het station met uitzicht op een gestippelde kunstmuur van Peter Struycken, deed hij met pijn in zijn hart van de hand. Zijn droom, een woon-atelierboot in Utrecht, de stad met het mooiste licht, de stad waar hij naar de HKU ging, de stad die hem zo goed paste, werd bewaarheid. Maar waren wij toen ook al niet in het bezit van een molenhuis met atelier in Overijssel? |
| ‘Zwerver in de wereld van het denken’ is de titel van een boek over de Baarnse kunstenaar Arnold Molenaar (1904-1981). BK kreeg een exemplaar cadeau van de eigenaar van een galerie en lijstenmakerij die was gevestigd in één van de koetshuizen van het voormalige Badhotel in Baarn, lees bij Hot & Cold. Arnold Molenaar raakte bekend door zijn cartoons op de voorpagina van Trouw, maar hij was veel meer dan dat. Hij maakte onder andere portretten, stillevens, landschappen en stadsgezichten. Ook richtte hij zich met zijn Bureau voor Illustratie en Reclame op het maken van decors, affiches en platenhoezen. Hoe herkenbaar is dit allemaal. |
| De veelzijdige kunstenaar Arnold Molenaar was korte tijd lid van de Groningse schildersgroep De Ploeg (lees het Puttertje Somire mare maksi, en kom via de tips alles te weten over De Ploeg en De Blauwe Schuit | Het Narrenschip). Arnold Molenaar zat in de Tweede Wereldoorlog ondergedoken op een schip in buurt van Eemnes, en hij tekende later de illustraties voor het jeugdboek Job uit de woonschuit. Maar waarom kent bijna niemand deze kunstenaar? |
| ‘Molenaars bescheidenheid en zijn permanente afkeer van publiciteit stonden die bekendheid in de weg’, schrijft Wim Huijser in het boek ‘Zwerver in de wereld van het denken’. Hoe herkenbaar, want ook BK is wars van publiciteit, en treedt nooit op de voorgrond. Schrijver en publicist Wim Huijser (1960) stelde een informatief, overzichtelijk en handzaam boekje samen, waarin je Arnold Molenaar op een heel eigen en aangename manier leert kennen. Door een ‘monument’ te maken voor Arnold Molenaar blijft de kunstenaar in beeld, en kan het verhaal een vervolg krijgen. |
| Dat doet mij denken aan de volgende anekdote. Ooit vond schrijver en Venetiëliefhebber Serge Simonart (1960) in een antiquariaat het boekje Venice of Today and Yesterday van Harrison Rhodes (1860-1922). Rhodes heeft Venetië dertig keer bezocht en hij noteerde opmerkelijke gebeurtenissen. Volgens Harrison Rhodes mocht bijvoorbeeld de koningin van Spanje gratis in het prestigieuze hotel Palazzo Grassi verblijven, ‘in ruil voor de uitstraling die haar aanwezigheid het verleende’. |
| Serge Simonart gebruikt deze anekdotes in zijn eigen verhalen over Venetië, en hij maakt hiermee de geschiedenis tastbaar. Na de dood van Harrison Rhodes, liet zijn zus Margaret Rhodes precies één exemplaar van het boekje uitgeven. Gelukkig maar, want anders hadden wij van al deze anekdotes niets geweten. Dat ene exemplaar is nu in bezit van Serge Simonart, en hij dist voor ons de smakelijke verhalen op die anders verloren zouden zijn gegaan. Is hij niet van plan het boekje opnieuw uit te geven? |
| Kleine geschiedenissen en getuigenissen inspireren vaak meer dan de grote verhalen. Ontdek ook het verhaal van het woon- en atelierschip De Zwerver. Het schip De Zwerver is in 1900 gebouwd door W.O.J. (Wijnand Otto Jan) Nieuwenkamp (1874-1950), nazaat Jan Mattheus Nieuwenkamp (1764-1824) en Adriana Kits (1774-1821), en kleinzoon van één van de stichters van W.O.J. Nieuwenkamp ’s Handelsmaatschappij te Amsterdam. De schepen van dit bedrijf voeren naar de Molukken en de Levant en brachten specerijen en zuidvruchten naar het Amsterdamse koopmanshuis. |
| De veelzijdige kunstenaar W.O.J. Nieuwenkamp koos niet voor een carrière in de handel van het familiebedrijf. Dat was niets voor hem. Hij werd graficus, schilder, architect, scheepsbouwer, schrijver, ontdekkingsreiziger, kunstverzamelaar en etnograaf. Hoe weet ik dat? Die informatie heb ik van een galeriehouder van BK uit Soest. De galeriehouder en zijn vrouw waren bevriend met J.F.K. Kits Nieuwenkamp (1939- 2006), familie van W.O.J. Nieuwenkamp en samensteller van het boek W.O.J. Nieuwenkamp 1874-1950 , Gezien door tijdgenoten. |
