| Kastelen en buitenplaatsen | januari 2025 |
|---|
 |
| afb. Schilderij ‘Peren van het Nijenhuis’, de tuin van Kasteel het Nijenhuis, Heino/Wijhe | 30×40 cm, olieverf op doek | Bert Kinderdijk BK | Particuliere collectie afb. Detail uit schilderij ‘De gevallen engel’, de tuin van Kasteel het Nijenhuis, Heino/Wijhe | Bert Kinderdijk BK | Particuliere collectie |
| De bochtige lanen vormen elk jaargetijde weer een ander decor. De huizen op de ruime percelen tussen het dorp en het bos zijn allemaal verschillend gebouwd. Ze liggen verscholen in het groen en worden omringd door rododendrons en beukenhagen. Goudgeel licht valt door de ramen naar binnen, en tegen de avond vullen lage zonnestralen de kamers met een oranjewarme gloed. Op deze plek aan de rand van Landgoed Rozendaal, een glooiend gebied met loofbomen, parasoldennen en kabbelende beekjes, staat ons huis Aan de Berg in Montfort Limburg. |
| Wie hier neerstrijkt verdwijnt in de tijd. De Drossaartstraat, de Gelreweg, het Overkwartier en Ambt Montfort vormen de overgang van bos naar dorp. De straatnamen roepen vragen op. Wist je dat Ambt Montfort het meest zuidelijk gelegen bestuursdistrict was van hertogdom Gelre (1339-1795)? En dat Kasteel Montfort tot een van de belangrijkste kastelen van dat hertogdom behoorde? Hertogdom Gelre omvatte in het verleden het huidige Gelderland, een groot deel van Noord- en Midden-Limburg (Roermond en Venlo) en een aangrenzend Duits gebied (Geldern en Erkelenz). |
| Het is een vreemde gedachte dat wij in Limburg zijn neergestreken in het voormalige Gelderland, en dat het praalgraf van Graaf Gerard van Gelre en zijn vrouw Margaretha van Brabant, de overgrootouders van de eerste hertog van Gelre, nog altijd ongeschonden in de Munsterkerk in Roermond aanwezig is. Hoe anders verliep het met het grafmonument van Joan Derk van der Capellen tot den Pol dat al 240 jaar bijna onzichtbaar in een ommuurde tuin bij Villa Borghese in Rome staat. De beelden waren bestemd voor het praalgraf van de in 1784 in Zwolle overleden patriot. Het geheel zou een plaats zou krijgen in de Grote Kerk van Zwolle. Maar waarom is dat dan nog niet gebeurd? En wat hebben die geschiedenissen met elkaar te maken? Lees vooral verder… |
| Een paar maanden geleden deed ik op bijna hetzelfde moment twee ontdekkingen. In Amsterdam achterhaalden wij een schilderijtje van BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) dat nooit gefotografeerd was. Peren van het Nijenhuis, zie afbeelding hierboven, is een herinnering aan onze tijd in Overijssel waar wij zeven jaar hebben gewoond. BK schilderde de tuin van Kasteel het Nijenhuis in Heino, een historische plek dichtbij ons molenhuis. Een gelukkig weerzien. De tweede vondst was de herontdekking van familie. En dat verhaal begint bij een in 2024 ontvangen e-mail uit Canada. |
| Heino is een plaats in Overijssel met een bijzondere geschiedenis. Een en ander valt op te maken uit de straatnamen en de vele havezaten en buitenplaatsen die de omgeving telt. De Vidal de St. Germainweg, de Canadastraat en de Van der Capellenweg waren voor ons straten zonder betekenis waar wij doorheen reden op weg naar Dalfsen, Lemelerveld en Raalte. Het Nijenhuis, Den Aelerdinck, Landgoed Ittersum, ‘t Rozendaal, ’t Reelaer en de Colckhof zijn buitenplaatsen waar wij wandelden in de parken en schaatsten op de slotgrachten. Het waren gesloten huizen die hun deuren soms alleen op monumentendag openden. |
| De huisarts waar ik in 1993 voor het eerst kwam draaide het computerscherm naar mij toe en vertelde dat ik was thuisgekomen. Veel Zielman hier. Mijn vader was in januari van dat jaar overleden en aan hem kon ik niets meer vragen. Mijn moeder had andere dingen aan haar hoofd en wist alleen te vertellen dat er in Heino nog familie woonde, geen direct verwante familie. Ik vroeg niet door. Het werk bij de Gouden Gids slokte in die tijd al mijn aandacht en energie op. En ook BK zat tot over zijn oren in de opdrachten die hij als artdirector bij het visuele communicatiebedrijf kreeg toebedeeld. |
| Kortom, we hadden elkaar en samen ontdekten wij de IJsselregio tussen Zwolle, Kampen, Deventer en Zutphen. Een historisch rijk gebied waar oude structuren nog dicht onder de oppervlakte liggen, maar waar ik toen aan voorbij ging. Ik snap heel goed dat mensen die werken en een gezin hebben en nog andere verplichtingen zijn aangegaan, amper de tijd hebben om stil te staan. Niet iedereen krijgt de gelegenheid om op enig moment rustig terug te kijken en ook niet elk mens heeft er behoefte aan. Maar als het zich aandient kan je er het beste je ogen niet voor sluiten. Ik kreeg het zonder te vragen voor mijn voeten geworpen. Hoe dan? |
| Na het overlijden van mijn ouders en mijn oudste zus, bleef ik samen met mijn jongere zusje achter met de foto’s en een stapeltje documenten. Mijn zusje parkeerde de handel bij mij. Tenslotte was ik nu de oudste van de familie. In ons huis Aan de Berg stond de hele boel mij aan te staren. Wat te doen? Hoe vorm te geven aan een verhaal waar ik amper iets van wist? Wie te vragen, wie te bellen en waar te beginnen? Ik bleef heen en weer schuiven met de dozen, en deed een poging een en ander te ordenen. Regelmatig sloeg de teleurstelling toe, en liet ik de boel weer uit mijn handen vallen om er vervolgens weken niet meer naar om te kijken. Tot, op een dag… |
