| Huizen en villa’s | november/december 2025 |
|---|
 |
| afb links: maquette restyling Huis Clingendaal Wassenaar, BK en BG | afb midden: houtskooltekening toren badhotel Baarn, Bert Kinderdijk | afb rechts: schilderij Bert Kinderdijk BK met onderaan Villa Medan, en een portretje van de kleindochter op de overloop van de villa, particuliere collectie |
| ‘Een mens moet in het leven zijn eigen coulissen verplaatsen’ – Vaslav | Arthur Japin |
| Veel mensen wonen met plezier een groot deel van hun leven in hetzelfde huis, op een plek waar zij zich prettig voelen. Anderen verhuizen vaker, en ook wij zijn meerdere keren verhuisd. Een nieuwe omgeving biedt verrassende uitzichten en inzichten, en wij plooien ons bijna onzichtbaar naar de situatie. De huizen voelden altijd als ‘thuis’, mede mogelijk gemaakt door BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk). Hij weet met veel flair en weinig middelen een sfeer te creëren die aansluit op de oorsprong van de woning en de omgeving. Jaren geleden kozen wij voor een ontspannen leven, en door op gezette tijden de decorstukken te verplaatsen is dat aardig gelukt. |
| De molen in Overijssel, het Stadsappartement in Antwerpen, het Trompe-l’oeilhuis op het Antwerpse Zuid, het Atelier op landgoed Beverweerd bij Utrecht, het Penthouse in Baarn, het Raadhuisje bij Woudrichem, en het Huis Aan de Berg in Limburg zijn door BK op een heel eigen manier gedecoreerd en ingericht. Ons huidige Huis aan de Berg staat in een toverachtig groene omlijsting. Binnen de ‘lijst’ wordt gewerkt en geleefd. Het is een plek waar demonstraties, politiek, oorlogen, en reclame maar mondjesmaat worden ‘toegelaten’. Het huis waarbinnen wij ons kunnen terugtrekken geeft ruimte voor reflectie, en wij kijken met gepaste afstand naar de ontwikkelingen in de samenleving. |
| Niet alleen de recente, maar ook gebeurtenissen uit het verleden hebben onze aandacht. Huizen kennen vaak verborgen verhalen en het Open Monumentendagthema van 2025 ‘Erfgoed & Architectuur | Gebouw(d) om te blijven’, haakt hierop in. Vijftig jaar geleden riep de Raad van Europa 1975 uit tot het ‘Europese Jaar van het Architectonisch Erfgoed’, een initiatief om architectuur te erkennen als een belangrijk onderdeel van onze leefomgeving. Hiermee werd de basis gelegd voor het huidige monumentenzorg. Ons land kent een verscheidenheid aan historische gebouwen, en elk monument vertelt een uniek verhaal over onze geschiedenis en culturele identiteit. Hoe is het om weer even in die wereld te vertoeven? Lees vooral verder. |
| Door te herinneren zijn we in staat het verleden te herbeleven. In zijn boek ‘Geheugen, spreek’, wandelt Vladimir Nabokov door zijn herinnerde leven op zoek naar momenten van schoonheid. Voor hem was de verbeelding van schoonheid een toevluchtsoord in een onvoorspelbare wereld. Kunst, natuur en persoonlijke ervaringen roepen sterke emoties op en zorgen voor nieuwe perspectieven. Schiep Nabokov een wereld van schoonheid en tijdloosheid om de ongerijmdheid van het leven het hoofd te kunnen bieden? Was hij een ontwijker die de dagelijkse beslommeringen aan anderen overliet? |
| Vladimir Nabokov (1899-1977) was de zoon van een welgestelde familie uit het Russische Sint-Petersburg. Nabokov wordt beschouwd als een van de grootste stilisten van de 20e eeuw, en in zijn geboortehuis in Sint Petersburg is nu het Nabokov Museum gevestigd. Hij bracht zijn jeugd door op Villa Vyra en Huis Rozhdestveno. In 1916 erfde hij Rozhdestveno van zijn oom en het is nu een museum en een schrijversresidentie. Nabokov vluchtte na de revolutie van 1917 naar Engeland. In 1925 verhuisde hij naar Berlijn, in 1937 naar Parijs en in 1940 naar Amerika. Na het succes van Lolita vestigde hij zich met zijn vrouw Vera, aan wie hij al zijn boeken opdroeg, in Zwitserland. |
| Kunstenares Nadjezjda van Ittersum, collega-vriendin van BK uit Soest, lees De Russen, is de kleindochter van Dmitri de Peterson (1886-1944), de laatste Russische consul in Nederland onder het tsarenrijk dat eindigde in 1917. Dmitri de Peterson was een neef van Vladimir Nabokov. Zijn moeder, Nathalia Nabokov, was de overgrootmoeder van Nadjezjda van Ittersum en Nathalia was, evenals haar vier zusjes, hofdame aan het Russische keizerlijke hof. Batova, het familiehuis van Nathalia Nabokov, lag in de buurt van Villa Vyra en Huis Rozhdestveno. Alle drie de huizen worden beschreven in het boek Geheugen, spreek van Nabokov. Helaas is Batova in vlammen opgegaan en ook Villa Vyra werd volledig verwoest. |
| In Verloren adel. De laatste dagen van de Russische aristocratie beschrijft de Amerikaan Douglas Smith de ‘barbaarse wellust waarmee de nieuwe machthebbers en vooral het agressieve gepeupel zich op de voormalige bevoorrechte klassen stortten’. De geschiedenis van de adel is er een van geplunderde paleizen en brandende huizen. Velen vluchtten naar het buitenland. Het is het verhaal van een eeuwenoude elite die bruut werd onteigend en uitgeroeid, samen met de rest van het oude Rusland, zie bij tips. Douglas Smith baseerde zijn boek op brieven, dagboeken en het opmerkelijke archief van een priester. Zo kreeg hij een bijzondere inkijk in een wereld van onmenselijk terreur. |
| Geheugen, spreek van Nabokov daarentegen is geen menselijk drama maar een verzameling prachtige momenten. Waarom? Omdat niet zijn persoonlijke geschiedenis of de geschiedenis in het algemeen het allesomvattende thema is, maar schoonheid. Het is een magische beschrijving van iemand met een fotografisch geheugen. Nabokov probeerde in ballingschap in de Verenigde Staten zijn verloren jeugd in het Rusland van voor de revolutie terug te vinden. Jeugdherinneringen komen sterker boven wanneer je er niet meer met je neus boven op zit, en door ze op te schrijven herbeleef je de tijd waarin alles nog mogelijk leek. |
| Herinneringen bewaren is ook het doel van de kunst van Nadjezjda van Ittersum. Haar frivole keramische tsarina’s zijn een eerbetoon aan haar Russische aristocratische voorouders. Nadjezjda van Ittersum en BK zijn Soester kunstenaars, maar wist je dat BK in Baarn is geboren en dat hij daar zijn jeugd heeft doorgebracht? Wanneer hij rond 1970 van Baarn naar Soest verhuist, wordt hij met open armen ontvangen, lees Gemeenten en Laat je bewust in de luren leggen. Gemeente Soest kocht veel werk van hem in het kader van de BKR, en tot op de dag van vandaag zijn de werken in het gemeentehuis te zien. Ook gemeente Baarn kocht werk van hem, lees Eigen weg. |
