| Feestartikelen | februari 2024 |
|---|
 |
| afb: Decorschildering ‘Theater‘, 350 x 450 cm, Bert Kinderdijk, BK, particuliere collectie | Schilderij ‘Oud Nieuws II’, 80 x 60 cm Bert Kinderdijk, BK. |
| It’s time to play the music / It’s time to light the lights… We kunnen er niet omheen; het is Carnaval. In Nederland wordt het feest op verschillende manieren gevierd. Nadat we min of meer op de hoogte waren van de Brabantse gebruiken en ceremoniën, waar dorpen en steden tijdens carnaval allemaal een andere naam krijgen en waar carnaval veelal in café’s wordt gevierd, ervaren we carnaval op dit moment in Limburg. Hier veranderen plaatsnaamborden in plaatselijk dialect geschreven welkomstborden, begint Vastelaovend vaak al op donderdag, en wordt er vooral buiten gefeest. |
| ‘It’s time to put on make up/ It’s time to dress up right’… De openingstune van de Muppet Show neuriet in mijn hoofd. Worden er eigenlijk nog Muppetpakken verkocht met carnaval? Tijdens mijn bezoek voor de Gouden Gids aan al die feestartikelenbedrijven merkte ik dat in Limburg meer nadruk ligt op verkleedkleren dan in Brabant. Van huis uit hebben wij het carnaval niet mee gekregen, maar wij waren vaste klant bij de feestartikelenwinkel van de gebroeders Schwitzner in Amersfoort. Wie stond er niet met zijn neus tegen de etalageruit te griezelen van maskers, spinnen en nepdrollen. |
| Later woonden wij een tijdje tegenover de winkel van de ‘Statler en Waldorf van Amersfoort’, zoals de gebroeders Schwitzner inmiddels door ons werden genoemd. Ze hoorden bij het staatbeeld en ze hoorden in ons leven. Het tafereel van de twee broers op leeftijd in hun rariteitenkabinet raak je nooit meer kwijt. Zij demonstreerden elke grap uit hun assortiment, fopten iedere klant en lachten het hardst om hun eigen dwaasheid. Het maakte op mij een surrealistische indruk. Later zag ik diezelfde spotternij in de maskerschilderijen van James Ensor in het KMSKA in Antwerpen, het museum schuin tegenover onze woning in Antwerpen. |
| Maskers waren het handelsmerk van James Ensor. Maar waarom maskers? Het lag voor de hand, hij is ermee opgegroeid. Zijn moeder verkocht carnavalsmaskers in haar souvenirwinkeltje in Oostende. Maskers verbergen het ware gezicht, maar bij Ensor werken ze omgekeerd. ‘Hij gebruikte deze vermommingen om de innerlijke kwaadaardigheid van zijn personages te onthullen in bizarre, groteske scènes.’ Ook BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk) schilderde een masker op een filmdoek van 350 x 450 meter in zijn atelier op Beverweerd, kijk hier. |
| Een afbeelding van BK die op een trap het enorme doek beschildert laat zien waartoe hij in staat is. Het schilderen van decors was jarenlang een onderdeel van zijn werk. Maar waarom schilderde híj een masker? Maskers worden gedragen tijdens carnaval en op feesten, en het is de ideale vermomming. Niemand kan immers zien wie je in het dagelijks leven pretendeert te zijn. Maskers komen uit de commedia dell’arte, een theatervorm uit Italië met figuren als Harlekijn en Pantalone. BK schilderde het masker omdat zijn atelier was gesitueerd in een voormalig theater op landgoed Beverweerd, lees column Stille getuigen. |
| Carnaval in optima forma. Maar wie waren Statler en Waldorf ook alweer? Zijn dat niet die twee grijze oude mannetjes uit de Muppet Show die naast elkaar op het balkon in het theater zaten? Jawel. Het Waldorf-personage werd gecreëerd door Jim Henson (VS 1936-1990). Hij ontwikkelde verschillende poppenshows waaronder Sesamstraat en de Muppet Show. Ook experimenteerde hij met technieken voor poppenspelen op televisie door slim gebruik te maken van het bereik van de camera waardoor de poppenspeler buiten beeld bleef. |