| In de zomer van 2024 kreeg ik een e-mail uit Canada met het verzoek contact op te nemen in verband met het overlijden van ene Zielman aldaar. Dit soort berichten beschouw ik als spam en worden direct verwijderd. Maar deze keer ik bleef haken achter de afzender. Na wat onderzoek op internet te hebben gedaan belde ik mijn neef in Amersfoort. Hij had contacten in Canada en eerder met dit soort vragen te maken gehad. |
| Hij begon te vertellen over zijn familie en over een landgoed in Heino dat hij in het verleden met familie had bezocht, en waar hij nu nog blindelings naartoe zou kunnen rijden. Welk landgoed? vroeg ik. Dat wist hij niet meer. Ook niet nadat ik ze allemaal had opgenoemd. Het was alweer zo lang geleden. Hij stelde voor er samen een keer naartoe te gaan. En dat hebben we gedaan. |
| Tijdens mijn werk voor de Gouden Gids bezocht ik regelmatig in kastelen en op buitenplaatsen. Adellijke families die het erfgoed beheren leven van houthandel, runnen boerderijwinkels en exploiteren ruimtes voor evenementen en partijen. Bijna allemaal stonden ze in de Gouden Gids. Ook de musea en erfgoedinstellingen die ik later voor Puttertjes en Lord Crackfree bezocht waren veelal gevestigd in voormalige adellijke huizen met een verhaal. Alsof het de gewoonste zaak van de wereld was werd ik via zijdeuren en achterdeuren ontvangen, lees verhaal bij Bakkers. |
| Maar mijn interesse voor kastelen en buitenplaatsen is pas echt gaan leven tijdens mijn werk voor het artlogistics bedrijf. Toen RCE (Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed) in Amersfoort in 2014 op zoek was naar een ervaren kunsttransporteur en arthandler werd de opdracht gegund aan het bedrijf waar ik even later voor zou gaan werken. Ik viel met mijn neus in de boter. Hoezo? De verbouwing van Paleis Het Loo was aanstaande en werd voorbereid, en ik had veelvuldig te maken met de afdeling Beheer en Behoud in verband met het uithuizen en het opslaan van de collectie van het 17e-eeuwse Oranje-paleis Het Loo in Apeldoorn. |
| Deze opdracht opende voor mij veel deuren naar opdrachten voor werk van andere kastelen en buitenplaatsen. Hierdoor kwam ik in contact met een historicus en landgoedbeheerder. Hij had zojuist sKBL opgericht, stichting Kastelen, historische Buitenplaatsen & Landgoederen, en hij verbaasde zich erover hoe weinig kennis mensen hebben van historische buitenplaatsen. Zijn liefde voor kunst, natuur, harmonie en balans ontdekte hij bij de Norbertijnen in de Abdij van Berne in Heeswijk Dinther. ‘Nobertijnen hebben veel aandacht voor stijl en vorm’, vertelde hij in een interview. Wat hem in het klooster aantrok ervaart hij ook op de historische buitenplaats, maar dan zonder ‘kerkelijke krullen’. |
| ‘Het gevoel geworteld te zijn op een plek met honderden jaren geschiedenis is essentieel, troostrijk en stimulerend. Kloosterlingen weten dat, evenals leden van oude adellijke families. Als je telg bent van zo’n geslacht dat van generatie op generatie voortgaat, dan heeft je familie alles meegemaakt, overleefd en doorgegeven. Op die grondslag heb je een stevig fundament, waarbij je soms beter bestand bent tegen de waan van de dag.’ Kijk bij tips onderaan en lees het hele interview. |
| Wist je dat er in Nederland meer dan 1200 kastelen bestaan en vele honderden historische buitenplaatsen en landgoederen? Kastelen gaan terug tot de late middeleeuwen en zijn vaak verweven met de grafelijkheid, leenheren, heerlijkheden en rechtspraak. Buitenplaatsen komen vrijwel volledig voort uit de welvaart van de Amsterdamse en andere stedelijke kooplieden en de instroom van Vlaams kapitaal ten tijde van de 80-jarige oorlog. |
| Rond 1630 komt het leven op deze buitenplaatsen op gang, en eigenlijk is het een elite-verhaal. Buitenplaatsen zijn de vrucht van kooplieden die succesvol zijn in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795), die gevormd is na de opstand van Willem van Oranje tijdens de 80-jarige oorlog. De gevestigde adel krijgt steeds minder zeggenschap en trekt zich terug op haar landgoederen in Overijssel en Gelderland. Deze landgoederen zijn vaak vele hectaren groot met agrarische activiteiten en een historisch landhuis of een buitenplaats met bijgebouwen en een sier- of moestuin. |
| sKBL wil kennis delen, mensen bij elkaar brengen en de wereld van kastelen, buitenplaatsen en landgoederen laagdrempelig maken. In 2024 bestond sKBL tien jaar. De organisatie is blij dat het woord buitenplaats weer stevig op de kaart staat. ‘Er is een balans met de natuur, en de seizoenen worden zowel binnen als buiten optimaal beleefd. Mensen interesseren zich ook meer voor het cultuurgroene erfgoed. Dat was vijftien jaar geleden heel anders. Je moet open staan voor zaken die op je pad komen’. |
| En dat kunnen wij beamen. Wij zijn meerdere keren in een avontuur gestapt waarvan we geleidelijk aan ontdekten wat het betekent om een dergelijks iets te bezitten. Immers mocht BK een kleine tien jaar lang gebruik maken van atelierruimtes eerst op Landgoed Beverweerd en later op Buitenplaats De Wulperhorst, beide gelegen onder de rook van Utrecht in het overvolle centrum van Nederland, lees column Makelaars. Dat parkonderhoud en boomverzorging noodzakelijk is ervaarden wij op landgoed Beverweerd waar ik ternauwernood ontsnapte aan een boom die omviel net nadat ik het park was uitgereden. BK zwaaide mij uit en zag het gebeuren. |