| BK werd als jonge kunstenaar lid van de Vereniging van Beeldende Kunstenaars in Baarn, het VBKB. Naar aanleiding van een groepstentoonstellingen van het VBKB schreef kunstcriticus Jan P. Koenraads destijds in de Gooi en Eembode; ‘De sterkste figuur in dit gezelschap is m.i. Bert Kinderdijk met zijn perfect doorwerkte en gedetailleerde moderne realisme. Zijn aan de waslijn opgehangen spijkerbroek is een reële waarneming, ‘Vertrek’ een uiterst gevoelig sfeerbeeld en twee eitjes op een kussen een indringende impressie van aspecten als zachtheid en tere breekbaarheid’, zie Zorgcentra. Ongeveer in dezelfde periode kocht Wim Veldhuijsen, directeur van een reclamebureau, werk van hem. |
| Liet die het werk na afloop van de tentoonstelling niet door zijn chauffeur bij het atelier van BK ophalen? Jazeker. Wim Veldhuijsen is de man die kunstenaar M.C. Escher op de wereldkaart heeft gezet. Maar wist je dat Wim Veldhuijsen (1929-2024) ook de redder is van verschillende Baarnse villa’s? Door zijn toedoen kwam er vanaf 1970 een einde aan de sloop van de talloze mooie villa’s die in rap tempo werden afgebroken omdat renovatie te duur werd. Hij kreeg het voor elkaar dat de villa’s ook als kantoor mochten worden gebruikt, waardoor ze ineens weer bruikbaar werden. Hierdoor kon Baarn zijn gezicht als villadorp behouden, lees hier. |
| De eerste keer dat ik voor mijn werk in Baarn kwam staat mij nog levendig bij. De aanrijroute naar de klant liep over een groene laan met links en rechts statige villa’s. Geen uniforme bouwstijl maar eilandjes van privacy met serres, torentjes, veranda’s en beeldig ajour houtsnijwerk. Wie in Baarn opgroeit krijgt schoonheid met de paplepel ingegoten. Voorbij de dorpskern bezocht ik een fotograaf in een monumentale villa uit 1907. Zijn kantoor was op de begane grond, en hoe toevallig was dit ooit de werkplek van de grootvader van BK en jaren later de woonkamer van mijn zusje en mijn zwager. Ook was dit de plek waar het schilderij De afspraak II van BK enige tijd aan de muur heeft gehangen, zie Trouwservice. |
| Hoezo? Hier bespraken wij in 2015 een door BK te ontwerpen trouwkaart en de wens van het aanstaande bruidspaar een schilderij van BK te mogen ontvangen als huwelijksgeschenk. Toeval? De villa was in 2012 gemoderniseerd en verbouwd naar vier appartementen. Mijn zusje en zwager hebben een van deze appartementen gekocht, en ook wij woonden op dat moment in Baarn nadat we de poort van Antwerpen achter ons hadden dichtgetrokken, lees Hypotheken en De Onthulling. Op 30 april 2015 trouwde mijn zusje met haar man op Paleis Soestdijk. Gemotiveerd door hun pas verworven huis in ‘Vorstelijk Baarn’, konden ze zich geen betere locatie voorstellen om elkaar de huwelijkse trouw te beloven dan deze voormalige koninklijke stulp, lees Trouwservice. |
| Baarn staat bekend als fraai aangelegde parel in het groen. Door de komst van de Oranjes naar Paleis Soestdijk en de aanleg van de spoorlijn Amsterdam-Amersfoort in 1874 groeide Baarn uit tot een villadorp met allure. De nieuwkomers, onder andere afkomstig uit de Amsterdamse bovenlaag, vestigden zich tijdens de zomermaanden of permanent in Baarn en lieten villa’s bouwen op ruime kavels. Ook families die in het buitenland, veelal Indië, kapitaal hadden vergaard, kozen Baarn als woonplaats. De buitenhuizen boden werkgelegenheid voor de lokale bevolking. Immers, met de komst van de villabewoners steeg de vraag naar producten en diensten. |
| Zo kennen wij uit de eerste hand een anekdote van zo’n plaatselijke ondernemer. De in 2009 overleden galeriehouder van BK woonde met zijn ouders enige tijd in Baarn op de hoek van de Laanstaat en de Parkstraat. Daar runde zijn vader een winkel in rookwaren (BK maakte als jonge kunstenaar later nog een tekening van het pand). De galeriehouder vertelde ons dat hij als tiener door zijn vader er regelmatig met de fiets op uit werd gestuurd om dozen dure sigaren af te leveren bij verschillende Baarnse villa’s. Een dag later werd hem gevraagd de handel weer op te halen, en wat bleek; de ontbrekende sigaren werden maar al te vaak niet betaald. Schone schijn in optima forma. |
| Wist je dat de bekende Villa Medan in Baarn in 1886 is gebouwd door tabakshandelaar Jacobus Nienhuys? De witgepleisterde villa met de kenmerkende toren is ontworpen naar het model van de kerktoren van Medan op het Indonesische eiland Sumatra. Jacob Nienhuys (1836-1927) was de eerste Nederlandse tabaksplanter op Sumatra in het voormalig Nederlands-Indië. In Amsterdam liet hij een stadskasteel aan de Herengracht bouwen, vandaag de dag het koninklijk onderkomen van het NIOD, bekijk vooral Als de muren konden spreken De onwaarschijnlijke geschiedenis van Herengracht 380-382, zie bij tips onderaan dit verhaal. |
| Villa Medan kent een grillige geschiedenis. Het huis is gebouwd op de plek van een voormalige schietbaan. In de tijd dat Nederland zich voorbereidde op een mobilisatie vanwege de Frans-Duitse oorlog in 1870, werden alle mannen tussen 16 en 60 jaar opgeroepen voor de weerbaarheidsdienst. Weerbaarheidskorpsen gebruikten de schietbaan als oefenterrein. In 1884 startte de bouw van Villa Medan en rond 1886 kwam het pand gereed. Tijdens de tweede wereldoorlog werd het door de Duitsers betrokken, en in de laatste oorlogsweken zijn een jonge Baarnse verzetsman en een joodse onderduiker er gevangen gezet. |
| Na de oorlog werd Villa Medan een kinderpension, en in 1956 is het pand verkocht aan een reclame- en advertentiebureau. De eigenaar van het bureau was de grootvader van een vriendin van BK waarmee wij nu nog altijd bevriend zijn. Zij vertelt ons de verhalen van de villa waar zij als kind vaak verbleef, immers haar grootouders woonden boven het bedrijf. De bijzondere torenkamer kende voor haar geen geheimen. BK maakte een schilderijtje met helemaal onderaan een afbeelding van Villa Medan. Hij verwerkte in het schilderij een portretje van haar als klein meisje zittend op haar knietjes op de overloop van de villa, zie afbeelding bij dit verhaal. |