| En ook dit is weer zo’n document waarin je kunt zwerven en tijdreizen door het leven van iemand die zijn eigen weg kiest. Ontdek op de informatieve website van de stichting W.O.J. Nieuwenkamp het hele verhaal. W.O.J. Nieuwenkamp groeide op in Amsterdam, hij werd volwassen in Haarlem, en vond als kunstenaar zijn thuisbasis in Edam, Rome en Florence. Zijn vele verre reizen naar met name Nederlands Indië hebben hem als kunstenaar en als mens gevormd. |
| W.O.J. Nieuwenkamp is geboren in de Belle Epoque, een periode die begint in 1870 en eindigt in 1914 wanneer de Eerste Wereldoorlog uitbreekt. De naam Belle Epoque duidt op de groeiende welvaart tijdens de industriële revolutie. Het mooie tijdperk staat bekend als ‘maatschappelijk rustig’. Steeds meer mensen genieten van luxeproducten en kunst, en reizen wordt voor het eerst bereikbaar voor de middenklasse. Werd het vergaren van souvenirs niet de allernieuwste trend? |
| In die tijd zijn er spoorlijnen aangelegd en hotels gebouwd, en badplaatsen krijgen vakantiehuizen, theaters en prachtige wandelpromenades. Zo raken culturen en stijlen uit verschillende landen met elkaar vermengd. Veel van dat alles is terug te zien in de kunst en de architectuur van de Belle Epoque, en ook in het werk van W.O.J. Nieuwenkamp. Maar de moderne tijd wordt niet door iedereen als vooruitgang ervaren. Veel mensen raken gedesoriënteerd door de snelle veranderingen. |
| Kunstenaar Nieuwenkamp kiest de vlucht naar voren en bouwt het schip De Zwerver. Het is de tijd van de hernieuwde opleving van de etskunst, en aan boord richt hij een atelier in met een aparte ruimte voor zijn etspers. In 1900 trouwt hij met zijn nicht, de vermogende Anna Wilbrink uit Lunteren. Samen met zijn gezin vaart hij, met behulp van trekpaarden en sleepboten, tussen 1900 en 1910 door Nederland, België en Duitsland. Onderweg houdt hij tentoonstellingen aan boord van De Zwerver en verkoopt hij etsen en houtsneden. De belangstelling is groot en De Zwerver krijgt veel aandacht in de pers. |
| Het leven van W.O.J. Nieuwenkamp kenmerkt zich door reizen en zwerven. Hij vond inspiratie in vreemde volkeren en tropische natuur, maar ook in Nederland, België en Duitsland. Het zwerven zat hem in het bloed en zijn lijfspreuk ‘Vagando Acquiro’ (Zwervend Verwerf Ik) paste hij dan ook letterlijk toe. Hij trok erop uit en keerde terug met verhalen en tekeningen. Hij hield nauwgezet dagboeken bij, en hij stelde catalogi samen van zijn eigen werk. Ook verzamelde hij kunst, en hij stichtte zijn eigen museum. W.O..J. Nieuwenkamp heeft het altijd betreurd dat ‘zo weinig kunstenaars over hun eigen werk hebben geschreven, of zelfs maar een lijst hebben bijgehouden van hun werk’. W.O.J. Nieuwenkamp was een bevoorrecht mens, immers zonder de middelen en de toewijding van zijn vrouw Anna Wilbrink was dit avontuur niet uitvoerbaar geweest. |
| Bladerend door het boek van J.F.K. Kits Nieuwenkamp, wordt mijn aandacht keer op keer getrokken naar het interieur van de vergaderzaal van de Handelsvereniging Amsterdam. HVA International is opgericht in 1879 door een groep Amsterdamse koloniale handelaren. De organisatie ontwikkelt met name landbouwprojecten. Een foto van het interieur van de vergaderzaal van het Amsterdamse hoofdkantoor is afgebeeld op Wikipedia. W.O.J. Nieuwenkamp schilderde voor deze ruimte een achttien meter lange wandschildering in negen delen. |
