Verhaal 63

Koffie en thee | Op de valreep van 2025 naar 2026
afb. Schilderij Op de Valreep, olieverf op paneel 50×40 cm, 2025 | Bert Kinderdijk BK
‘De werkelijkheid op zichzelf heeft al zoveel diepte en schoonheid dat het niet nodig is om deze met fantasie of overdrijving te verfraaien’- Multatuli
Bovenstaand citaat is afkomstig van schrijver en voormalig Indië-ambtenaar Eduard Douwes Dekker (1820-1887), beter bekend als Multatuli. Maar is het door Hans Bayens geboetseerde standbeeld op de Amsterdamse Torensluis toch niet enigszins overdreven? Het in 1987 door koningin Beatrix onthulde beeld Kop-op-smalle-borst, ter gelegenheid van Multatuli’s honderdste sterfdag, is er gekomen door de inspanningen van uitgever G.A. van Oorschot in samenwerking met het bestuur van het Multatuli Genootschap. Maar wist je dat een kennis uit het kunstcircuit van BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot) de initiatiefnemer is geweest van het Multatuli-monument?
Het gedachtengoed van Multatuli speelde een belangrijke rol in het leven van Henk Plenter (1936-2010), grondlegger, samen met zijn vrouw Erna Jansen, van Museum Valse Kunst in Vledder, lees Galeries. Zijn vader Harm Plenter (1902-1986) hield van ‘eerlijke politici, recht-door-zee-journalistiek en Multatuli’. Henk Plenter en zijn zus docente, schrijfster en dichteres Beate Plenter (1939-2013) kregen veel mee van hun kunstzinnige vader, de Drentse handelsreiziger en winkelier Harm Plenter. Thuis gingen de gesprekken over een betere aarde, vrede, kunstschilders, onderdrukten en onrechten, rijmen en dichten, toneelspelen, het Drents Museum en de Drentse taal, ontdek het hier.
BK ontmoette de ouders van Henk Plenter en ook zijn zus meerdere keren. Tijdens die ontmoetingen vertelde Harm Plenter enthousiast over zijn tijd als handelsreiziger. Hij kende alle winkeliers en caféhouders rondom Meppel en dronk dagelijks koffie met collega vertegenwoordigers. Ook schreef hij voor zijn plezier duizenden teksten die hij dan voorlas aan zijn vrouw Rie. Het doen en laten van de familie Plenter ging veelal over verkopen en kunst. Hoe herkenbaar! Harm Plenter toonde interesse in het werk van BK en hij bezocht samen met zijn vrouw het atelier van BK in Soest. Ook schreef hij BK een brief die was geadresseerd aan Dhr. Bert Kinderdijk Kunstschilder te Soest. De brief zonder adres heeft maanden rondgezworven en vond, na vele malen te zijn dichtgemaakt met plakband, uiteindelijk zijn bestemming.
Harm Plenter noemde zich Multatuliaan. Menig gesprek werd door hem opgeluisterd met een citaat van Multatuli. Wist je dat het boek Max Havelaar of de koffieveilingen van de Nederlandse Handelmaatschappij van Multatuli veel beroemde gezegdes bevat? Tijd voor een standbeeld dus. Eerdere pogingen om een monument voor Multatuli op te richten waren mislukt, en na het lezen van een column van Nico Scheepmaker in het Utrechts Nieuwsblad in 1985, bedachten Henk Plenter en Erna Jansen samen met een aantal collega’s en schrijvers een plan om een collecte te houden op de school waar zij lesgaven. Lees ‘Hoe de belangrijkste schrijver van Nederland zijn monument kreeg’.
Geert van Oorschot, uitgever van grootheden als Multatuli, Couperus, Reve en Hermans was een man van overdrijvingen. Hij gunde Hans Bayens de opdracht, en wellicht komt daar de iets te grote Multatuli-kop vandaan. Maar Hans Bayens voelde zich ook verwant met Multatuli. Immers, de mooiste resultaten bereik je door met onderwerpen bezig te zijn die dicht bij je staan. Hans Bayens geloofde in directheid, en hij verbeeldde de realiteit zonder omwegen. Dat leerde hij op de academie in Antwerpen. Zijn schilderijen en beelden zijn in één oogopslag herkenbaar, en hij behoort tot de meest zuivere kunstenaars van zijn generatie. Zo omschrijft kunstcriticus Hans Redeker hem in 1984.