| Verschillende Baarnse kunstenaars hebben Villa Medan geportretteerd. Het is een van de bekendste villa’s van Baarn. Een collega kunstenaar van BK werkte korte tijd bij het reclamebureau en ook hij maakte een schilderijtje van de villa. En werd er van het werk van Carel de Jong (1941-2018) niet in de zomer van 2022 een overzichtstentoonstelling in Kasteel Groeneveld georganiseerd, samen met werk van zijn zus de hoedenontwerpster/maakster Herma de Jong? Lees Het is hoed. De tentoonstelling, waar verschillende miniaturen van onder andere Villa Medan te zien waren, werd geopend door de Baarnse schrijver Wim Hazeu (1940-2024), biograaf van onder andere Marten Toonder, Vestdijk en M.C. Escher, én uitgever van de Baantjer-boeken in de jaren 90. |
| Ook wij waren uitgenodigd op de opening van de tentoonstelling. Samen met de bijna negentigjarige weduwe van de galeriehouder van BK (die van de sigaren) bekeken wij het werk. Zij had drie schilderijtjes van Carel de Jong in bruikleen gegeven waaronder Het huis met de 527 glazen, een in 1979 geschilderd werkje van het vroegere woonhuis in Soestdijk van haar overleden echtgenoot en galeriehouder. In hun galerie ‘De Drie Ringen’ in Soest organiseerden zij eind jaren zeventig de tentoonstelling Miniaturen in grootformaat met werk van onder andere Carel de Jong. |
| Tijdens de tentoonstelling op Groeneveld in 2022 stond de titel Cordon House vermeld bij het door Carel de Jong in 1974 geschilderde Villa Medan. Hoe zit dat eigenlijk? Wim Veldhuijsen startte midden jaren zeventig zijn eigen reclamebureau op onder de naam Cordon Grey Advertising. Ook was hij liefhebber van het werk van Carel de Jong. Was het reclamebedrijf van Wim Veldhuijsen wellicht gevestigd in Villa Medan? De voorlaatste gebruiker van de villa was het modebedrijf Twinlife, bekend van de voetbalbroers Frank en Ronald de Boer. In 2019 ging het bedrijf failliet en in 2020 is de ‘villa met een verleden’ verkocht aan een particulier en omgebouwd tot woonhuis. |
| Het ontwerpen van villa’s werd in de eerste helft van de twintigste eeuw een specialisme binnen de architectuur. Architect Dolf van Gendt (1835- 1901), schepper van een rij gezichtsbepalende gebouwen in Amsterdam waaronder het Amsterdamse Concertgebouw, was tevens ontwerper van het station in Baarn en van talloze schilderachtige Baarnse villa’s. Zijn bureau behoorde het tot de grootste van ons land en regelmatig werkte hij samen met bekende architecten als Pierre Cuypers, lees Kerken. Wie Villa Medan ontwierp is niet bekend, mogelijk is het de Amsterdamse architect Abraham Salm (1857-1915), die ook in opdracht van Jacob Nienhuys Herengracht 380-382 ontwierp. |
| Tabakshandelaar Jacob Nienhuys was een van de participanten die in 1885 het Badhotel in Baarn lieten bouwen. Op 1 mei 1887 werd watergeneesinrichting annex badhotel aan de Julianalaan in de villawijk Prins Hendrikpark achter Villa Medan geopend. In de inrichting behandelde geneesheer-directeur Henri Philippe Baudet (1855-1912), de betovergrootvader van Thierry Baudet, modeziektes als zenuwzwakte, hysterie en hypochondrie. Het badhotel werd ontworpen door Berlage en zijn bijna vergeten compagnon Theodor Sanders. Het zou een trekpleister van nationale allure worden. Is Aletta Jacobs (1854-1929) er niet tijdens een vakantie onverwacht gestorven? |
| Na een brand in 1975 bleef het hotel lange tijd leeg staan. BK stelde destijds een bijzondere fotoserie samen van het pand, en hij maakte verschillende pentekeningen. De toren legde hij veel later vast in een monumentale houtskooltekening, zie afbeelding bij dit verhaal. In 1983 werd het pand ingrijpend verbouwd. De centrale toren bleef, na protest van buurtbewoners tegen sloop, gehandhaafd. De rest werd afgebroken en vervangen door twee vleugels met luxe appartementen. De Melkhal in de parktuin, waar badhotelgasten destijds iets konden gebruiken, werd in 1905 omgebouwd tot koetshuis, en in 1907 werd er een tweede koetshuis bijgebouwd. |
| Beide koetshuizen zijn verbonden door een middenstuk, en in 1976 zijn de panden gerenoveerd. Tot eind 2013 was in één van de koetshuizen een galerie, kunsthandel en lijstenmakerij gevestigd, lees Zwerver. Heel Baarn en omstreken kocht er schilderijen en grafiek en liet er lijsten maken. Ook kocht de kunsthandel werk van BK, en wij kwamen er regelmatig over de vloer voor een praatje. De lijstenmaker werkte op gezette tijden samen met Wim Veldhuijsen aan verschillende Escher-exposities. Dankzij de wereldwijde rechten van de Baarnse graficus Maurits Cornelis Escher raakte Wim Veldhuijsen met zijn organisatie betrokken bij de totstandkoming van internationale exposities. |
| Maar hoe kwam Veldhuijsen eigenlijk aan die rechten? De M.C. Escher Foundation werd door Escher zelf in 1968 zelf opgericht, met het doel zijn nalatenschap te bewaren. Escher en Veldhuijsen kenden elkaar via een gezamenlijke accountant, lees hier, en de families zijn nog steeds bevriend. Ook maakten zij plannen voor een Eschermuseum in de Baarnse vleugel van Paleis Soestdijk. Waarom dat niet is gebeurd lees je hier, en lees Eigen weg over de huidige bestemming van het Paleis. Is het een gemiste kans voor Baarn en omstreken dat de wereldberoemde Escher er geen eigen plek heeft gekregen? |
| Baarn kent veel bekende namen. Schrijvers, kunstenaars, ondernemers, politici en wetenschappers worden beschreven in Het Geheugen van Baarn, een in 2012 door geschiedschrijver Eric van der Ent (1965-2023) opgerichte website. En ook De Historische Kring Baerne biedt een schat aan informatie. De geschiedenis van Baarn staat niet alleen beschreven maar is op veel plekken nog te zien. Ontdek tien bijzondere wandelingen in en rond Baarn en de Lage Vuursche. Ze voeren langs serres, torentjes, koetshuizen, monumenten, kunst, kerken en huizen van kunstenaars en schrijvers. Ook langs het huis waar Hella Haasse (1918-2011) Oeroeg schreef, het debuut waarmee ze beroemd werd. |
| Maurits Cornelis Escher (1898-1972) die in Leeuwarden is geboren, woonde vanaf 1941 tot 1970 in Baarn. Kwam hij niet naar Baarn omdat hij een goede school zocht voor zijn zoons? Oorlog of geen oorlog, Escher werkte altijd door, hij leefde als het ware in een andere wereld. Escher-biograaf Wim Hazeu vertelt over de tijd van Escher in Baarn, zie hier. Escher was erg op zichzelf en wandelde dagelijks zijn rondje in het Baarnse bos. Door zijn werkzaamheden kwam hij in contact met Edmond de Cneudt, eigenaar van een wand- en tapijtweverij even verderop in de straat. Escher ontwierp voor De Cneudt enkele tafelkleden en het wandtapijt Vogels en vissen, te zien in Museum Arnhem. |