| Wist je dat er honderden muppets gemaakt zijn? Bijna allemaal door The Jim Henson Company. Muppet is een samentrekking van en puppet en marionet, en de bekendste muppet is natuurlijk Kermit de Kikker. James Henson bracht samen met Frank Oz (UK 1944) de Muppets tot leven. Het spelen van de Muppets werd, vooral in de beginjaren, voornamelijk door hen beiden gedaan. Later werd de formatie uitgebreid. De Muppet Show werd in meer dan honderd landen uitgezonden, en in Nederland kwam de eerste reeks in 1977 op TV. |
| Jim Hensons en Frank Oz speelden al in Sesamstraat en niemand verwachtte dat volwassenen naar een poppenserie zouden kijken. Maar de Muppet Show werd razend populair bij jong en oud. Frank Oz had het kunnen weten. Zijn vader Isidore Oznowicz was een Joodse Nederlander die in Antwerpen was gaan wonen en in 1938 met de rooms-katholieke Frances Ghevaert trouwde. Isidore Oznowicz maakte poppen en bespeelde die zelf, ook timmerde hij etalages en bouwde hij decors. Zijn vrouw naaide de poppenkleren. Waren zij geïnspireerd geraakt door het Antwerpse Poesjetheater. |
| De Neus, de Kop, de Schele, de Bult en Belleke Janet waren de belangrijkste poppen van het Poesjetheater. De Poesje (afkorting van poesjenellen, genoemd naar de Italiaanse schelmenfiguur Pulcinella) was een marionettentheater met stangenpoppen, gelegen in de Repenstraat naast het Vleeshuis. Stangenpoppen bungelen niet aan draden, maar hangen met hun kop aan een stevige stang. De Poesje was een plek waar wantoestanden werden aangeklaagd. Het waren immers de poppen die spraken? Zie Vleeshuis de Poesje. |
| Ook de Muppets en Carnaval bespotten het gezag. Carnaval is een omkeringsritueel. Op 11 november wordt de nieuwe prins m/v bekendgemaakt, en tijdens de drie dagen van carnaval is hij/zij de bestuurder van de stad. Op zondag wordt symbolisch de sleutel overhandigd door de zittende burgemeester en op dinsdagnacht om 24.00 uur is het weer voorbij. Dan begint de vastentijd in de aanloop naar Pasen. Wist je dat de Nederlandse Carnavalcultuur door UNESCO is erkend als Immaterieel Cultureel Erfgoed? |
| Het verzoek is ondertekend door 108 carnavalsprinsen m/v. Ook werd via sociale media een enquête gehouden onder het publiek. Ruim 1000 mensen ondertekenden de petitie online. Een groot aantal van de ondertekenaars liet ook een notitie achter waarom ze de petitie tekenden. Tijdens het lezen van deze teksten op de website van De Nederlandse Carnavalsstichting ‘Het Groot Gevolg’ in Oosterhout kreeg ik een déjà vu. Waarom dan? |
| De poll deed mij denken aan één van de or-verkiezing bij ITT Gouden Gids. Wat was er aan de hand? Toen ik nog maar kort werkte voor de nieuwe videotexdienst ITT Publinet, de voorloper van internet, stelden zowel mijn supervisor (m) als mijn directe collega (v) zich kandidaat voor de ondernemingsraad. Ik was nog in de veronderstelling dat de wereld min of meer vreedzaam was, maar toen de kandidatenlijst bekend werd gemaakt brak de hel los. In mijn hoofd had ik de beslissing al genomen om op mijn directe collega (v) te stemmen, maar het liep anders. |
| Onze supervisor probeerde er op een slinkse manier achter te komen wie mijn stem zou krijgen. Ik gaf ontwijkende antwoorden en ging hem uit de weg, maar hij rook onraad en nam er geen genoegen mee. Wekenlang heeft hij mij achternagelopen met een arsenaal aan redelijke en onredelijke argumenten. Onder die druk ben ik bezweken. Hij was zo dwingend dat ik zelfs geen ‘ja’ meer durfde te zeggen om ‘nee’ te doen uit angst dat hij erachter zou komen. Immers maakte hij alle interne enveloppen open, en zelfs ‘confidential envelopes’ waren in zijn handen niet veilig. Manipulatie in optima forma en dat was nog vóór de internetrevolutie. |