Wat is zijn geheim? ‘Rustig volharden in hetgeen je met jezelf hebt afgesproken’, vertelde Hans Bayens in een interview. Hij was een man van tradities. Zoals je een stemvork gebruikt om de juiste toon te vinden, zo zorgen tradities ervoor dat je voeling houdt met het verleden. Ook het schilderij Op de valreep van BK, zie afbeelding bij dit verhaal, heeft een connectie met het verleden. En wel met een herinnering. Op de valreep verbeeldt de stille kracht der dingen, en je raakt direct gehecht aan de manier waarop de voorwerpen zijn geschilderd. Dit stilleven heeft al zoveel diepte en schoonheid dat het niet nodig is om het met fantasie of overdrijving te verfraaien, toch?
Maar wie goed kijkt ontdekt te midden van die puurheid een Jeroen Bosch-achtige figuur die zomaar uit De tuin der lusten kan zijn gestapt. Jeroen Bosch (ca. 1450-1516) schilderde een raadselachtige wereld met veel verborgen boodschappen. Het drieluik De tuin der lusten, een schijnparadijs, bestaat uit vier schilderingen: één als het luik gesloten is drie in geopende stand. De panelen zijn zowel fysiek als inhoudelijk met elkaar verbonden. Het middenpaneel oogt als een groot feest, alles is overvloedig aanwezig en iedereen lijkt ervan te genieten. Echter wanneer de luiken worden gesloten pakken donkere wolken zich samen boven een zwevende aarde.
Veelluikkunst is een kunstvorm uit de late middeleeuwen. Het beroemdste veelluik is De Aanbidding van het Lam Gods uit 1432 van Hubert en Jan Van Eyck. Het altaarstuk bestaat uit twaalf panelen, waarvan er acht met scharnieren gesloten kunnen worden. Het is te bezichtigen in de Sint-Baafskathedraal in Gent. Wist je dat Filips de Goede opdracht heeft gegeven voor de voltooiing van dit werk? De onthulling in 1432 viel samen met een officiële ceremonie voor Filips de Goede, een belangrijk moment tijdens zijn regeerperiode als hertog van Bourgondië. Lees het wonderlijke verhaal bij Kaarten en gidsen en ontdek hoe een schilderij van BK verbonden is met de Bourgondische tijd.
Veelluiken bestaan uit meerdere panelen, gemaakt om als compleet verhaal te worden bekeken. De bekendste Nederlandse hedendaagse kunstenaar op dit gebied is Evert Thielen, lees 50 jaar Evert Thielen. Als 6-jarige jongen stond Evert Thielen in de Sint-Baafskathedraal voor De Aanbidding het Lam Gods. Het geheel maakte een onuitwisbare indruk op hem. Rond 1980 schilderde hij zijn eerste veelluik De Schilderkunst. Daarna volgde De Schepping en in 1996 voltooide hij in opdracht van Sara Lee|Douwe Egberts het ingewikkelde Unified (verenigd), een werk dat alle aspecten van het concern moest uitdrukken, en dat destijds is geplaatst in de hal van het bedrijf.
Maar hoe kwam Evert Thielen eigenlijk aan die opdracht? Dat zit zo. In 1992 bezocht Cor Boonstra, toenmalig bestuursvoorzitter van Sarah Lee|DE, de TEFAF in Maastricht. Daar ontdekte hij een veelluik van Evert Thielen en hij was onder de indruk. Boonstra zag direct mogelijkheden voor een beeldverhaal in de hal van het hoofdgebouw van Douwe Egberts in Utrecht, en gaf de kunstenaar de opdracht. Evert Thielen heeft samen met zijn vrouw de vestigingen van Sarah Lee|DE bezocht en het productieproces en de organisatie in kaart gebracht. Met name de Van Nelle fabriek in Rotterdam, ontworpen door Leendert van der Vlugt en sinds 1989 ook onderdeel van Sara Lee, had zijn bijzondere interesse.