| In de Wulperhorst gingen onze ogen verder open, dwalend door het huis ontdekten wij wat het onderhouden van een dergelijk pand met zich meebrengt, alleen al om erin te wonen, laat staan als groot onderhoud nodig is. Tijdens een etentje uitte een vriendin die op Lunenburg voor Paul Fentener van Vlissingen had gewerkt de kreet ‘dat moet een mens niet willen, zo’n landhuis, dat is onmogelijk veel werk, en het kost een vermogen!’ Zij had er, met nog anderen een dagtaak aan gehad om het bezit van de familie bouwkundig en juridisch bij elkaar te houden. |
| Maar waar moet je heen als deze unieke locaties een andere bestemming krijgen? Vind maar eens een oord waar je kan aarden als je tien jaar lang hebt kunnen genieten van een buitenplaats. Wonen op een ruim perceel omringd door bomen en een directe verbinding met buiten én zicht op een landgoed met kunst, daarvan kan je alleen maar dromen. Dat we deze idyllische plek aan de rand van Landgoed Rozendaal in Montfort Limburg hebben gevonden is voor ons nog geen dag vanzelfsprekend geweest. |
| In oktober 2024 stond ik in Heino met mijn neef en nog andere familieleden bij de buitenplaats uit zijn herinnering. Na ons telefoongesprek was er het nodige gebeurd. Wat bleek, de familie in Heino, waar mijn moeder over sprak kort na het overlijden van mijn vader, kwam via een nichtje van ons in beeld. En laat nou de dochter van deze familie jarenlang stamboomonderzoek hebben gedaan naar haar familie waar onze familie ook deel van uitmaakt. Haar oma was de zus van onze opa. Deze opa heb ik niet gekend. De foto’s in het trouwalbum van mijn ouders zijn de enige tastbare herinneringen aan hem, verder heb ik er geen beeld bij en al helemaal geen verhaal. Maar dat veranderde snel want… |
| Zij nodigde ons uit in Heino zodat wij vragen konden stellen en zij een en ander konden toelichten. Na een uitgebreide lunch en een hoofd vol informatie bezochten we nog enkele adressen en belandden we uiteindelijk op Landgoed ’t Reelaer, de buitenplaats waarover mijn neef sprak tijdens ons telefonisch gesprek. |
| Nu ben ik er niet de persoon naar om de familiegeschiedenis tot op het bot uit te zoeken. Mijn opa was al een abstracte figuur, en dat die dan ook een vader en een moeder en een opa en een oma had snap ik in theorie nog wel, maar de zee gaat mij als snel te hoog. Bij het begrip overgrootmoeder haak ik af. Te abstract. Ik heb er geen beeld bij en al die foto’s lijken op elkaar. Maar wanneer ik periodes opdeel in stukjes kom ik verder. Zo deelde ik grote steden ook altijd op in kleine stukjes toen ik voor de Gouden Gids zonder navigatie langs de weg zat. Dat helpt. Het zijn allemaal kleine dorpjes in een grote stad. |
| Uiteraard weet ik wie mijn ooms en tantes en neefjes en nichtjes zijn. Die kan ik opdreunen en aanwijzen op de foto’s. Vreemd dat je niet doorvraagt als je jong bent. Het was allemaal zo vanzelfsprekend. Ik ben bij wijze van spreken nog beter op de hoogte van familie van de inmiddels 90-jarige weduwe van de voormalige galeriehouder van BK omdat zij erover vertelt tijdens onze lange telefoongesprekken die ik een paar keer per week met haar voer. Wist je dat dit galeriehouders echtpaar betrokken is geweest bij de oprichting van de Orde van den Prince in de regio Utrecht? De Orde van den Prince? Jazeker. En daar ligt voor mij het vertrekpunt van ons familieverhaal. |
| De Orde van den Prince is een in 1955 opgerichte politiek ongebonden vereniging die zich inzet voor de bevordering van de Nederlandse taal en de cultuur van de Lage landen (Nederland en Vlaanderen). Mede door een actie van de Zwolse afdeling van de Orde van den Prince is vanaf 2009 twaalf jaar lang een poging gedaan om het marmeren praalgraf van Joan Derk van der Capellen tot den Pol van Rome naar Zwolle te halen. Het was de bedoeling de beeldengroep voor een periode van vier jaar in de Grote Kerk tentoon te stellen. |
| Maar wie was Joan Derk van der Capellen tot den Pol? Lees vooral de levendige historische roman over deze baron in Schaduwbeeld of het geheim van Appeltern van Hella Haasse. Joan Derk van der Capellen tot den Pol (1741-1784) was een edelman uit Zwolle. Hij leefde in roerige tijden. In Amerika was de revolutie uitgebroken, in Frankrijk broeide het en in Nederland streden patriotten (democraten) tegen de aanhangers van de Prins van Oranje Willem V. Economisch ging het niet goed, en de Republiek bevond zich op de rand van een burgeroorlog. |
| Er werd met weemoed teruggekeken naar de Gouden Eeuw. De Republiek was in verval geraakt en had haar machtspositie verloren aan Engeland. Weliswaar waren de handelslijnen naar alle uithoeken van de wereld nog in tact, maar Engeland maakte het de Republiek op de wereldzeeën knap lastig. Waarom verloor de Republiek de ene na de andere zeeslag? En waarom maakte het geen vuist tegen Engeland? Omdat de Prins van Oranje Willem V, een volle neef van George III koning van Engeland, onder één hoedje speelde met Engeland, niet alleen om Engeland sterker te maken en de Republiek te verzwakken, maar ook om er zelf beter van te worden. En uiteraard de aan zijn zijde staande regenten. |
| Joan Derk van der Capellen (ik kort de naam af en laat tot den Pol vanaf nu achterwege) was fel tegen de macht van Willem V, en om zijn doel te bereiken riep hij in een democratisch manifest op tot verzet. Het pamflet, Aan het volk van Nederland, een klein boekje van 76 pagina’s, werd in de nacht van 25 op 26 september 1781 over alle Hollandse steden gelijktijdig verspreid. Mensen zagen het de volgende ochtend op straat liggen. Via een anoniem maar toch heel persoonlijk stemgeluid werd met een vracht aan argumenten aannemelijk gemaakt dat de familie van Oranje onder één hoedje speelde met Engeland. |