| Dit voorval kwam weer bij mij terug tijdens het lezen van al die gedachtegangen die de ondertekenaars op de website van De Nederlandse Carnavalsstichting ‘Het Groot Gevolg’ in Oosterhout hadden achtergelaten. Allemaal zeer integer en welgemeend. Waarom dan die déjà vu? Van de ruim 200 geplaatste reacties kwamen er minstens 150 uit Oosterhout. Toeval? En ook de teksten waren van gelijke strekking; ‘Carnaval is van ons allemaal’, of zoals een naamgenoot uit Limburg schrijft: ‘D’r gein mooier feest besteit dan Carnaval! Vastelaovend Same!’ |
| Wat is de waarde van stemmen in deze tijd? ‘Moeten we ons zorgen maken over de kwaliteit van onze democratische instituten, die al sinds lange tijd groot onderhoud nodig hebben?’, schrijft Maurice de Hond, directeur Marketing, Business Information & Development bij ITT Gouden Gids van 1991 tot 1995, in februari 2024 op zijn website. Het omkeringsritueel tijdens carnaval maakt dat je de stemming op de site van De Nederlandse Carnavalsstichting ‘Het Groot Gevolg’ niet al te serieus neemt, of toch wel? Gaan we voor de pop of voor de speler. Lees Vrienden voor het leven en Communicatie. |
| De stemmenronselende supervisor verdween uit beeld en samen met mijn directe collega (v) en nog een andere collega (v) vierden wij in 2007 ons twintigjarig Gouden Gidsjubileum in een café in ’s-Hertogenbosch, georganiseerd door onze toenmalige Limburgse supervisor. Ter gelegenheid van dit feest maakte de grafische afdeling van de Gouden Gids een speciale Gouden Gids-editie met op de cover drie accountmanagers in Charlie’s Angels-pose. Een iconisch beeld van drie vrouwen die verschillende kanten op kijken, klaar voor de confrontatie. Ik heb in twintig jaar heel wat bijgeleerd. |
| Tijdens onze Antwerpse jaren werkte ik voor de Gouden Gids in Zuid-Nederland. Vanuit standplaats Breda bezochten wij bedrijven in West-Brabant en Zeeland en vanuit ’s-Hertogenbosch Oost-Brabant en Limburg. Dit rondje heb ik zeven keer gedraaid, en met carnaval was alles gesloten en hadden wij verplicht een week vakantie. Zo kon iedereen bijkomen van het parallelle leven en was ik daarna weer net zo welkom bij de Fopsjop in Breda als bij Timmermans in Limburg. Wist je dat Timmermans de grootste schminkafdeling heeft van heel Limburg? |
| Voor baardlijm, mastiek, crêpe, nose-putty, tandenlak, kunstbloed, latex en glatzan (vloeibare kunststof om kaalkoppen te maken) moet je bij Timmermans in Roermond zijn. Hoe weet ik dat? Dat weet ik van bij ons thuis. Mijn zus volgde een grimeeropleiding en wist alles van schmink. Ook had zij regelmatig een proefmodel nodig. Zo kwam het dat wij op een late avond samen in de trein van Utrecht naar Amersfoort zaten. Zij als paradijsvogelachtig zichzelf en ik als Catweazle. De foto’s van al haar creaties zijn er nog, en in de carnavalsmaanden november en februari wordt er steevast aan haar gedacht. |
| Om mensen in clowns, pierrots dieren, heksen, Dracula’s en zeerovers te transformeren maakte mijn zus gebruik van verschillende soorten schmink, en een set van Eulenspiegel is goed voor wel 40 gezichten. Inmiddels zijn de kleuren glutenvrij en worden ze zonder toevoeging van UV-filters geproduceerd. Bij tips en tricks op de website van Eulenspiegel leer je hoe je een penselenassortiment samenstelt, krijg je sponsadvies, en wordt er uitgelegd hoe je een uitgebluste borstel weer vorm geeft. Deze termen zou je zomaar kunnen toepassen op de huidige kabinetsformatie toch? |