| Hij verbeeldde de landbouwcultuur op Sumatra en Java. De panelen; 1) de aanplant van oliepalmen, 2) het pukken van koffiebonen, 3) het plukken van theeblaadjes, 4), het stapelen van cassaveknollen, 5) het snijden van agaveplanten, 6) het insnijden van rubberbomen, 7) het planten van suikerriet, 8) het oogsten van suikerriet en 9) het verladen van suikerriet, schilderde Nieuwenkamp in 1926 in zijn huis in Edam en in zijn Villa Riposo dei Vescovi in Italië, waar hij vanaf 1926 met zijn vrouw en de twee jongste kinderen naartoe was verhuisd. |
| Het werk doet sterk denken aan de schilderijen van tijdgenoot Henry van de Velde (1863-1957). Deze kunstschilder, ontwerper, vormgever en architect werd wereldberoemd om zijn bijzondere architectuur en vormgeving. Hij was één van de grondleggers van de Belgische Art Nouveau en oprichter van La Cambre Nationale Hoogere School voor Sierkunst. Henry van de Velde reisde op gezette tijden naar Kalmthout om ter plaatse en in alle rust het boerenleven en de dagloners op de velden te schilderen. Kunstenaars als Molenaar, Nieuwenkamp en Van de Velde waren begaafd op meerdere terreinen. |
| Was architect Paule Goethals, de ontwerper van de bekende Delvaux handtas Le Brillant, niet een leerling van Henry van de Velde? Jazeker, Paule Goethals was ontwerper bij Delvaux, een gerenommeerd Belgisch tassenmerk. Toen wij in Antwerpen woonden keken wij vanuit het raam van ons stadsappartement in de Schuttershofstraat schuin naar de tassenwinkel van Delvaux. Charles Delvaux startte zijn zaak in 1829 en het bedrijf bestaat bijna tweehonderd jaar. Koning Leopold II (1835-1909) werd vaste klant, en In 1883 kreeg Delvaux de titel Hofleverancier. |
| Delvaux was gespecialiseerd in zadels en reiskoffers. Het bedrijf is opgericht in een tijd dat mensen nog met paard en wagen reisden. Maar toen tijdens de Belle Epoque het toerisme zich razendsnel ontwikkelde heeft Delvaux zich aangepast aan de veranderende vraag. Charles Delvaux had al snel door dat de eerste spoorlijnen voor reizigersvervoer een schot in de roos konden zijn voor zijn reiskoffers, immers rond 1875 had België het langste spoorwegnetwerk ter wereld. |
| Begin 20ste eeuw wordt het Delvaux-assortiment uitgebreid met damestassen. Deze tassen worden nu nog altijd door ambachtslieden met de hand gemaakt in ateliers in Brussel. Le Brillant, het ontwerp van Paule Goethals, is het meest legendarische item uit de Delvaux-collectie. De tas is samengesteld uit vierenzestig delen. De structuur is zo complex dat het de bijnaam ‘Le Brillant’ kreeg. Wist je dat een van de kenmerken van Le Brillant de hoefijzervormige gesp is? In de vorm van de letter D? Hoe briljant! |
| Het idee voor Le Brillant is ontstaan in 1958 tijdens de Wereldtentoonstelling in Brussel. Ruim 10 jaar na de Tweede Wereldoorlog was dit de eerste gelegenheid voor landen om vreedzaam bij elkaar te komen en hun ontwikkelingen op het gebied van technologie, architectuur of cultuur te laten zien. Charles Delvaux vond inspiratie voor zijn nieuwe handtas tijdens een bezoek aan het Nederlandse Philipspaviljoen. Het paviljoen was ontworpen door Le Corbusier (1887-1965) voor Le Poème Électronique, een multimediaspektakel van Philips om de boodschap van vooruitgang en technische innovatie te presenteren als een kunstwerk. |
| Maar doet het ontwerp van het Philipspaviljoen van Le Corbusier niet erg denken aan het nieuwe gerechtsgebouw in Antwerpen, het vlinderpaleis van Richard Rogers (1933-2021)? Toen wij in Antwerpen in een zijstraat van de Amerikalei ons trompe-l’oeilhuis betrokken, is de bouw van dit Antwerpse icoon gestart, en we hebben het speltakel van A tot Z gevolgd. We woonden immers om de hoek. De zes reusachtige zeilen die boven de grote zittingzalen van het gerechtsgebouw uitsteken, zijn via de Schelde aangevoerd, evenals de kleinere schaaldaken die de opzwepende golven verbeelden. Bij aankomst dobberden ze als bootjes op het water. Bekijk bij tips hoe het ‘zeilen spektakel’ is ontstaan, PDF: Gerechtsgebouw in Antwerpen | worldstainless.org. |