Dit gebouw is een van de eerste fabrieken die rekening hield met de mensen die er werkten, en het heeft de moderne architectuur wereldwijd beïnvloed. Het voornaamste industriële monument van Nederland en UNESCO Werelderfgoed kreeg een prominente plek in het veelluik Unified. Ook BK heeft een connectie met Van Nelle. Hoe dan? ‘Net echt’, stond er in het Van Nelle Nieuws van november 1980. Het stukje berichtte over de aankoop door Van Nelle van een schilderij van het rood/gele Van Nelle emaillen reclamebord, geschilderd door Bert Kinderdijk. ‘Het lijkt een oud, roestig Van Nelle bord. Maar…het is een schilderij, en…inmiddels in ons bezit! Lees Op de koffie.
Koffie en thee zijn na water de meest geconsumeerde dranken in Nederland. Koffie werd in de 17e eeuw in ons land geïntroduceerd, en vanaf de 18e eeuw steeg de consumptie enorm. Waarom? Omdat bier werd vervangen door koffie. Dat had een verrassende uitkomst, immers de stimulerende werking van cafeïne maakte de mens alerter en productiever. Bestaat er niet een theorie die stelt dat de populariteit van koffie er mede de oorzaak van is dat de economie in Europa aanzienlijk kon groeien tijdens de industriële revolutie? Op de vraag waarom juist in Europa de industriële revolutie ontstond geeft Joel Mokyr, Nobelprijswinnaar voor Economie in 2025, een helder antwoord, zie bij tips onderaan dit verhaal.
Koffie is een wereldwijde miljardenindustrie die wordt gedomineerd door grote ketens als Nestlé en Starbucks. Het in 1978 door Sara Lee overgenomen Douwe Egberts wordt in 2012 afgesplitst van Sara Lee en gaat het zelfstandig verder onder de naam D.E. Master Blenders 1753. In 2013 komt het bedrijf in handen van JAB, het Duitse investeringsfonds van de familie Reimann. In 2014 koopt JAB de koffietak van het Amerikaanse Mondelez en voegt de bedrijven samen tot het fusiebedrijf JDE, Jacobs Douwe Egberts. Als JAB in 2019 Peet’s Coffee inbrengt gaan de twee gezamenlijk verder als JDE Peet’s met de wereldwijde merken Jacobs, Senseo, L’Or, Douwe Egberts, Tassimo en Pickwick.
En nu heeft het beursgenoteerde Amerikaanse bedrijf Keurig Dr Pepper in augustus 2025 de overname van JDE Peet’s aangekondigd. Het bestuur wil het bedrijf opsplitsen in een koffiebedrijf en een drankenbedrijf. Hiervoor heeft Keurig Dr Pepper in oktober 2025 financieringsovereenkomsten afgesloten met verschillende private-equitybedrijven waaronder KKR, lees Dierenartsen en dierenklinieken. De hoge schuldenlast laat weinig ruimte over voor innovatie en tegenvallers zoals stijgende rentes en schommelende handelstarieven. Waarom dit risico en wie gaat hiermee akkoord? We weten toch al ruim een kwarteeuw wat hiervan de gevolgen zijn, lees Uitgevers en Gaas.
Koffie is voor de consument nu al bijna niet meer te betalen en er komt maar geen einde aan. Alles wordt duurder in de ondoorzichtige keten. Kosten voor grondstof, energie, transport, opslag en personeel worden doorberekend, maar dat is niet het hele verhaal. Miljoenen boeren zorgen ervoor dat de bessen worden geplukt. Vervolgens wordt de handel geëxporteerd, en aan het eind van de rit domineren een paar grote spelers de markt. Die blenden (mengen) en branden de koffie en voegen waarde toe in de vorm van merken, verpakkingen, concepten en reclame. De wereldwijde vraag naar koffie neemt toe, en de wet van de gecreëerde schaarste zorgt ervoor dat de prijzen blijven stijgen.
Het veelluik Unified herinnert aan voorbije tijden. Het Utrechtse hoofdkantoor van Sara Lee|DE heb ik nooit van binnen gezien. Wel zat ik er met mijn neus bovenop omdat een van de vele canvaskantoren van Bedrijven voor Bedrijven, onderdeel van de Gouden Gids, lees Internetdiensten, was gevestigd op Lage Weide in Utrecht. De ramen keken uit op de koffietoren van Douwe Egberts, en de geur van gebrande koffiebonen reisde regelmatig met mij mee in de auto onderweg naar klanten. Met mijn koffieliefhebbende moeder bezocht ik in 2002 de tentoonstelling Veelluiken van Evert Thielen in het Cobra Museum in Amstelveen. Maar Unified heb ik pas echt goed kunnen zien op een tentoonstelling in 2019 in Venlo.