| Ook mijn vader grossierde in ‘theater’cosmetica inclusief schminkkoffers en regisseursstoelen. Wij keken niet vreemd op van een kleurtje meer of anders. Maar hoe komt Eulenspiegel eigenlijk aan die naam? Het begin van het bedrijf Eulenspiegel gaat terug tot 1991. Twee eigenaren, een make-up artist en een ondernemer begonnen samen ‘Eulenspiegel – The Fun Company’. In 1995 betrokken zij een gebouw uit 1903 in Hadamar-Niederzeuzheim, Duitsland en gaven het de naam Het Uilenspiegelhuis. Dat is nu nog steeds het hoofdkantoor van Eulenspiegel Profi-Schminkfarben GmbH. |
| Maar wie is Uilenspiegel dan? Tijl Uilenspiegel is een personage uit een Duits-Nederlandse sage. Volgens het verhaal was Uilenspiegel een schelmfiguur uit de middeleeuwen die vrij als een vogel door Duitsland trok en iedereen voor de gek hield. De eerste verhalen over Tijl Uilenspiegel verschenen rond 1500. Zijn naam verklaart het talent om mensen voor de gek te houden. De uil was immers een symbool van domheid. Wat? Jazeker, want een vogel die overdag slecht ziet en ’s nachts actief is kán niet slim zijn, dachten ze toen. |
| Er zijn meerdere versies van het Uilenspiegelverhaal. De Vlaamse schrijver Charles De Coster beschreef in 1867 het leven van Uilenspiegel in De legende van Uilenspiegel en Lamme Goedzak, een verhaal over politieke oorlogen en godsdienstvervolging. Geheel in lijn het opkomende nationalisme in de negentiende eeuw, maakte De Coster van Tijl Uilenspiegel een Vlaamse volksheld die zich tijdens de Nederlandse Opstand verzette tegen de tirannie van de Spaanse vorst. |
| Dit boek kreeg de meeste bekendheid in België en Nederland, en het stond ook in de boekenkast bij ons thuis. Een ultrakorte samenvatting; tussen de grappen door is Tijl Uilenspiegel uit op wraak tegen de machthebbers die de kleine man onderdrukken en kapot maken. Latere vertalingen werden een groot succes, en ook in de Sovjet-Unie was de verzetsheld erg populair. Naast Reynaert de Vos (Hulst, Zeeuws-Vlaanderen) is Tijl Uilenspiegel (Damme, Vlaanderen, Uilenspiegelmuseum) één van de grootste tricksters (schelmfiguren, bedriegers) van de West-Europese literatuur. |
| Maar wat deed Tijl Uilenspiegel dan? Als hij een opdracht moest uitvoeren begreep hij het bevel expres verkeerd, namelijk zo letterlijk mogelijk. Waarom? Om zoveel mogelijk schade aan te richten. Als hij hop moest koken, kookte hij een hond die Hop heette. Vaak eindigde het verhaal met de opmerking van de klant ‘jazeker, zo heb ik het wel gezegd, maar dat bedoelde ik niet’. Een ander onderwerp van Uilenspiegels grappen is stront: in veel verhalen produceert hij hopen drek, waar en wanneer en zoveel hij maar wil. |
| En ook over de betekenis van de naam Uilenspiegel is al veel geschreven. Het meest voor de hand is natuurlijk ‘uil en spiegel’. Op de cover van de oudste druk uit 1515, staat een man met een uil en een spiegel. Voorstanders van het Nederduitse origineel, voeren de naam Uilenspiegel liever terug op het Nederduits ul’n spegel, ‘veeg mijn kont schoon’. Want in het Nederduits gebruikte men de term ‘spiegel’ ook als aanduiding voor het achterste van mensen. |
| Of deze. Toen een brildragende Nederlander onderzoek deed naar de aantrekkingskracht van de verhalen van Tijl Uilenspiegel, en voor uilensmoel en brillenjood werd uitgemaakt, kreeg hij een helder inzicht. De bril is rond 1299 uitgevonden. Tijl Uilenspiegel is gestorven in 1350 en misschien was hij één van de eerste brildragers van Europa. Werd hij daarom bespot? De bril gaf zijn gezicht het aanzien van een uil; en de ogen werden in die tijd beschouwd als de spiegel van de ziel. Lees Listen en lagen van Ulenspiegel. |