| De nu niet meer al te bekende weverij was toonaangevend in Nederland op het gebied van de toegepaste, textiele kunst. Het bedrijf maakte vóór, in en na de Tweede Wereldoorlog zo’n 250 wandtapijten in opdracht van de overheid en het bedrijfsleven. Deze werden ontworpen door vooraanstaande kunstenaars, hoofdzakelijk uit Nederland waaronder Theo Kurpershoek, Harry op de Laak, Jaap Min, Christiaan de Moor, Hans van Norden, Jacobus Semey, Cuno van den Steene, Henk de Vos, Pieter Wiegersma en Theo Wolvecamp. |
| De weverij was gevestigd in het koetshuis achter Villa Courbe Voie aan de Eemnesserweg, voorheen Villa Boldoot van eau de cologne-fabrikant J.J. Boldoot. De villa werd gebruikt als woonhuis, kantoor en toonzaal. Het bedrijf overleefde de oorlog door gebruik te maken van kunstwol, melkwol en andere surrogaten. In de laatste oorlogswinter werkte De Cneudt aan wandtapijt ‘De Legende van Westenschouwen’, een ontwerp Cuno van den Steene. Baarn lag in de vuurlinie, en toen het wandkleed bijna voltooid was vloog er een granaatscherf dwars door het weefsel. |
| De legende van Westenschouwen is samen met twee andere wandtapijten van Cuno van den Steene waaronder De Graalridders, in 1954 bij Kunstkring Remunj ’45 in Roermond tentoongesteld. Museum Flehite in Amersfoort heeft De Graalridders in 2017 aangekocht op advies van de voormalige voorzitter van de collectiecommissie. Hij benadrukte het belang van toegepaste kunst, en ter gelegenheid van zijn afscheid heeft Flehite de scheidende voorzitter, die ook eigenaar is van Capriolus Contemporary Ceramics, verrast met de aankoop van het wandtapijt De Graalridders. Het object heeft nu een permanente plaats in het Museum Flehite. Ga daar kijken! |
| En lees vooral het uitgebreide artikel van Gerard Brouwer in het Historisch jaarboek Amersfoort 2008, zie hier. Hij deed onderzoek naar de handweverij en tapijtknoperij, en maakte een indrukwekkend overzicht van de in opdracht uitgevoerde werken en de wandtapijten ontworpen door de Cneudt zelf. Met dank aan mijn moeder die een kwarteeuw lid is geweest van Museum Flehite en die evenzoveel historische jaarboeken heeft nagelaten zijn wij in de gelegenheid geweest dit bijzondere verhaal te achterhalen. Zo wandelen wij door de geschiedenis. Op zoek naar schoonheid weven wij de draden van ons eigen leven in het grote geheel. |
| Na de Tweede Wereldoorlog was De Cneudt een belangrijke werkgever in het toen nog betrekkelijk kleine Baarn. Het bedrijf had uiteenlopende klanten waaronder KLM, Feyenoord en de SS Rotterdam. Ook kreeg hij de opdracht voor het maken van een enorm wandtapijt voor het stadhuis in Leiden. De voorstellingen Arbeid, Kunst, Vergankelijkheid, Zorg, Wetenschap, Wijsheid en Technologie, zijn ontworpen door kunstenaar Christiaan de Moor, en vandaag de dag nog altijd actueel, zie hier. Wist je dat BK in een grijs verleden korte tijd een schilderatelier had in een aangrenzende tuin? |
| Hoe vormend kan een omgeving voor een kunstenaar zijn. In 1984 was BK, met leden van de Baarnse Kunstkring waaronder Jaap de Ruig en Reinald van den Steene, deelnemer van een tentoonstelling bij Kunsthandel Oenema in Den Haag. Zij exposeerden Hedendaagse Herkenbare Kunst. Reinald van den Steene (1937-2009) was de zoon van Cuno van den Steene. Na het bombardement van Rotterdam was de familie Van den Steene naar Baarn verhuisd en betrok daar verschillende huizen, waaronder een woning boven een winkel aan de Laanstraat, een pand grenzend aan de voormalige tabakswinkel van de vader van de galeriehouder van BK. |
| Edmond de Cneudt en Cuno van den Steene kenden elkaar van de academie in Rotterdam, en in de Baarnse tijd werkten ze nauw samen aan ruim dertig kleine en grote wandtapijten. Ook Escher werd bij verschillende projecten betrokken. Eén van de wandkleden hangt in het provinciehuis Noord-Brabant aan de Brabantlaan hoek Pettelaarseweg in ’s-Hertogenbosch. Het wandkleed Zonnebloemen, is ontworpen door Pieter Wiegersma, de broer van de vriend van Wim Zonneveld, en oprichter van museum De Wieger in de voormalige artsen- en kunstenaarswoning in Deurne. Doet het werk niet sterk denken aan een stadsplattegrond? Zie bij tips. |
| Het provinciehuis is een markant gebouw aan de rand van ’s-Hertogenbosch. In de tijd van de Koude Oorlog, nog voordat de bouw van het provinciehuis was gestart, liet Rijkswaterstaat in 1966 eerst een atoomvrije bunker onder de grond plaatsen. Daarbovenop is het provinciehuis gebouwd, een ontwerp van de Rotterdamse architect Huig Maaskant (1907-1977) in samenwerking met de toenmalige commissaris van de koningin C.N.M. Kortmann (1908-1997). Maaskant, bekend van de Euromast en de pier in Scheveningen, wilde met de 103.5 meter hoge provinciehuistoren de macht van bestuurders benadrukken, en die is tot op vandaag nog altijd aanzienlijk. |
| De architect koos voor sobere materialen voor zowel het exterieur als het interieur. De buitengevel is opgebouwd uit beton, staal en glas, en binnen is voornamelijk gebruik gemaakt van natuursteen, wol en leer. In die tijd was het gebruikelijk dat één procent van de bouwsom van een overheidsgebouw werd besteed aan kunstwerken in en om het gebouw. De veelal textiele objecten werden gekozen omdat dit het brute effect van de harde bouwmaterialen verzachtte. Het resultaat is een prachtige verzameling kunstwerken, zie hier. Lees vooral het kijkboek Een harnas met een zachte voering. |
| In 2021 vierde het Provinciehuis zijn 50ste verjaardag. Het Post 65-gebouw werd geopend in 1971 door Koningin Juliana. Bij de opening werd gedemonstreerd met leuzen als; 52 miljoen = 1000 woningen, en Krotbewoners van Den Bosch, door provinciehuis de klos. Ondanks de vele nieuwbouw bleef er een tekort aan woningen bestaan, immers de volwassen geworden babyboomgeneratie was op zoek naar een huis. In 2015 is het provinciehuis verbouwd en aangepast aan de tijd. Het beeldbepalende gebouw, een combinatie van de horizontaal gevleugelde vergaderruimtes en de verticale kantoortoren is een landmark en wordt omringd door water en de rijksweg A2, kijk op de kaart. |