| Voor veel mensen is deze pionier van de democratie een onbekende figuur. Zijn ideeën hadden grote invloed op de Amerikaanse Revolutie. Hij zocht contact met de opstandelingen in de Verenigde Staten die zich los wilden maken van Engeland, en hij verzamelde geld en wapens voor Amerika. Maar waarom dan? In de eerste plaats om de handel te stimuleren. Maar ook omdat hij het verzet van Amerika tegen Engeland vergeleek met het Nederlandse verzet tijdens de 80-jarige oorlog tegen Spanje. Strijden voor vrijheid. Joan Derk van der Capellen leverde een belangrijke bijdrage aan het ontstaan van de eerste democratische staat ter wereld, de Verenigde Staten. |
| Wanneer in 1784 de patriottenbeweging van Joan Derk van der Capellen de wind in de zeilen krijgt overlijdt hij plotseling. Bewonderaars brengen een fortuin bij elkaar voor een grafmonument in de Grote Kerk van Zwolle. De Italiaanse beeldhouwer Giuseppe Ceracchi (1751-1801) die meerdere keren in Amsterdam was geweest, kreeg de opdracht. Het praalgraf is in het atelier van de kunstenaar in Rome gemaakt. Maar toen het monument klaar was ontstond er gedoe tussen de aanhangers van stadhouder Willem V en de patriotten. |
| Als Wilhelmina van Pruisen, de echtgenote van Willem V, in 1787 bij Gouda door de patriotten wordt staande gehouden, moet haar broer de Pruisische koning Frederik Willem II, eraan te pas komen om orde op zaken te brengen. De bijna-burgeroorlog die ontstaat tussen Oranjeklanten en patriotten is door het Pruisische leger afgewend, en de macht van Willem V werd hersteld. Veel patriotten namen daarna de wijk naar de Zuidelijke Nederlanden en naar Frankrijk. |
| De woede tegen Joan Derk van der Capellen was nu zo groot, dat er van een te plaatsen monument in de Grote Kerk in Zwolle geen sprake meer kon zijn. Erger nog, in 1788 is in Gorssel het voorlopige graf van Joan Derk en zijn vrouw Hillegonda Anna Bentinck opgeblazen. De stoffelijke resten waren voor de aanslag al weggehaald, en het is niet duidelijk waar ze zijn herbegraven. Het verhaal gaat dat ze naar het kasteel Rechteren in Dalfsen zijn overgebracht, daar woonde immers Rudolf Christiaan van Rechteren (1749-1812), die getrouwd was met Joan Derks enige dochter Anna Elisabeth van der Capellen, Betje (1767-1839). |
| Joan Derk van der Capellen was de wegbereider van onze democratische samenleving. Wist je dat zijn kleinzoon één van De Negenmannen was die onder leiding van Thorbecke een initiatief namen tot invoering van een parlementaire democratie? Thorbecke werd door koning Willem II benoemd tot voorzitter van de Grondwetscommissie. De Grondwet van 1848 wordt ook wel gezien als het begin van onze democratie. De koning is dan niet langer meer de grote politieke machtsfactor, maar krijgt een ceremoniële functie. De kleinzoon van Joan Derk van der Capellen heeft deze gebeurtenis niet meer meegemaakt. Hij overleed in 1845. |
| Maar van het huwelijk van zijn dochter Rudolphina Christina gravin van Rechteren Appeltern (1814-1856), de achterkleindochter van Joan Derk van der Capellen, met Gabriel Jasper Gerrit De Vidal De Saint Germain (1808-1887) was hij nog wel getuige. Ze trouwden in 1842 te Zwollerkerspel, een voormalige gemeente bij Zwolle. Gabriel Jasper Gerrit De Vidal De Saint Germain was burgemeester van Heino van 1837 tot 1886, en wordt ook wel de bomenplanter van Heino genoemd. Hij erfde Landgoed ’t Reelaer van zijn grootvader Jonkheer Jasper Gerrit van Ittersum (1745-1819). |
| Burgemeester Gabriel Jasper Gerrit De Vidal De Saint Germain hechtte grote waarde aan de aanplant van bomen en bos in de openbare ruimte. Het aantal bomen dat tijdens zijn ambtsperiode werd geplant was enorm. En zo komt Heino aan de fraai aangelegde bossen en bomenlanen in het verder zo vlakke Overijssel. Een aangename omgeving waar wij jaren hebben rondgelopen op de paden en de wegen die mijn opa, geboren in 1891 te Zwollerkerspel overleden in 1960 te Amersfoort en zijn vader Derk Jan Zielman geboren in 1845 te Zwollerkerspel en overleden in 1909 te Heino ook bewandelden. |
| ‘Ik doe u namens mijn vrouw en kinderen, en natuurlijk van mij ook, allen een gelukkig nieuwjaar wensen, en wij hopen dat u samen met de kinderen en verdere familie nog vele jaren in een veel betere tijd als deze mag beleven. Wel mogen wij ons nog gelukkig noemen dat wij tot nu toe niet in die grote ellende van oorlog betrokken zijn. Doch zolang die toestand zo blijft is het gevaar niet te ontkennen.’ Dit schrijft onze opa in januari 1940 aan zijn zus in Heino, de oma van onze stamboomonderzoekster. Zij bewaarde na het overlijden van haar moeder de brieven en de foto’s die het leven van onze voorouders stukje bij beetje onthullen. Hoe bijzonder. |
| Maar wat heeft deze geschiedenis te maken met de plek waar wij nu zijn neergestreken, het huis Aan de Berg in Montfort Limburg, het voormalige Hertogdom Gelre? Dat heeft te maken met een straatnaam, met territoriumdrift en met ons koningshuis. Hoe zat het ook alweer. Wanneer ik van ons huis door de bochtige lanen richting het dorp rijd, kom ik over de Drossaartweg. De naam drossaart ken ik vanuit mijn Gouden Gids-tijd. Ik bezocht meerdere rentmeesterskantoren die belast waren met het beheer van landgoederen. De Drossaartweg, een van de mooiste straten in de kleine villawijk grenzend aan Landgoed Rozendaal, maakte iets los in mijn hoofd. |