Op zoek naar de schilderijen van mijn vriendin en haar kinderen, zie Evert Thielen Portretten en lees 50 jaar Evert Thielen, belandde ik in 2019 in Venlo op de expositie ter gelegenheid van het tiende lustrum van de kunstenaar. 115 werken en 6 veelluiken waren geselecteerd voor tentoonstelling 50 jaar Thielen – De ogen van de meester. Na een uitzending van Yvo Niehe kon je er over de koppen lopen, immers zo’n kans krijg je maar een keer. De hele dag heb ik rondgedwaald tussen de veelluiken en de schilderijen, en heen en weer gelopen tussen het museum en het postkantoor aan de overkant (nu Museum van Bommel van Dam), waar het maakproces in beeld werd gebracht via tekeningen en schetsen.
Veelluiken bestaan uit kleine scènes die verweven worden tot één groot kunstwerk. Doet het denken aan de vele tekeningen en decors die BK (echtgenoot, beeldend kunstenaar en ontwerper Bert Kinderdijk) in het verleden maakte voor onder andere een ontwerpbureau van winkel- en horeca interieurs, showrooms en beurzen? Sinds hij die artist impressions maakte, gingen alle opdrachten door! Een levensgroot decor van een koffieplantage met 3D-koffieplukkers op ware grootte voor de Horecava, oogstte veel bewondering. Helaas is het werk door een brand verloren gegaan, lees Reisbureaus.
Kan een beeldverhaal als Unified ons helpen anders te de gaan denken over technologie en verfijning? Zoals in de periode van de industriële revolutie, waar niet modellen en grafieken de boventoon voerden, maar boeken met plaatjes van nieuwe uitvindingen. Intellectuelen begonnen kennis te vergaren en kregen nieuwe inzichten. ‘Dat in Engeland de Industriële Revolutie doorbrak kwam niet zozeer door de uitvinders’, zegt Nobelprijswinnaar Joel Mokyr in een interview, ‘maar door vakmensen die de boel bouwden en construeerden’, en die de aanpak over hoe iets volgens de toen geldende regels zou moeten worden gedaan combineerden met de nieuw opgedane feitenkennis.
Deze open cultuur waarbij ideeën vrij konden bewegen werd gesteund door de overheid. Wanneer burgers nieuwe initiatieven blokkeerden, pakte de regering de relschoppers aan. En natuurlijk speelden andere factoren mee. Het overschot aan arbeidskrachten door verbeteringen in de landbouw, de aanwezigheid van natuurlijke hulpbronnen zoals steenkool en ijzererts, en uitvindingen waaronder de stoommachine waren zeker zo belangrijk. Ook zorgde het Britse koloniale rijk voor afzetmarkten en grondstoffen, en stimuleerde de groeiende bevolking de vraag naar producten. Maar de drijvende kracht achter het Engelse groeiwonder was toch echt het geloof in vooruitgang.
In sociëteiten troffen uitvinders, vakmensen en intellectuelen elkaar. Wist je dat drie koffiehuizen rond de Londense Exchange Alley, een historische steeg in de City of London, veel invloed hebben gehad op de ontwikkeling van Groot-Brittannië? Zonder Lloyd’s, Garraway’s en Jonathan’s had het Britse rijk niet kunnen bestaan, want in die koffiehuizen kwam de infrastructuur van het kapitalisme tot volle wasdom. Hoe dan? Schepen konden riskantere reizen maken gedekt door verzekeringen van Lloyd’s, de meegebrachte producten werden geveild bij Garraway’s, en bij Jonathan’s bedachten ze hoe dit allemaal gefinancierd kon worden want daar is de aandelenmarkt uitgegroeid naar het model zoals we dat nu kennen.
Inmiddels profiteren speculanten van de onrust op de koffiemarkt. Niet alleen de tegenvallende oogsten en stijgende productiekosten maken koffie duurder, ook de heffingen van Trump (Brazilië 50% in juni 2025) zorgen ervoor dat de koffie duurder wordt. Wist je dat Amerika bepalend is geweest voor de toekomst van koffie? Daar begint de gewone man pas echt koffie te drinken als er iets verandert aan de manier van branden en verpakken. Dat gebeurt vanaf 1850 wanneer koffie wordt ingeblikt. Op dat moment kan het zwarte goud door het hele land worden verkocht. Tijdens de burgeroorlog van 1861 tot 1865 ging koffie mee om soldaten wakker te houden.