| Nog altijd speelt deze blikvanger een rol in mijn leven. Hoezo? Bedrijventerrein Pettelaarpark was mijn standplaats tijdens ons verblijf in Antwerpen van 2000 tot 2008. De Gouden Gids betrok er een kantoor en de inrijroute naar Pettelaarpark voerde langs het provinciehuis en de toen nog zichtbare beeldengroep Zeug met biggen van kunstenaar Kees Jansen. Varkens? Jawel. Hij koos de varkens vanwege het contrast tussen de aardse dieren en het deftige provinciehuis. Wist je dat je vanaf de 103.5 meter hoge toren een heel eind richting België kunt kijken? Voor mij staat het gebouw voor de overgang van het geharnaste noorden naar het zachte zuiden, lees Open Haarden. |
| Tijdens mijn werk voor de Gouden Gids in Brabant en Limburg scheerde ik in 2003 langs een wel heel vreemde geschiedenis. In Vught, ook wel ‘het Wassenaar van Brabant’ genoemd, bezocht ik een bedrijf in een kantoorvilla op steenworp afstand van het kantoor op Pettelaarpark. De route liep via de Bosscherweg en de Taalstraat langs Zionsburg waar in de vroege ochtend van 7 december 2003 brand was uitgebroken in het huis op het landgoed. De eigenaar werd samen met zijn hondje dood gevonden achter de voordeur. Heel Vught was in de ban van dit drama, en de gekste verhalen deden de ronde. |
| Zo zou eigenaar Ewald Marggraff een boze man zijn die met een jachtgeweer achter je aankwam als je ongevraagd zijn landgoed betrad. De als meester in de rechten opgeleide excentriekeling zou continue verwikkeld zijn in procedures met de overheid. Zijn huizen en villa’s, hij had er meerdere, liet hij verkrotten totdat ze in elkaar zakten van ellende. Hij kwam zelden buiten, en het schijnt dat hij weleens in zijn onderbroek bij het hek is gesignaleerd. Zijn landgoed was zo groot, dat hij zonder over het land van iemand anders te hoeven lopen, heel Brabant kon doorkruisen, of van België naar Duitsland kon lopen. Dat waren zoal de verhalen die rondgingen. |
| Maar na de brand kwamen er nog meer verhalen. Was het aangestoken? Waarom ging de brandweer niet naar binnen? Ook zouden er bij de brand schilderijen zijn verdwenen waaronder een aantal Rembrandts, Rubens’ en Van Dijks. Van de 160 miljoen die Ewald Marggraff op meerdere bankrekeningen had gestald werd na de brand nog geen tientje teruggevonden. En waar waren de Middeleeuwse documenten van de Duitse Ridderorde uit de tijd van de Kruistochten gebleven? En de emmer met gouden munten? Kunstdetective Arthur Bandt die regelmatig onderhandelt met criminelen en bendeleiders en transacties doet in schimmelige hotelkamers, was ervan overtuigd dat de kunstcollectie de reden is geweest om het landhuis in brand te steken. |
| Hoe weet ik dit allemaal? Natuurlijk gonsde het in mijn tijd van de geruchten en spraken mijn klanten over niets anders, maar het verhaal werd mij pas duidelijk na het beluisteren van de podcast van de in Vught opgegroeide podcastmaker Simon Heijmans. Hij maakte in 2018 samen met Marion Oskamp de bekroonde podcast De brand in het landhuis. Op open monumentendag in 2018 bezocht hij Zionsburg, en bij het aanschouwen van de ruïne waarbinnen enkele bomen en struiken groeiden, stelde hij zich voor hoe Ewald Marggraff hier opgroeide met zijn vier zussen. Ook van het torentje, de chique serre, de oranjerie en het koetshuis was nagenoeg niets meer over. Na de brand hebben weer en wind nog vijftien jaar vrij spel gehad. |
| En toch is Zionsburg uit zijn as herrezen. Kosten? Ruim twintig miljoen euro. Hoe kan dat. Luister naar het indrukwekkende verhaal De brand in het landhuis, en bekijk via YouTube het uitgebreide beeldverslag van fotograaf Ruud Strobbe over het volledige herstel van landgoed Zionsburg, in opdracht van de Marggraff Stichting. De renovatie van Zionsburg duurde zeven jaar. Van 2018 tot 2025 werd het statige hoofdhuis, de poorten, de bruggen, het park, het koetshuis en de orangerie opnieuw tot leven gebracht. Wat in 2003 door een brand werd verwoest, schittert nu weer als een toonbeeld van erfgoedbehoud en vakmanschap. |
| De feestelijke opening was in juni 2025 en de plaatselijke bevolking reageerde aangenaam verrast. Zionsburg is een kantoorvilla geworden maar voor hetzelfde geld was het platgegooid en waren er nieuwbouwappartementen gebouwd. Ewald Marggraff had in zijn testament laten opnemen dat al zijn bezittingen voor zeker tweehonderd jaar behouden moesten blijven en dus werd besloten om Zionsburg opnieuw op te bouwen naar de periode 1882-1888, de tijd waarin de vader van Ewald Marggraff, Lodewijk (Loke) Marggraff, op 16 augustus 1882 op 4-jarige leeftijd de eerste legde op de plek van de gesloopte buitenplaats die ooit nog in het bezit is geweest van koning Willem III. |
| En zo kent elk huis zijn verhaal. Wim Hazeu heeft eens gezegd: ‘Neem een held en zoek uit wat er in zijn leven zoal is voorgevallen’. Maar je kunt de methode-Hazeu ook toepassen op huizen en villa’s met hun historisch-nostalgische geschiedenissen toch? Zionsburg is prachtig gerestaureerd maar hoe anders verging het Villa Nottebohm in Brecht bij Antwerpen. De villa die in 2020 is geschilderd door kunstenaar Theo Voorzaat (1938-2024), collega van BK uit de stal van Galerie Lieve Hemel, is in 2018 gesloopt. Wist je dat het zwaar vervallen gebouw de inspiratiebron was voor het boek en later ook de film Miss Peregrine’s Home For Peculiar Children van schrijver Ransom Riggs? |
| Hoe iets onschuldigs als de aankoop van een huis kan leiden tot de ontrafeling van een bijzondere familiegeschiedenis laat Roxane van Ieperen zien met haar boek ’t Hooge Nest. En is Schaduwbeeld of Het geheim van Appeltern van Hella Haasse, naast een kroniek van een leven waarin het begin van onze democratie wordt beschreven, niet ook verbonden met mijn eigen geschiedenis? Lees in Kastelen en buitenplaatsen hoe de aankoop van het Molenhuis bij Heino ons op een belangrijk spoor zette. En wie kent nog de inmiddels bijna uitgewiste geschiedenis van zorgvilla De Wulperhorst? Lees Kijken, luisteren, doorgeven (KLD) en bekijk het door BK geschilderde trompe ‘l-oeil Lotgevallen van Moeder Aarde, op naar zoek verloren tijd. |