| In het verleden werden rentmeesters aangewezen om een bepaald gebied te vertegenwoordigen. De rentmeester beheerde de financiële zaken en stond naast de drossaart. Beide functionarissen legden jaarlijks rechtstreeks verantwoording af aan de hertog of leenheer. Tot circa 1500 werden deze functies vaak door één en dezelfde persoon uitgevoerd. Een landdrost, drost of drossaart had onder andere de taak de openbare orde te handhaven, het territorium te verdedigen, en de drostendiensten te innen. Drostendiensten? Jawel. |
| Drostendiensten verplichtten boeren om tweemaal per jaar zonder vergoeding hand-en-spandiensten voor de landheer te verrichten. Deze diensten waren in al 1651 formeel afgeschaft, maar in Gelderland en Overijssel werden drostendiensten nog gevorderd. Op het platteland bestonden grote tegenstellingen tussen boeren en landeigenaren die hun feodale rechten opeisten. Joan Derk van der Capellen kreeg het voor elkaar dat deze drostendiensten in 1783 werden afgeschaft. Hij verdiepte zich in de materie en wist te achterhalen dat de geclaimde rechten al veel eerder waren beëindigd. |
| Ook maakte hij handig gebruik van het al eeuwen bestaande recht om bij stadsbesturen verzoekschriften (petities) in te dienen. Burgers tekenden massaal petities om de stadsbesturen in Zwolle, Deventer en Kampen ertoe te bewegen in de Staten van Overijssel te stemmen voor afschaffing van de drostendiensten. Het werd een succes. Wist je dat dankzij een petitie Nederland als een van de eerste landen ter wereld in 1782 de onafhankelijkheid van de Verenigde Staten van Amerika erkende? Het succes van petities droeg bij aan het democratiseringsplan van de patriotten. |
| Het gevolg was wel dat de Republiek werd bedolven onder pamfletten, brochures, spotprenten en tijdschriften, die het verval van de Republiek in kaart brachten en de andere partij bekritiseerden. Het pamflet Aan het volk van Nederland van Joan Derk Van der Capellen eindigde dan ook met de woorden: Zorg voor de vrijheid van drukpers, want zij is de enige steun van Uw nationale vrijheid. Als men niet vrij tot zijn medeburgers kan spreken, en hen niet bijtijds kan waarschuwen, dan valt het de onderdrukkers van het volk al zeer gemakkelijk hun rol te spelen. |
| De Republiek raakte verdeeld: de aanhangers van Willem V stonden tegenover de patriotten. Om beurten grepen ze de macht. Patriotten die door het Pruisische leger in 1787 bij Gouda waren verjaagd en naar Frankrijk waren uitgeweken keerden, als gevolg van de Franse Revolutie in 1789, terug naar de Republiek en stichtten met de Fransen de Bataafse Republiek (1795-1806). Hiermee ging de onafhankelijkheid van de Republiek der Zeven Provinciën verloren, en werd de Bataafse Republiek een vazalstaat van Frankrijk. Op 1 maart 1796 kwam voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis een nationaal en democratisch gekozen parlement bij elkaar. |
| De patriotten streden voor een meer democratische republiek, en Joan Derk van der Capellen riep in zijn pamflet Aan het volk van Nederland de burger op zich te wapenen tegen het machtsmisbruik van bestuurders zoals Willem V. De patriottenoorlog was een strijd voor vrijheid. Maar in het verleden werden oorlogen vooral gevoerd om territorium te veroveren of te heroveren, en volgens onderzoekers zijn die oorlogen gewelddadiger en langduriger dan oorlogen die gevoerd worden uit andere motieven. |
| In Europa is oorlog om gebiedsverovering sinds 1945 nog zelden voorgekomen. Naast sociale en culturele binding geeft grondgebied mensen het gevoel ergens geworteld te zijn. Door de strategische ligging van kasteel Montfort ondervonden de bewoners van het Land van Montfort meerdere keren wat het betekent om te leven in een gebied tussen verschillende partijen. Kijk maar op de kaart. De oorlogen die de afgelopen eeuwen werden gevoerd waren rampzalig voor de bevolking van Montfort die regelmatig onder de voet werd gelopen en te maken kreeg met nieuwe regimes. |
| Vanaf de 14e eeuw was kasteel Montfort het administratieve centrum van het ambt Montfort, een van de acht ambten van het Gelders Overkwartier Opper-Gelre. Karel V voegde Gelre toe aan zijn Bourgondische erflanden. Na het begin van de opstand der Nederlanden tegen het Spaanse bewind werd het Overkwartier het toneel van de strijd. Spaanse troepen trokken rovend en plunderend door het gebied. In 1572 viel Willem van Oranje het Overkwartier binnen en ook de Koning van Pruisen maakte zich in 1702 meester van de Heerlijkheid Montfort. |
| Wist je dat onze koning Willem-Alexander anno nu nog steeds de titel ‘Heer van Montfort’ draagt? Waarom? Omdat de zoon van koning Frederik Willem I van Pruisen, Frederik II, de broer van Wilhelmina van Pruisen, die van de opstand bij Gouda, Montfort in 1769 verkocht aan stadhouder Willem V, echgenoot van Wilhemina van Pruisen. Het is de enige adellijke titel van de Oranjes in Limburg. De Oranje-familie handelde als een multinational, deed aan langetermijnplanning en bedacht regelmatig nieuwe strategieën om uitsterven te voorkomen en het grondgebied uit te breiden. |