De oploskoffie van George Washington (1871-1946), een Belgisch-Britse uitvinder en zakenman die beweerde een verre verwant te zijn van, en die in 1897 naar Amerika emigreerde, is de eerste koffie die massaal werd geproduceerd. Zijn bedrijf G. Washington Coffee Company, opgericht in 1910, werd een belangrijke leverancier van het Amerikaanse leger. De in Kortrijk geboren George Washington en gevestigd in onder andere New York, verfijnde de technologie voor instantkoffie. Het destijds unieke product werd veelvuldig gebruikt als gevechtsrantsoen tijdens de Eerste Wereldoorlog. Soldaten gaven het de bijnaam ‘a cup of George’, omdat de cafeïne-boost de voornaamste aantrekkingskracht was.
Het product G. Washington’s Coffee was toen al bekend bij het grote publiek, immers van 1930 tot 1936 sponsorde het bedrijf het NBC-radioprogramma De avonturen van Sherlock Holmes, waarin Dr. Watson, assistent van Sherlock Holmes, luisteraars verwelkomde met een kopje G Washington-oploskoffie. Deze promotie was een belangrijk onderdeel van de strategie van het bedrijf om G Washington-oploskoffie aan het grote publiek te verkopen. Maar wacht eens even? Heeft I.T.T., de uitgever van de Gouden Gids en Bedrijven voor Bedrijven niet in maart 1991 een boekje uitgegeven met de titel Watson, kom hier, ik heb je nodig van de schrijver Max Dendermonde?
I.T.T. had besloten het nieuwste boek van Max Dendermonde (pseudoniem van Hendrik Hazelhoff) te sponsoren. Waarom? Omdat de door de auteur bedachte rol van de Gouden Gids in zijn verhaal, paste binnen de doelstelling het gebruik van de Gouden Gids in de breedte te stimuleren. Alleen de Watson in het verhaal van Max Dendermonde is een andere dan de Watson uit de Sherlock Holmes-verhalen. De uitspraak Watson, kom hier, ik heb je nodig verwijst naar het legendarische eerste telefoongesprek tussen Alexander Graham Bell (1847-1922), vervolmaker van de telefoon, met zijn assistent de Amerikaanse uitvinder Thomas Watson (1854-1934).
Dit korte verhaal zonder overbodigheden, uitgevoerd een kanariegeel boekje met een illustratie van Friso Henstra (ook illustrator van Ideeën van Multatuli – Bundel 1 t/m 7), is uitgegeven bij de Prom in Baarn. Het verhaal gaat over een culinair journalist die ooit een prijs heeft gewonnen met een artikel over Watson en daarna een tv-beroemdheid werd als specialist in buitenlandse gerechten. Ook geeft hij les op een school. Zijn invalide moeder, die naslagwerken verzamelt, belt hem regelmatig met de woorden Watson, kom hier, ik heb je nodig. Zij bestelt elk jaar alle 39 edities van de Gouden Gids, en zij wil graag dat haar zoon een boek schrijft over gewone mensen.
De aan roem en gemakzucht verslaafde zoon, die volgens zijn moeder geen flauw benul heeft van de ‘gewone’ wereld, kan er pas aan beginnen na een vreselijk auto-ongeluk. Vóór het ongeluk had hij zijn leerlingen de opdracht gegeven een verhaal te schrijven over een streek waar zij nog nooit waren geweest. Alle gegevens moesten uit de stapel Gouden Gidsen worden gehaald, die hij via zijn moeder de school had binnen gesleept. Informatie mocht alleen worden verkregen door met adverteerders te bellen. De leerlingen vonden het een origineel en sympathiek idee. Waarom?
‘Om dat het zo reëel is’, zei de een. ‘De Gouden Gids is zo dagelijks’, zei de ander. ‘Het zijn allemaal gewone benaderbare mensen die in hun winkels en bedrijven zitten te wachten op telefoontjes van gewone mensen zoals wij’, zei weer een ander. ‘Gouden Gids-mensen zijn niet uit op de aandacht van de televisie of zo’, legde iemand uit. ‘Het zijn normale mensen die zich aan hun afspraken houden’. De Goudengidsreportages waren verrassend aantrekkelijk. De leerlingen raakten aan de praat met mensen uit allerlei sectoren en kregen veel mee over de omgeving, de wegen, de dorpen en de steden. Lezers moesten geloven dat zij inderdaad in de streek waren geweest.