| Paule Goethals die het ontwerp van het Philipspaviljoen van Le Corbusier vertaalde naar de iconische handtas Le Brillant, kwam eind jaren 50 in dienst bij Delvaux en hij bleef er de rest van zijn werkzame leven. Le Brillant viert dit jaar zijn 65e verjaardag. Komt Delvaux met een feestelijke limited edition? Exclusieve tassenmerken creëren immers niet toevallig schaarste waardoor de prijzen enorm kunnen oplopen, ook tweedehands. Op veilingen en verkoopplatforms in het luxesegment leveren sommige exemplaren astronomische bedragen op. Ontdek de beste verkoopsites voor designtassen bij tips. |
| Heeft Delvaux niet enkele jaren geleden een nieuwe hebberigheid bedacht? Speelse souvenirs? Jawel. Het zijn ludieke miniatuurversies van de o zo geliefde ‘Le Brillant’? Miniature is een hulde aan de wereldsteden waar Delvaux gevestigd is. Elk miniatuur vertelt zijn eigen verhaal. Delvaux nodigt je uit om de wereld rond te reizen en alle miniaturen te verzamelen. Zo zwerft iedereen op zijn eigen wijze; de een in zijn hoofd, de ander over water, en weer een ander op jacht naar souvenirs…maar altijd met een tas. |
| Gun jezelf een zwervend bestaan, want niets staat vast. Weet je niet hoe? Breng dan een bezoek aan De Zwerver. Die ligt volledig gerestaureerd in de jachthaven van Naarden en is als uniek cultuurhistorisch ‘vakantiehuis op het water’ voor iedereen te huur en op afspraak te bezoeken. |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Website: Stichting Historische Stadshaven Woudrichem Wikipedia: Arnold Molenaar Website: Wim Huijser | Zwerver in de wereld van het denken | De verborgen kunst van Arnold Molenaar Puttertje: Somire mare maksi | Claudia Zielman Website: Serge Simonart | Schrijver en Venetiëkenner Podcast: Met Serge Simonart door Venetië Website: W.O.J. (Wijnand Otto Jan) Nieuwenkamp (1874-1950) Anna Wilbrink | dochter van Gerrit Jan Wilbrink (notaris te Lunteren), en Marianne Gerharda Henriëtte van den Ham Uitkijktoren De Koepel | Middelpunt van Nederland | Lunteren Boek: W.O.J. Nieuwenkamp 1874-1950 Gezien door tijdgenoten | J.F.K. Kits Nieuwenkamp J.F.K. Kits Nieuwenkamp | Oprichter en bestuurder Stichting Utrechtse Kastelen J.F.K. Kits Nieuwenkamp | Oud-voorzitter Vereniging Vrienden Nieuwe Kunst 1900 Museum: Drents Museum Assen | Kunstcollectie uit 1885-1935 Museum: Rams Woerthe | Belle Epoque-villa Steenwijk Museum: Belle Epoque Centrum Blankenberge Website: Fin de siècle & Belle époque | Historiek Website: Woon- en atelierschip De Zwerver Wikipedia: Handelsvereniging Amsterdam | HVA Edamse Tijd | W.O.J. Nieuwenkamp Edams Museum | Tentoonstelling Torens, tempels en bijzondere bouwsels; vastgelegd door W.O.J. Nieuwenkamp Villa Riposo dei Vescovi in Italië | W.O.J. Nieuwenkamp YouTube: 1892 Henry van de Velde est un génie (l’invention du designer, les prémices de l’art nouveau) Website: La Cambre Nationale Hogeschool voor Sierkunst Website: Brillant-handtas – Delvaux Schuttershofstraat Antwerpen Boek: Inside Le Corbusier?s Philips Pavilion A Multimedial Space at the 1958 Brussels World’s Fair | Peter Wever PDF: Gerechtsgebouw in Antwerpen | worldstainless.org Boek: Gids voor het Vlinderpaleis – Het antwerps justitiepaleis van Richard Rogers | Walter Clement Website: MYDAYDAYBELGIE | Ontdek geauthenticeerde vintage Delvaux-handtassen Website: REBELLE | online platform voor vintage tweedehands tassen Website: Rewind Vintage | vintage & used luxury Chanel Bags Website: Miniature Collectie – Delvaux Varend museum: Woon- en atelierschip De Zwerver | Naarden |
|
| N.a.v. de zoektocht naar tijdreizigers en tassen afb: Detail tekening plattegrond portaal en achterplecht van ‘De Zwerver’ 1903, door W.O.J. Nieuwenkamp | afb. website Stichting De Zwerver afb: Detail Schilderij ‘Tijdreiziger’, Bert Kinderdijk, 80 x 120 cm | Particuliere collectie | Foto LC afb: Delvaux-tas ‘Le Brillant’ | basisontwerp van Paule Goethals, 1958 | Vintage collectie |