| Montfort en ook Limburg weten wat het betekent om geografisch ongunstig tussen verschillende buitenlanden te liggen. In januari 1945, tijdens de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog, hebben Britse bombardementen enorme verwoestingen in het dorp aangericht. Montfort telde destijds 1700 inwoners, maar door evacuatie vanuit de regio steeg het inwoneraantal met 6000. De kelders zaten propvol. Britse jachtbommenwerpers bestookten Montfort in het gevecht tegen de Duitsers, en de inwoners zaten als ratten in de val. |
| Aandenberg, een vitaal punt in de Duitse verdediging, mocht onder geen bededing in handen van de Tommies vallen. De Britten zaten verscholen in het bosgebied waar nu ons huis Aan de Berg staat. Aan de overkant van de weg, in de bossen aan de Camerberg zaten de Duitsers. Bij het bombardement op 20 januari 1945 vielen 174 doden en vele gewonden. Uiteindelijk moesten de Duitsers zich terugtrekken. Montfort bleef verwoest achter. |
| Het Montforts oorlogsmonument op Begraafplaats De Huysbongerd op Ambt Montfort herinnert aan deze tragische gebeurtenis. En ook het monument Drie gesneuvelde militairen van Caius Spronken, een abstracte vrouwenfiguur, is een herdenkingsmonument gesitueerd op het vitale punt onder Aan de Berg op een rotonde niet ver van ons huis Aan de Berg. Wist je dat het in januari 2025 alweer 80 jaar geleden is? En dat in Montfort wordt stilgestaan met het programma De Laatste getuigen 2025, 80 jaar bevrijding Montfort? |
| Inmiddels heeft de reus opnieuw honger gekregen schrijft de Georgisch-Duitse theaterregisseuse, toneel- en romanschrijfster Nino Haratischwili in een hartverscheurend artikel, klik hier. Europa, wij bloeden. We kunnen niet meer. We zijn nog steeds in oorlog of we staan nog steeds op de barricaden en proberen met onze laatste krachten te verdedigen wat jij ons hebt geleerd: democratie, vrijheid, waardigheid en het leven zelf. Europa, we hebben je nodig om je randen te verdedigen… En niet alleen Georgië maar ook de Baltische staten en Polen bereiden zich voor op Ruslands territoriumdrift. |
| Alles schuift, alles beweegt altijd. De verwoestingen die in het midden van de 16e eeuw in Montfort werden aangericht luidden het einde in van zijn functie in als vesting. Het kasteel brandde geheel uit, en er was niets meer over dan alleen de muren. De drost had binnen deze muren een huis laten bouwen van hout uit het omliggende domeinbos. |
| Het sterke kasteel van weleer werd de woning voor Den Drossaart, en de Drossaartweg grenzend aan onze achtertuin herinnert mij aan dit sprookjesachtige beeld. En natuurlijk aan Overijssel en aan Joan Derk van der Capellen die aan de basis stond van onze parlementaire democratie, en die een einde maakte aan de gehate drostendiensten stammende uit het feodale tijdperk en die hij vergeleek met slavernij. |
| Maar wordt vandaag de dag de democratische rechtsstaat niet opnieuw onderworpen aan een feodaal systeem? Hoezo? Het monopolie van de soevereine staat om wetten te maken wordt op dit moment ernstig ondermijnd. De spelregels van de democratie en de internationale rechtsorde worden officieel niet afgeschaft, maar in de praktijk steeds minder gehandhaafd. Wereldleiders komen weg met leugens die niet worden bestraft. Lees bij Apparaten hoe organisaties als ITT, de voormalige eigenaar van de Gouden Gids, het politieke wereldsysteem al in 1970 uitholden. |
| Reijer Passchier, hoogleraar digitalisering en de democratische rechtsstaat schrijft in zijn boek De vloek van Big Tech; ‘Juridisch gezien is de staat nog steeds de baas. De staat alleen kan bindende regels voorschrijven. Dat is het idee van staatssoevereiniteit dat met de Franse Revolutie opkwam en nog steeds dominant is. Toen ontstond de grote afbakening. Niet langer mocht publieke (staats)macht in private handen zijn; niet langer mocht de private, economische sfeer verweven zijn met de staat’. Vrijheid, gelijkheid en broederschap zouden vanaf dat moment hand in hand gaan. |
| Is onze democratische rechtsstaat uit balans? De maatschappij digitaliseert razendsnel, en de uitvoerende macht heeft door digitalisering regelmatig de overhand boven de wetgevende en rechtsprekende macht. Overheidsorganisaties ontwikkelen zelflerende algoritmes en laten zich sturen door data-analyses en kunstmatige intelligentie. Rechters en parlement lopen achter bij deze ontwikkeling en kunnen onvoldoende bescherming bieden omdat het eigendom van deze technologieën in handen is van de rijkste en machtigste bedrijven ter wereld. Lees het hele interview bij de tips onderaan dit verhaal. |
| Burgers staan relatief machteloos tegenover een regeringsvorm waarbij de heerschappij in handen is van de rijksten in de samenleving, die meer en meer onze levens en democratieën beïnvloeden. De grote (tech)bedrijven delen minder het lot van burgers en staan verder van hen af dan de oude adel, die woonden immers nog samen met hun leenmannen op dezelfde grond. En als het de leenmannen niet zinden togen ze met een hooivork naar de burcht of het kasteel. Welke revolutie kan het tij nog keren? Als de macht in handen in van weinigen, wat wordt dan het wapen van velen? Hoe gaan we om met door algoritmes gestuurde digitale beïnvloeding? |