Het boekje Watson, kom hier, ik heb je nodig, is uitgegeven in 1991. Mijn schrijverij over kunst en verkopen en de Gouden Gids startte ik twintig jaar later, nadat ik het bedrijf had verlaten, lees Begraafplaatsen. De rubrieksstructuur van de Gouden Gids is de basis voor mijn verhalen samen met het werk van BK (echtgenoot, beeldend kunstenaar en ontwerper). Rubriek en beeld vormen een onuitputtelijke bron van inspiratie, en hiermee kan ik eindeloos associëren. Mijn verhalen zijn naar waarheid geschreven observaties, en een verzameling agenda’s en aantekeningen van alledaagse gebeurtenissen helpen mij het juiste spoor te volgen.
Tijdens mijn rondgang langs al die bedrijven die ik in 25 jaar heb bezocht voor de Gouden Gids en nog andere werkgevers, werden mij zo’n 20.000 zeer gevarieerde kopjes koffie aangeboden; 25 jaar x 40 weken = 1000 weken x 5 werkdagen per week x gemiddeld 4 bezoeken per dag ofwel 20.000 koppen koffie. Geen enkel aanbod sloeg ik af. Ik had geleerd. Hoe dan? Op mijn opmerking ‘mag ik bedanken?’, kwam ooit het antwoord, ‘met melk en suiker?’ Deze opmerking werpt BK mij nog regelmatig lachend voor de voeten. Koffie afslaan tijdens een gesprek is niet wenselijk, het ontspant de sfeer en bevordert de conversatie.
BK leerde mij espresso waarderen. In zijn jonge jaren is hij omringd met de geur van koffie. Jacob Boot opende in 1973 in Baarn samen met zijn vrouw Marianne (1929-2025) de The Golden Coffee Box, de eerste Nederlandse winkel in speciale koffie. De zaak is genoemd naar de door Jacob Boot zelf ontwikkelde roodkoperen koffiebrander bedoeld voor thuisgebruik. Maar klanten lieten de koffie liever in de winkel branden, en tijdens het wachten vertelde het koffie-echtpaar verhalen over de vele koffiereizen die zij hadden gemaakt en over de ontmoetingen met koffieboeren van kleine plantages. BK kocht er steevast Brazilië Santos voor zijn pas verworven espressomachine.
Single origin, espressokoffie van één enkele plantage, is dan nog bij weinig mensen bekend, in tegenstelling tot blends, een mix van verschillende koffiebonen. Wist je dat Italianen grote invloed hebben gehad op de manier waarop wij koffie drinken? Lees ook Op de koffie. In Italië draait het om espresso, dat is de basis van alle koffiedranken. Met toevoeging van melkschuim of warme melk kunnen veel verschillende recepten worden gemaakt. Als de espresso goed is dan zijn de afgeleide koffies dat ook. Maar met welke machine zet je eigenlijk een goede espresso?
De Faema E61 uit 1961 was een revolutionaire espressomachine. Het bevat dé standaardtechniek die later in veel espressomachines is toegepast. Door toevoeging van een elektrische pomp voor gelijkmatige waterdruk en een warmtewisselaar voor een stabiele temperatuur verbeterde de espresso aanzienlijk. Nadat BK afscheid had genomen van zijn elektrische espresso-apparaat, stortte hij zich in het Italiaanse espresso-avontuur met de klassieke hefboommachine La Pavoni. Na mijn bezoek voor Bedrijven voor Bedrijven, onderdeel van de Gouden Gids en voorloper van internet, aan Bouman sinds 1923 in Amsterdam, importeur van espressoapparatuur en koffiesystemen, bezocht ik met BK de winkel op de Ceintuurbaan. BK was meteen verkocht.