| De eigenaar van de voormalige residentie van Wibi Soerjadi en de plek waar BK in 2019 zijn atelier had, vertelt op de website alleen iets over de eerste steenlegger en vergeet te vermelden dat het pand een rol speelde in de Koude Oorlog. Met dank aan Arnie Della Rosa is het volledige verhaal van De Wulperhorst in 2025 onderzocht en gepubliceerd, klik hier. De transformatie van villa’s en huizen naar kantoren en (zorg)appartementen vanaf 1970 was een gevolg van maatschappelijke trends en economische groei, waarbij de vraag naar kantoorruimte toenam. Tegenwoordig zie je juist weer een omgekeerde beweging, waarbij villa’s worden verbouwd naar moderne woningen. |
| Het aanpassen om te voldoen aan de huidige eisen voor wonen en werken is de taak van specialisten. Ook is het van belang de historische waarde te behouden, om zo te voldoen aan de wensen en eisen van de gemeenschap en erfgoedcommissies. Veel gedoe dus. Vandaar dat nieuwbouw, als het even kan, de voorkeur heeft. Maar het tij is gekeerd. In 2005 bezocht ik voor de Gouden Gids de restauratiebeurs, nu vakbeurs Monument, in de Brabanthallen in Den Bosch. BK ging mee. Hij heeft belangstelling voor deze technieken en bedenkt zelf vaak ingenieuze oplossingen voor lastige vraagstukken. |
| Monument is dé beurs voor onderhoud, herbestemming, restauratie en verduurzaming van monumentaal vastgoed. Het verwijderen van binnenmuren, het reconstrueren van verdwenen delen, het uitgraven van kelderruimten, het conserveren van fundamenten, de constructie van vloeren en daken en het maken van complexe hout- en metaalconstructies is specialistenwerk. En al die bedrijven adverteerden in de Gouden Gids. Even langsgaan en een hand geven is het minste wat je kunt doen toch? |
| Restaureren is enorm tijdrovend en vraagt om goede voorbereiding en betrouwbare samenwerking. Waar begint de een en stopt de ander. Dat ontdekte BK tijdens de restyling van Villa Oud Clingendaal in Wassenaar. Samen met collega kunstenaar BG werden verschillende voorstellen en offertes uitgewerkt voor een bedrag waarvoor je in die tijd beslist een huis kon kopen. Toen het voorstel, na het zien van de door BK en BG gemaakte maquette (zie afbeelding bij dit verhaal) positief werd ontvangen werden de plannen nader uitgewerkt in een definitieve opdrachtbevestiging met een betalingsstappenplan en een specifiek overzicht van de werkzaamheden per ruimte. |
| Ik sta er nog van te kijken hoe snel deze opdracht is uitgevoerd en hoe strak de planning was. Maar het ging niet zonder slag of stoot. Scherp blijven, niet verslappen en niet verzaken was de wapenspreuk. De ongefilterde ervaringen werden dagelijks vastgelegd in een verslag. Alle stappen, uitgaven en bijzonderheden zijn genoteerd. Wanneer de plannen tussendoor werden gewijzigd, was het goed opletten of het budgettair en organisatorisch nog uit kon. Een kwestie van geven en nemen. Collega’s en kleine onderaannemers werden ingehuurd en iedereen deed zijn werk. Balkonscènes en trappenhuisgesprekken waren terugkerende taferelen. |
| Tussendoor was er van alles te doen. Ministerbezoek, een hittegolf, een uit de hand gelopen voetbalwedstrijd waarbij Nederland verloor van Ierland en waar verschillende mensen dagen van moesten bijkomen, teleurgestelde medewerkers, enthousiaste opdrachtgevers, nachtelijk bezoek in het half onttakelde pand, en zorgen over aansprakelijkheid. En wat dacht je van brandalarm, overstroming, een platgeslagen duim en een beknelde voet, gereedschapsdieven, een rondsluipende kat, een vastgelopen lift, lange dagen, korte nachten, onderlinge irritaties en een naderende deadline. |
| Wanneer de opleverdatum naar een later tijdstip wordt opgeschoven, willen BK en BG het er niet op aan niet op aan komen, immers afspraak = afspraak. Op 11 september, als de laatste hand wordt gelegd aan een nieuwe ontvangstbalie, dringen twee vliegtuigen de Twin Towers binnen. Amerika wordt aangevallen door terroristen, en iedereen luistert naar de berichten op de radio. Na vertrek ontvangt BK een aardig mailtje; ‘Beste Bert het is hier zo mooi geworden, elke klant die binnenkomt is enorm enthousiast. Dus is het alle stress wel waard geweest. Heb je nog nachtmerries overgehouden aan de renovatie?’ |
| BK moet er nog regelmatig aan terugdenken, het was een bijzondere opdracht en na dit succes werd hij direct warm gemaakt voor een volgende restyling. Maar hij bedankte vriendelijk voor de eer met de tekst; ‘In Antwerpen heb ik een sfeervol huis gekocht waar nog het een en ander aan moet gebeuren. Kortom, een druk maar gezellig bestaan’. BK toverde ons herenhuis in Antwerpen om in een waar trompe-l’oeilhuis. Ik keek naar het spel met verschillende decoratietechnieken waarvan ik het bestaan niet kende. Alles was verf. Het was een lust voor het oog en het roept nog altijd feestelijke herinneringen op. |
| Villa Oud Clingendaal is in maart 2002 officieel geopend. Het persbericht meldde; ‘In samenwerking met de gerenommeerde kunstenaars BK uit Antwerpen en BG uit Hilversum heeft het pand onlangs een volledige metamorfose ondergaan en een nieuwe naam gekregen ‘Buitengoed HagenHorst’. De villa, ook ingericht als conferentieoord, werd voornamelijk gebruikt door het taleninstituut Ceran Lingua International uit Spa, te vergelijken met de Nonnen in Vugt, lees Talenonderwijs. Wist je dat Máxima bij Ceran Lingua is begonnen met een stoomcursus Nederlands? Immers lag Villa Eikenhorst op een steenworp afstand van Buitengoed HagenHorst. |
| Maar hoe komt het eigenlijk dat verschillende huizen en lanen in die omgeving Clingendael heten? De naam komt van clinge, duinvallei. In 1540 is er sprake van een hoeve waar verschillende duinbeekjes langs stroomden. Eén van die beekjes mondde uit in de vijver naast het Binnenhof. Om de stress van het werk te ontvluchten ging ambtenaar Philips Doubleth in 1660 op Clingendael wonen. Hij erfde het landgoed, brak de hoeve af en bouwde er een landhuis. Het oorspronkelijke huis vertoonde een sterke gelijkenis met het buitenhuis van zijn schoonvader Constantijn Huygens. Huygens noemde zijn huis in Voorburg Hofwijk, omdat hij wilde wijken van het hof. En noemde Jacob Cats zijn buiten, nu het Catshuis, niet Sorghvliet, omdat hij er zijn zorgen kon ontvluchten? Bekijk de documentaire, zie hier. |