| De Franse revolutie en de daarop volgende Franse periode in Nederland zorgden voor grote veranderingen in het economische en maatschappelijke leven. Democratische uitgangspunten werden doorgevoerd zoals een gekozen parlement en een rechtstaat waarin alle onderdanen gelijk zijn voor de wet, en waarin de rechtspraak openbaar is. Ook rooms-katholieken en joden kregen gelijke burgerrechten. De burgerlijke stand werd geïntroduceerd, waardoor iedereen een familienaam moest aannemen en de meter, de kilo en de liter, het rechts rijden, het belastingstelsel en de piramide van Austerlitz hebben we te danken aan Napoleon, lees ook Van Austerlitz tot Waterloo. |
| Waren het vóór 1795, het zogeheten ancien régime, nog de adel en de steden die de Staten Generaal vormden met name in Overijssel en Gelderland, nadien verloor de adel haar privileges. Maar geen koning kan bestaan zonder adeldom. Toen Napoleon in 1806 zijn broer Lodewijk Napoleon benoemde tot koning van Holland, begon die tegen de wil van zijn broer de adel nieuw leven in te blazen door oude adel te erkennen en nieuwe te creëren. |
| Bij de vestiging van het Koninkrijk der Nederlanden in 1814 werden de rechten van de adel hersteld en kreeg de adel een officiële status. Het merendeel van de Nederlandse adel is door koning Willem I gecreëerd. Het toelatingsbeleid van de koning was ruimhartig en honderden aanvragen werden haastig afgehandeld. En zo ontstond er nieuw blauw bloed, de zogenaamde Willem I-adel waar de oude adel zijn neus voor optrok. Uiteindelijk verloor bij de grondwetswijziging van Thorbecke in 1848 de adel zijn staatsrechtelijke positie. |
| In die periode wordt te Zwollerkerspel de geboorte van Derk Jan Zielman (1845-1909) aangegeven bij de burgerlijke stand. Hij is de vader van onze opa en van de oma van onze stamboomonderzoekster uit Heino. Er wordt gezegd dat deze Derk Jan Zielman een bastaardkind is van een baron Van Dedem. De baron koppelde zijn huishoudster die hij had bezwangerd, aan Gerrit Willem Zielman (1818-1881) uit Dalfsen. Wil ik hiermee iets suggereren? Welnee. Ik ben alleen maar geïnteresseerd in historische gebeurtenissen op het moment dat verschillende families elkaar kruisen. |
| Het is verbazingwekkend hoe dicht een en ander onder de oppervlakte ligt als je gaat graven. Maar wij zijn niet de enige familie die denkt dat onze voorouders adellijk bloed hebben. De verhalen over bastaardkinderen van baronnen uit de omgeving van Heino en Dalfsen zijn talrijk. Elke familie kent wel zo’n geschiedenis. Maar toch? Wat had onze familie op Landgoed ’t Reelaer in Heino te zoeken? Deze speurtocht wordt in 2025 voortgezet. |
| ‘t Reelaer is in 1910 in het bezit gekomen van de familie Van Welderen Rengers. Zij kochten het van de erven van burgemeester De Vidal de Saint Germain. Het oude huis is vervangen door een nieuw landhuis, en het is nog steeds eigendom van deze mensen. Wist je dat een zoon des huizes in 2004 het nieuws haalde toen hij met de Argentijnse jeugdvriendin van Máxima trouwde? Het huidige landhuis is het huis dat wij kennen uit de tijd dat wij in ons molenhuis woonden. We kwamen regelmatig op ’t Reelaer maar we kenden de verhalen niet. |
| De driehoek Heino, Dalfsen, Zwolle is de geboortegrond van onze voorouders en de geboortegrond van onze democratie. De achterkleindochter van Joan Derk van der Capellen woonde op ’t Reelaer. Joan Derk van der Capellen stamde uit een oud Gelders geslacht Appeltern Altforst, maar hij woonde het grootste deel van zijn leven in Overijssel. Even is hij eigenaar geweest van havezate De Bredenhorst in Heino, maar daar heeft hij nooit gewoond. Hij kocht het van Catharina Muntz die het had verkregen via de familie Van Dedem. Ook kreeg Joan Derk van der Capellen de beschikking over havezate ‘De Pol’ tussen IJhorst en Avereest aan het riviertje de Reest, waar hij de toevoeging aan zijn naam ’tot den Pol’ aan dankt. |
| De Bredenhorst is in 1804 afgebroken. De naam Van Dedem is ook verbonden aan twee aan Landgoed Bredenhorst grenzende landgoederen te weten; havezate Den Alerdinck en buitenplaats De Colckhof. Plaatsen waar wij veel kwamen. Maar uiteindelijk was onze favoriete plek Kasteel Het Nijenhuis gelegen tussen Heino en Wijhe, één van de best bewaard gebleven havezaten in Overijssel. Toen wij er woonden was het kasteel zelden open voor publiek. Het park daarentegen was vrij toegankelijk en wij dwaalden vaak door de tuin met de in de winter zo mysterieus ingepakte buitenbeelden, lees hier. |
| BK verbeeldde met de schilderijen Peren van het Nijenhuis en De gevallen engel (zie afbeeldingen hierboven) herinneringen aan ons verblijf toen, waarvan het verhaal nu op zijn plek begint te vallen. Staan de peren op het schilderij symbool voor welvaart, rijkdom en succes? En zou je het ingepakte beeld van Ceres, de godin van de oogst met contacten in de onderwereld, kunnen zien als de gegijzelde democratie? Zwolle besteedde afgelopen anderhalf jaar veel aandacht aan de vergeten figuur Joan Derk van der Capellen, grondlegger van onze democratie, en één van de initiatiefnemers van onze betrekkingen met de VS. |
| Rome heeft inmiddels toestemming gegeven om het grafmonument van Joan Derk van der Capellen naar Nederland te halen. De timing is onhandig want iedereen is nu wel echt Van der Capellen-moe. Maar er ligt een enorme kans. Hoezo? In 2033 levert Nederland de Culturele Hoofdstad van Europa samen met Italië. Zwolle heeft aangegeven zich kandidaat te stellen. Een goede aanvraag moet een Europese dimensie hebben, de hele stad betrekken, voor bezoekers uit heel Europa aantrekkelijk zijn en een blijvend effect hebben op de stad. Hier kan Zwolle ruimschoots aan voldoen en de gemeente investeert dan ook miljoenen in de cultuursector. Zal in 2033 voor Zwolle de ultieme bekroning komen? |