Als The Golden Coffee Box in 1993 wordt overgenomen door de volgende generatie betrekt het bedrijf een groter pand compleet met koffiebar en proeflokaal. Barend en Willem Boot wijzigen de naam The Golden Coffee Box in BOOT Koffie. In datzelfde jaar verhuizen wij, BK en CZ, van Soest naar ons molenhuis in Overijssel. De Pavoni krijgt een deftige plek in de keuken, maar nergens in de buurt vonden we de juiste koffie. BOOT bood uitkomst. Zij introduceerden Koffie per post. De koffie werd per telefoon besteld en bezorgd bij het dichtstbijzijnde postkantoor. Daar rook het bij binnenkomst prettig naar koffie en al snel stonden wij bekend als ‘het koffiestel van de mölle’.
Met de afgehaalde koffie in de auto reed ik naar klanten in de regio. De meereizende koffiegeur deed denken aan het kantoor in Utrecht tegenover Douwe Egberts. Inmiddels is de verpakking dusdanig verbeterd dat de aroma niet meer kan ontsnappen. Maar wat veroorzaakt nou die specifieke koffiegeur? Dat ontstaat tijdens het branden waarbij de temperatuur en de luchtvochtigheid een rol spelen. Op het moment dat ik dit verhaal schrijf vult een heerlijke koffiegeur ons huis Aan de Berg in Montfort. Nu het buiten kouder wordt en de luchtvochtigheid verandert blijft de geur langer hangen.
Nog altijd bestellen wij koffie bij BOOT, maar tijdens ons verblijf in Antwerpen, lees Dansscholen, kochten wij koffie bij Breughel in het centrum van Antwerpen, (nu Mattheus-B sinds 1907). Het familiebedrijf is uitgegroeid van importeur en koffiebrander tot speciaalzaak in koffie en thee. De zaak wordt inmiddels gerund door de achterkleindochter van de oprichter, die haar klanten persoonlijk kent en altijd spontaan zwaait bij het langslopen. Met de vers gebrande koffie op zak wandelden wij door Antwerpen naar ons trompe-l’oeilhuis op Het Zuid om in de door BK gemaakte sfeervolle café-keuken koffie te zetten in onze gloednieuwe espressomachine. Lees ook Bakkers.
Antwerpen speelt een belangrijke rol in de wereldwijde koffieketen als grootste transithaven en opslagplaats voor groene koffie. Het is dé logistieke draaischijf waar veel van de wereldwijde koffie wordt opgeslagen voordat het naar branders en consumenten gaat. De havendepots zijn eigendom van gespecialiseerde logistieke bedrijven waaronder de Molenbergnatie. Dat bedrijf kwam in 2011 in handen van Cor Boonstra via zijn holding Ilomar gevestigd op de Valreep in Amsterdam, op een boogscheut van Galerie Lieve Hemel waar wij in december 2025 het door BK geschilderde werk Op de Valreep hebben gebracht, zie afbeelding bij dit verhaal.
Boonstra deed de zaak in 2014 van de hand aan Louis Dreyfus Company B.V., een van de vier grootste handelshuizen die voedsel over de wereld verhandelen. De invloed van deze multinationals op onze economie en onze landbouw is ongekend groot. Zelf verbouwen die bedrijven bijna niets. Zij houden zich bezig met de hele keten, van inkoop tot logistiek en van verwerking tot verkoop, plus alle diensten daaromheen, zoals verzekeringen, data-analyse en financiën. Het zijn ‘naties’ met invloed, omgeven door voorkeursbehandelingen. Deze handelshuizen zijn door fusies en overnames zo groot geworden, dat het steeds makkelijker wordt bepaalde markten volledig te domineren wat leidt tot machtsmisbruik en hogere prijzen voor de consument.
En zo zijn we op de koffie gekomen, want wist je dat de prijs van koffie de afgelopen jaren juist enorm is gedaald? Veel koffieboeren ontvangen voor hun koffiebonen een prijs die de productiekosten niet of nauwelijks dekt. Er is een groot verschil tussen de ontwikkeling van de consumentenprijs en de prijs die koffietelers ontvangen. De grote multinationals strijken de meeste winst op, gevolgd door de aandeelhouders van bedrijven als Nestlé’s en JDE Peet’s, die fors verdienen door minimaal waarde toe te voegen als branden en verpakken in landen met lage invoerrechten. Hoe werkt dat dan?