| De uil staat natuurlijk ook symbool voor kennis en wijsheid. De scherpzinnige vogel was de vaste begeleider van Pallas Athena, een van de bekendste godinnen uit het Griekse pantheon. De stad Athene is naar haar vernoemd. Zij was de godin van de wijsheid, krijgskunst en vrede, en de uil verkondigde haar ongeziene waarheden. |
| Uilen zijn nachtdieren met grote oren die goed verstopt zitten onder een verendek en waarmee ze zeer scherp kunnen horen. Zij zien dingen in het donker die anderen niet zien. Uilenparen zijn hun hele leven samen, en ze blijven ook veelal op dezelfde plek. Het zijn beschermde dieren en je vindt ze op verschillende plaatsen in Nederland. De bosuil is de meest voor komende uilensoort in Europa. Wist je dat er maar liefst drie bosuilen hun territorium hebben in het bos rondom ons huis Aan de Berg in Montfort in de gemeente Roerdalen? |
| Bosuilenmannetjes hebben een typische uilenroep die je ook in griezelfilms hoort. Bij spannende scenes in films hoor je steevast de mysterieuze roep van een bosuil in de nacht. Sinds wij in ons huis Aan de Berg wonen is het is alsof wij in The Alfred Hitchcock Hour, Night of the Owl terecht zijn gekomen. Het mysterieus oehoe-groep kende ik alleen uit films. Weet je waar de bosuil het meest voorkomt in Nederland? Op de Utrechtse Heuvelrug en in de gemeentes Roerdalen en Roermond. Kijk maar eens op de bosuilenverspreidingskaart van waarneming.nl. |
| Het is dan ook niet toevallig dat carnavalsverenigingen in deze streek de uil als symbool hebben. In de Vastelaovesgezèt ‘Den Uul van den Grauwert’, de carnavalskrant voor Montfort en omgeving, worden de verhalen verteld door d’n Uul van den Grauwert zelf. De uil schrijft dat hij in het schietgat van het kasteel geboren is en dat hij zich heeft uitgesproken tegen de bestuurder van het kasteel van Montfort. Hij schrijft wat er niet goed gaat, en wat er aan gedaan kan worden. Den Uul van den Grauwert is tevens de naam van de carnavalsvereniging. |
| Ook de Roermondse carnavalsvereniging d’n Uul schrijft over het ontstaan van de naam in de carnavalskrant uit 1937. In een zaaltje bij Dré Haoves in de Hamstraat stond een beeldje van een uil op een boekenrek. Bij het oprichten van de carnavalsvereniging was de vraag; hoe gaan we de vereniging dan noemen? Het antwoord kwam even snel als goed: Daar staat ie toch, de uil. En zo kwam D’n Uul aan zijn naam, werd Hamstraat 11 het paleis van d’n Uul, en D’n UUL de Offisjeel Remunjse Vastelaovesgezet. |
| En nu is het dan zover. In de dorpen en steden om ons heen wordt flink gefeest. Wij blijven binnen en gaan door met de aanpassingen in ons huis Aan de Berg. Als straks iedereen is uitgefeest zullen de geplande werken door de lokale ondernemers verder worden uitgevoerd. Ook heeft BK zijn schilderactiviteiten weer opgepakt. Een bevlogen kunstenaar werkt altijd, zonder verwachtingen. Maar hoe zit het eigenlijk met de toekomstplannen voor de kunsten in ons land? In de periode 2025-2028 heeft de overheid bedacht dat er meer wisselwerking moet komen tussen kunst en samenleving en dat er een groter geldbedrag moet gaan naar de regio’s buiten de Randstad. Het doel is om kunst en cultuur tot in de haarvaten van de samenleving te laten doordringen. |
| Is de erkenning door UNESCO van de Nederlandse Carnavalcultuur als Immaterieel Cultureel Erfgoed in februari 2024 toeval? En hoe kunnen we met dat ‘poppentheater’ serieuze onderwerpen aankaarten? Door alvast de maskerparade van James Ensor te ontleden? Immers komt er in het najaar van 2024 een grote James Ensor-tentoonstelling in het KMSKA in Antwerpen. Daar duik je in de wondere wereld van maskers en satire, en ervaar je de enorme kakofonie van iedereen die door elkaar heen praat. |