| Nadat op 10 mei 1940 de bezetting een feit was, werd in de Ridderzaal op het Haagse Binnenhof, waar voorheen Doubleth, Cats en Huygens werkten, de Oostrenrijker Seyss-Inquart benoemd tot Rijkscommissaris van bezet Nederland. Seyss-Inquart legde beslag op het landgoed en nam zijn intrek in huis Clingendael waar hij feesten organiseerde. Het oorlogsverleden op Clingendael is nog steeds zichtbaar. De commandobunker van Seyss-Inquart is onherkenbaar gecamoufleerd als boerderij met bakstenen muren, deels echt en deels trompe-l’oeil geschilderd. Het erfgoed staat inmiddels te koop, en iedereen mag meedingen mits aan bepaalde voorwaarden wordt voldaan. |
| Clingendael kwam na de oorlog redelijk ongeschonden uit de strijd. Na de wederopbouw kocht de gemeente Den Haag in 1954 het landgoed en stelde het open voor het publiek. Clingendael is één van de mooiste landgoederen van Nederland, met een Japanse Tuin als pronkstuk. Het huis is sinds de omvangrijke renovatie van 1983 in gebruik van Instituut Clingendael, een expertisecentrum op het gebied van internationale veiligheid en Europa. Vanwege de geschiedenis van het landgoed, hebben meerdere huizen en lanen in de omgeving de naam Clingendael gekregen als verwijzing naar, en ter ere van. |
| Waarom verlangen we soms terug naar een tijd die achter ons ligt en waarvan het decor inmiddels sterk is gewijzigd? Toen ik onlangs met mijn zusje door de buurt liep waar wij opgroeiden, lees De Luiaard en de Kattekampen, nodigde zij mij uit voor een high tea in het op 18 oktober heropende Huize Randenbroek in Amersfoort. Huis Randenbroek in Park Randenbroek, waar wij als kinderen heerlijk speelden, en waar ik later voor de Gouden Gids bedrijven bezocht die waren gevestigd in het verwaarloosde landhuis, is onlangs gerestaureerd en ingericht als short-stay-verblijf en high tearoom. De website van de uitbater vermeld niets over de geschiedenis. Waarom eigenlijk niet? |
| Wist je dat de bekende architect en schilder Jacob van Campen (1596-1657) op dit landgoed heeft gewoond? Hij erfde de hofstede van zijn moeder en bouwde het rond 1630 uit tot een statig geheel. Jacob van Campen was bevriend met Constantijn Huygens, en Randenbroek werd een informele plek voor kunst en wetenschap waar de werken van onder andere de Italiaanse architect Andrea Palladio werden bestudeerd. Jacob van Campen was de architect van het Mauritshuis en van het Villa Palladio-achtige Paleis op de Dam waar elk jaar de Koninklijke Subsidie voor Vrije Schilderkunst wordt uitgereikt en waar in BK in 1980 één van de deelnemers was, lees Architecten. |
| Toen Trump tijdens de NAVO-top in juni 2025 op uitnodiging van Willem-Alexander en Máxima een bezoek bracht aan Paleis Huis ten Bosch vergaapte hij zich aan de grandeur van de Oranjezaal. De indrukwekkende en belangrijkste ontvangstzaal van het paleis is gedecoreerd naar een ontwerp van Jacob van Campen en Constantijn Huygens in opdracht van Amalia van Solms (1602-1675). Zij wilde benadrukken dat het stadhouderschap van haar overleden echtgenoot Prins Frederik Hendrik (1584-1647) een vorstelijke status had. De ‘Michelangelo van Amersfoort’ Jacob van Campen schilderde met toonaangevende kunstenaars een allegorische voorstellingen die de heldendaden van Frederik Hendrik verheerlijken. |
| Was de Amerikaanse president door zoveel pracht en praal van zijn stuk gebracht, en kon hij er niet van slapen? Hij is toch wel wat gewend, en ook in zijn met klatergoud behangen Trump Tower heeft werk van BK aan de muur gehangen, lees Marketing. In ieder geval gooide Trump na zijn logeerpartij op Paleis Huis ten Bosch de beuk erin. Hij breekt niet alleen het linker deel van het Witte Huis af om er een balzaal à la de Oranjezaal te creëren, zie hier, ook sloopt hij de rechtstaat en wil hij de geschiedenis van zijn land herschrijven, luister hier. De inhoud van verschillende musea en instituten wordt nauwkeurig onder de loep genomen. De vraag is hoeveel tijd Trump heeft om dit uit te voeren. Voorlopig geeft hij met zijn balzaalproject aan vooruit te blikken op een volgende termijn. Maar dat niet mogelijk. |
| Of toch wel? Dat veel mogelijk is blijkt wel weer uit de voorlopige uitslagen van de Tweede Kamerverkiezingen. ‘Als wij alsnog de grootste worden, zijn we aan zet in de formatie. Dan gaan we zeker iets proberen te bereiken. Maar oppositie voeren gaat ons ook goed af. Maak jullie borst maar nat. Jullie zijn tot mijn 80ste niet van mij af’, was de reactie van Geert Wilders direct na de stembussluiting op 29 oktober. Hij is nog lang niet van plan om achter de coulissen te verdwijnen. |
| Worden na de verkiezingen de luiken weer gesloten? Of houden de opgesmukte villa’s met hun veranda’s, serres, torentjes, balkons, pergola’s, rieten daken en hun randjes en kantjes in veelbelovend groen voldoende rekening met het onderliggende verhaal. En wat gebeurt er als de hof op enig moment weer dreigt te verwilderen? Gaan we dan samen de handen uit de mouwen steken om er iets moois van te maken? |
| Ontdek de verhalen achter de verschillende huizen en villa’s. Maak boeiende wandelingen door Baarn en bespeur de stijlkenmerken. Neem kennis van de vele schrijvers, kunstenaars en wetenschappers die in Baarn hebben gewoond en gewerkt. Reis naar ‘s-Hertogenbosch en bezoek het provinciehuis gevestigd in een bijzonder gebouw met een unieke kunstcollectie, waaronder het wandtapijt Bois le Duc (Bos van de hertog) van de wereldberoemde textielkunstenares Magdalena Abakanowicz (1930-2017). Ervaar deze overweldigende installatie die is opgebouwd uit 19 geweven panelen van elk ruim 7 meter hoog met een totale breedte van 22 meter. Reis door naar Vught, bezoek Landgoed Zionsburg en kijk met eigen ogen hoe het huis als een feniks uit zijn as is herrezen, en neem kennis van het lokale politieke spel rondom de herbouw. |
| Wandel in Wassenaar via Landgoed Clingendael naar Paleis Huis ten Bosch en het Binnenhof, het hart van onze democratie. Bezichtig het door Jacob van Campen en Pieter Post ontworpen Mauritshuis en loop naar het nabijgelegen Escher Museum in het Paleis Lange Voorhout. Stap de eeuw van Constantijn Huygens binnen in Huygens Hofwijck, en achterhaal op welk spoor Jacob van Campen en Constantijn Huygens werden gezet door de Italiaanse architect Andrea Palladio. Ben je moe geworden van de afgelopen maanden in aanloop naar de verkiezingen en van dit uitputtende relaas, ga dan naar Amersfoort en boek een arrangement in Huize Randenbroek. Bedenk hoe op deze plek kunst en wetenschap ons land de afgelopen eeuwen vooruit hebben geholpen. |