| Niet alleen Zwolle maar ook de regio heeft een ongelofelijke troef in handen en kan naar hartenlust putten uit gerelateerde onderwerpen. Het is allemaal actueel; democratie, handelsbetrekkingen, de adel en de opkomst van de nieuwe rijken, het andere denken, de natuur, de media, hedendaagse feodaliteit, strijden voor vrijheid, wapenhandel, Amerika, Frankrijk, Europa, de Oranjes, familiegeschiedenissen, nalatenschappen, weerbaarheid, zonen en dochters, oorlog en vrede en de bevrijding 80 jaar geleden door de Canadezen. |
| Deze verhalen en nog veel meer kunnen worden beleefd in al die kastelen, buitenplaatsen en landgoederen. Want is het niet zaak om het leven optimistisch te benaderen ook al lijkt het erop dat de boel elk moment kan instorten, of niet…? Werk aan de winkel voor sKBL en tentoonstellingsmakers die rationaliteit uitstekend kunnen combineren met een betoverende werkelijkheid die los staat van de waan van de dag. Wellicht krijgt de stem van burger een plek in het geheel? En wie weet, komt onze familie ook nog ter sprake. Die kom ik vanzelf weer tegen, want wanneer je met elkaar punten gaat verbinden dienen de antwoorden zich automatisch aan. Maar ben ik er nu eigenlijk al achter wie die overleden Zielman uit Canada was? |
|
| afb. Schilderij ‘Peren van het Nijenhuis’, de tuin van Kasteel het Nijenhuis, Heino/Wijhe | 30×40 cm, olieverf op doek | Bert Kinderdijk BK | Particuliere collectie afb. Detail uit schilderij ‘De gevallen engel’, de tuin van Kasteel het Nijenhuis, Heino/Wijhe | Bert Kinderdijk BK | Particuliere collectie |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Hertogdom Gelre | landkaart Website: Het ontstaan, de groei, bloeiperiode en ondergang van hertogdom Gelre | Erfgoedplatform Heumen Het praalgraf in de Munsterkerk Roermond | Een uniek monument Artikel | Zwolle wacht al zo’n 240 jaar op beelden uit Rome | RTV focus Zwolle Boek | A Marble Revolutionary | The Dutch Patriot Joan Derk van der Capellen and his Monument | Arthur Weststeijn Museo Pietro Canonica a Villa Borghese | Van der Capellen Landgoederen in Overijssel van A tot Z Landgoedwandeling Heino sKBL | Stichting Kastelen Buitenplaatsen Landgoederen Interview met oprichter sKBL bij 10-jarig bestaan | MONUMENTAAL uitgeverij TV | Wonen op de historische buitenplaats Erfgoed Landfort | BinnensteBuiten TV | De tuin van historische buitenplaats Erfgoed Landfort | BinnensteBuiten De Republiek | Een unieke regering in Europa | Canon van Nederland TV-serie | Het verhaal van Nederland Oranje Nassau | NPO Start De Orde van den Prince | Vlaams-Nederlands genootschap voor Nederlandse Taal en Cultuur Boek | Schaduwbeeld of het geheim van Appeltern | Hella Haasse VPRO | OVT De Burgerbaron Joan Derk van der Capellen Boek | De burgerbaron | Joan Derk van der Capellen en het begin van de democratie | Luc Panhuysen Anno Zwolle | Tentoonstelling | Joan Derk van der Capellen tot den Pol Aanhouding Wilhelmina van Pruisen bij Gouda | IsGeschiedenis Amerikaanse Onafhankelijkheidsstrijd Franse Revolutie Voorstel der Negenmannen | Wikipedia De Grondwet van Thorbecke (1848) | Historiek.net Hoe ontstond de Grondwet? NPO Kennis Landgoed ‘t Reelaer | Landgoederen in Overijssel Luisterboek ‘Vertel dit toch aan niemand’: Leven aan het hof | Dorine Hermans en Daniela Hooghiemstra De bomenplanter van Heino | Burgemeester Gabriel Jasper Gerrit De Vidal De Saint Germain Landgoed Rozendaal | Montfort Art Gallery Rozendaal | Kunstgalerie Schilderijen Beelden | Montfort Kasteel Montfort | Geschiedenis van een klein stadje en een groot kasteel Historische tuin Montfort tegenover de kasteelruïne Pamflet | Aan het volk van Nederland Patriottisch bolwerk | De schutterij | Canon van Nederland Het bombardement op Montfort, uitgevoerd door de Royal Air Force | tussen 20 en 21 januari 1945 Bevrijdingsverhaal Montfort | Gemeente Roerdalen De Laatste getuigen 2025, 80 jaar bevrijding Montfort Bevrijdingsmonument Montfort YouTube | Caius Spronken | Bevrijdingsmonument voor drie gesneuvelde militairen | Montfort | KunstWerkt 2022 6 NRC | Europa, wij bloeden. We kunnen niet meer NRC | ‘Big Tech heeft de democratische staat op feodale wijze aan zich onderworpen’ | Interview Reijer Passchier Boek | De vloek van Big Tech | Reijer Passchier Boek | Een grondige geschiedenis van de Nederlandse parlementaire democratie | Arnout van Cruyningen | Historiek.net Artikel NRC | Onze adel heeft het altijd moeilijk gehad | Bastiaan Bommeljé Wat hebben we te danken aan Napoleon? NPO Kennis Luisteren naar geschiedenis van Nederlandse adel | Historiek.net Storytel | Macht der Edelen | Hoorcollege over de geschiedenis van de Nederlandse adel van de Middeleeuwen tot nu | Coen Schimmelpenninck Zie hier mijn karakter. Dagboek van Margaretha Isabella van Ittersum (1783-1809), bewoonster van ’t Reelaer | Greddy Huisman De Bredenhorst | Thuis bij de adel | Tijd van steden en staten | Canon van Nederland Huygens KNAW | CAPELLEN TOT DEN POL, Joan Derk baron van der, heer van Bredenhorst (1769-1775), De Pol (1774), Appeltern, Altforst, Boelenham en Hagen (1780), politicus (Tiel 2-11-1741 – Zwolle 6-6-1784). Kasteel het Nijenhuis | Heino Gijzelaarsdrama in Heino | 11 april 1945 Bevrijding van Heino door de Canadezen | 12 april 1945 Zwolle Culturele Hoofdstad Europa 2033 |