| Of komen de ideeën uit een onverwachte hoek. Hoezo? Poppenspeler, acteur en filmregisseur Frank Oz bereidt op dit moment in samenwerking met het Nationaal Archief in Den Haag, een bijzondere tentoonstelling voor waarin een Hitler-pop, die vóór de oorlog door zijn ouders is gemaakt, een rol krijgt. De ouders van Frank Oz zagen de wereld veranderen en wilden iets doen. Maar toen zij begrepen hoe gevaarlijk het was om in bezet Antwerpen een Hitler-marionet in huis te hebben begroeven ze de pop, vlak voordat ze het land uit vluchtten, in de achtertuin van hun huis. |
| De tentoonstelling zal het verhaal vertellen van zijn Joodse familie die sporen heeft in het Russische tsarenrijk, in Polen, Amsterdam en Antwerpen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog vluchten de ouders van Frank Oz uit Antwerpen via Frankrijk en Marokko naar Portugal. In 1941 komen zij als Engelandvaarders in het Verenigd Koninkrijk terecht, en in mei 1944 wordt in Hereford (UK) Frank Oz geboren. Na de oorlog verhuist het gezin terug naar Antwerpen, en daar wordt de Hitler-pop opgegraven. Vijf jaar later emigreert de familie met de Holland-Amerika Lijn naar de VS. Hitler gaat mee. |
| In een uitgebreid interview, lees hier, vertelt Frank Oz dat hij de pop op zolder vond van zijn ouderlijk huis in Oakland, Californië. De marionet lag er vergeten bij, weggestopt in een doos. Frank Oz vroeg zijn ouders of hij de pop bij hem thuis mocht ophangen en liet een vitrinekastje maken. Hij ziet de pop als een ode aan zijn ouders en hun verzet. Maar ook, zegt hij, als een eerbetoon aan alle vluchtelingen ter wereld. Hij wil nu dat de wereld de pop ziet. ‘Het verhaal van mijn ouders is niet heroïsch of uniek. Het tragische is juist dat het zo universeel is.’ Zo dring je pas echt door tot in haarvaten van de samenleving. |
| Ik ben benieuwd hoe de tentoonstelling eruit gaat zien. Wordt het verhaal verteld door muppets? De poppen zijn, op een paar na, sinds 2004 eigendom van The Walt Disney Company. Maar Disney kocht alleen de poppen en niet de spelers. Dan zou het zo maar kunnen dat de voor ons zo bekende muppetmimiek met de juiste komische timing, de belangwekkende tentoonstelling van Frank Oz luchtig maakt. Want ook het komische kent meerdere gezichten. |
| Muppets benoemen misstanden en komen met oplossingen, net als d’n Uul van den Grauwert. Wellicht kan een figuur als saxofonist Zoot met zijn vilten hoed er een memorabele geschiedenis van maken? Of stuurt de chaotische muppetgroep, waaronder de met vuur spelende Crazy Harry, blonde Janice met haar lange wimpers, de meppende Miss Piggy en geleerde Dr. Bunsen Honeydew, de man die zaken uitvindt waar de anderen niets van snappen, de boel weer hopeloos in de war. |
| Nu trek ik misschien te veel een vergelijking met de huidige kabinetsformatie. Maar het toeval wil dat carnaval en de kabinetsformatie samen vallen, en dan is vergelijken niet zo moeilijk toch? De tegenstrijdige overeenkomsten zijn talrijk. Zoals bij de uil, aan wie ook een dubbele betekenis wordt toegekend. Wij volgen carnaval en de formatie op de achtergrond tijdens de werkzaamheden in ons huis. De ironische manier van kritiek leveren laten wij graag over aan de Statlers en Waldorfs van de talkshows. We wachten af. Waarop? Geen idee. Green Smoke? It’s time to raise the curtain… https://youtu.be/hEinCgoA48E?feature=shared |
|
| afb: Decorschildering ‘Theater‘, 350 x 450 cm, Bert Kinderdijk, BK, particuliere collectie | Schilderij ‘Oud Nieuws II’, 80 x 60 cm Bert Kinderdijk, BK. |