| Sluit af met een bezichtiging van het wandtapijt de Graalridders van Cuno van den Steene in Museum Flehite in Amersfoort. Voor het weven van dit stuk heeft Edmond de Cneudt een Parijse handwever gecontracteerd die gespecialiseerd was met het werken op het haute-lisse-weefgetouw (verticaal weefgetouw). Maar wacht eens even, vertelt het verhaal van de Graal niet hoe de menselijke geest versplinterd is geraakt en hoe zij weer geheeld kan worden door de ware Graalridder? |
|
| afb links: maquette restyling Huis Clingendaal Wassenaar, BK en BG | afb midden: houtskooltekening toren badhotel Baarn, Bert Kinderdijk | afb rechts: schilderij Bert Kinderdijk BK met onderaan Villa Medan, en een portretje van de kleindochter op de overloop van de villa, particuliere collectie |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Open Monumentendagthema van 2025 ‘Erfgoed & Architectuur | Gebouw(d) om te blijven ‘Geheugen, spreek’ | Vladimir Nabokov YouTube | Rozhdestveno Memorial Estate of Vladimir Nabokov. Leningrad Region, Russia Website | Nadjezjda van Ittersum-Castens | Keramiste Website | Bert Kinderdijk | Beeldend kunstenaar Boek | Verloren adel, de laatste dagen van de Russische aristocratie | Douglas Smith Artikel | Wim Veldhuijsen (1929-2024): de kapperszoon die het gezicht van Baarn redde | Eric Lorier Boek | Baarn – Geschiedenis en Architectuur | Fred Gaasbeek Villa Medan | Baarn Jacob Nienhuys | oprichter van tabaksproducent Deli Company NIOD | Als muren konden spreken | De onwaarschijnlijke geschiedenis van Herengracht 380-382 Tentoonstelling Ontmoeting in het bos | Carel en Herma de Jong | Kasteel Groeneveld Baarn Website | Wim Hazeu, schrijver, biograaf en uitgever Galerie ‘De Drie Ringen’ in Soest | Historische Vereniging Soest/Soesterberg Architect Dolf van Gendt Woningen – Villa’s Baarn | Historische Kring Baerne HKB Lezing | Historische Kring Baerne over Baarn en 675 jaar stadsrechten in 2025 Het Badhotel, het allermooiste gebouw van Baarn | Eric van der Ent | geheugenvanbaarn.nl Baden met Berlage in Baarn | Theodor Sanders (1847-1927), de vergeten compagnon van Berlage | Historiek M.C. Escher Foundation | Officiële website Lijst van Baarnaars | Wikipedia Het Geheugen van Baarn | Opgericht in 2012 door Eric van der Ent De Historische Kring Baerne HKB | lezingen, tentoonstellingen, excursies, historisch onderzoek en het tijdschrift Baerne Tien bijzondere wandelingen in en rond Baarn en de Lage Vuursche | De Historische Kring Baerne HKB Hella Haase | Baarn M.C. Escher Verhuizing naar Baarn, 1941 | Wim Hazeu Gerard Brouwer Flehite Jaarboek 2008 | Weefkunst in Soest en Baarn De handweverij en tapijtknoperij Edmond de Cneudt (1937-1984) Raadzaal Stadhuis Leiden | Architectenweb Wandkleed legende van Westenschouwen | Cuno van den Steene | Stadhuismuseum Zierikzee Cuno van den Steene | Kunstschilder en textiel- en grafisch ontwerper Cuno van den Steene | Wandtapijt de Graalridders | Museum Flehite Amersfoort Capriolus Contemporary Ceramics | Amersfoort Reinald van den Steene | Beeldend kunstenaar Jaap de Ruig | Beeldend kunstenaar Wandkleed Zonnebloemen | Pieter Wiegersma | Provinciehuis | Bossche encyclopedie PDF | Kunst in en om het provinciehuis | Bossche encyclopedie PDF | Kunstcatalogus Kunst met een grote K | Provinciehuis Brabant | Gery Bouw Boek | Een harnas met een zachte voering, wandkleden en andere kunstwerken in het Provinciehuis van Noord-Brabant | Maarten Beks, Ton Sipman Website | Het Provinciehuis 50 jaar, hoe het er kwam | Erfgoed ‘s-Hertogenbosch App | Virtuele tour Provinciehuis Brabant YouTube | Atoombunker Provinciehuis Noord-Brabant Provinciaal kunstwerk Zeug met biggen | Kunstenaar Kees Jansen Podcast | De brand in het landhuis | Simon Heijmans en Marion Oskamp YouTube | Restauratie Zionsburg 2018-2025 | Ruud Strobbe Schilderij | Villa Nottebohm Theo Voorzaat | Galerie Lieve Hemel YouTube | Villa Nottebohm, Brecht Antwerpen Boek | Miss Peregrine’s Home For Peculiar Children | Ransom Riggs Film | Miss Peregrine’s Home For Peculiar Children | Ransom Riggs Boek | ’t Hooge Nest | Roxane van Ieperen Boek | Schaduwbeeld of Het geheim van Appeltern | Hella Haasse Verhaal | Kastelen en buitenplaatsen | Claudia Zielman Terug naar Wulperhorst | Arnie Della Rosa Trompe-l’oeilhuis | Lotgevallen van Moeder Aarde, op naar zoek verloren tijd Bert Kinderdijk | Galerie Lieve Hemel Website | Landgoed de Wulperhorst Zeist | Stijlvol wonen Website | Vakbeurs MONUMENT, Restauratiebeurs ‘s-Hertogenbosch Website Bert Kinderdijk | Interieurs YouTube | Documentaire over Landgoed Clingendael | Dave van Tour Website | Park Clingendael tussen Den Haag en Wassenaar Website | Instituut Clingendael Wassenaar Huygens Museum | Locatie Hofwijck Catshuis | Ministerie van Algemene Zaken Commandobunker van Seyss-Inquart | Wassenaar Huize Randenbroek: High Tea, Bijeenkomsten & Overnachten Jacob van Campen: de Michelangelo van Amersfoort Film | Sporen van Jacob van Campen | Historisch Amersfoort Andrea Palladio | Vitruvius, voedingsbodem voor renaissance-architectuur YouTube | Jacob van Campen, architect van het Koninklijk Paleis op de Dam Constantijn Huygens en Den Haag: secretaris van de Oranjes, diplomaat, dichter, geleerde, architect, en kenner van de schilderkunst | Historiek Oranjezaal in Huis ten Bosch | Artistiek eerbetoon aan Frederik Hendrik, Pronkstuk uit de Gouden Eeuw | Historiek Boek | De Oranjezaal in Huis ten Bosch | Een zaal uit louter liefde | Margriet Eikema Hommes Boek | Huis ten Bosch – De Oranjezaal Waanders Artikel | Welke geschiedenis slopen bulldozers uit het Witte Huis voor Trumps balzaal? | NRC Website Verkiezingsuitslagen 2025 | Parlement.com Binnenhof – hoe werkt het? | Parlement.com Mauritshuis Den Haag | Het huis van het Puttertje; klein, alledaags en wereldberoemd Puttertjes | doorborduren in korte columns over kunst en erfgoed | Claudia Zielman Museum Escher in Het Paleis | Lange Voorhout Den Haag |