Braziliaanse groene koffiebonen die in Zwitserland een eenvoudige bewerking ondergaan zoals het branden van de bonen, krijgen het label ‘Zwitsers product’. Met deze geringe transformatie stijgt de waarde enorm. Van koffieboer tot consument kan dat oplopen tot wel duizend procent. Deze route wordt beloond met lage invoerrechten en voorkeursbehandelingen. De directe route daarentegen, waarbij Braziliaanse koffie in Brazilië wordt gebrand en rechtstreeks wordt geleverd, wordt in Amerika belast met hoge (50%) invoerrechten en kent beperkingen op de handelsmarkt. Zwitserland met ‘s werelds grootste voedingsmiddelenbedrijf Nestlé, kan onmogelijk concurreren wanneer deze voordelen ophouden te bestaan.
Op 1 augustus 2025 verhoogde Trump de Zwitserse importheffingen van 15 naar 39 procent. Het Zwitserse Thermoplan, waar sinds 26 jaar de koffiemachines voor Starbucks worden gemaakt, werd hierdoor hard geraakt. Thermoplan en Starbucks delen voorlopig de kosten van de importheffingen in afwachting op een betere deal. De Amerikanen willen dat het bedrijf naar de VS verhuisd, maar Zwitserland verzette zich en liet het er niet bij zitten. In november bezocht een Zwitserse delegatie uit het bedrijfsleven Trump in het Witte Huis en namen cadeautjes mee waaronder een Rolex en een goudstaaf met inscriptie. Het tarief werd met terugwerkende kracht verlaagd naar 15 procent, maar de Zwitserse bedrijven moesten wel toezeggen meer investeringen in de VS te gaan doen.
Trump gebruikt hoge invoerheffingen niet alleen om geld te verdienen, maar ook om politieke redenen. Hij legde Brazilië in juli het hoge tarief van 50 procent op vanwege de vervolging van zijn bondgenoot, de extreemrechtse ex-president Bolsonaro. Maar de wal keert het schip en de Amerikaanse burgers zijn kwaad over de almaar duurder wordende boodschappen. Met de tussentijdse verkiezingen in het vooruitzicht, verlaagde de regering-Trump in november 2025 halsoverkop de invoerrechten van verschillende producten waaronder koffie uit Brazilië. Inmiddels ligt de prijs van koffie in de supermarkt dichtbij de prijs van direct traders, bedrijven die de bonen rechtstreeks van koffieboeren betrekken en eerlijke prijzen betalen. Het is aan de consument de keuze te maken om voor een iets hogere prijs betere koffie te kopen.
In 1988 is Nederland Stichting Max Havelaar opgericht met als doel een keurmerk op te zetten voor koffie van bonen geteeld door boeren en arbeiders die voor hun arbeid een eerlijke beloning krijgen. De naam is ontleend aan het boek Max Havelaar van Multatuli, waarin het onrecht aan de kaak wordt gesteld van de uitbuiting van boeren en arbeiders op de koffieplantages in toenmalig Nederlands-Indië, en waar ook de Nederlandse staat van profiteerde via het zogeheten cultuurstelsel. De stichting zette een keurmerk op voor fairtrade koffie, waar Multatuli met zijn boek naar streefde. De naam is inmiddels aangepast in Fairtrade Nederland en Fairtrade Belgium.
Nadat wij van Antwerpen naar Nederland waren terugverhuisd, kochten wij de koffie weer bij BOOT. Het bedrijf was inmiddels uitgerust met een overzichtelijk webwinkel, waar bestellingen vlot worden verwerkt en steevast nog dezelfde dag of de volgende dag worden bezorgd. Heb je toch hulp nodig dan zijn medewerkers goed bereikbaar, vriendelijk en behulpzaam en is de service buitengewoon goed. Hoe komt dat eigenlijk? Dat komt omdat het bedrijf van zichzelf is. ‘Het familiebedrijf wordt nooit verkocht’, zegt Barend Boot in een interview. Met de overdracht van de economische aandelen aan een onafhankelijke stichting kiest BOOT Koffie bewust voor een toekomst zonder winstdruk, investeerders of aandeelhouders.
BOOT Koffie is pionier op het gebied van hoogwaardige koffie, eerlijke handel en directe relaties met koffieboeren. De winst wordt geïnvesteerd in de missie en de waarden van het bedrijf. Dit is volgens de terugtredende eigenaar/directeur Barend Boot, die nu een medewerker onder de medewerkers is, duidelijk vastgelegd. De aandelen zijn eind 2024 ondergebracht in een onafhankelijke stichting met een ANBI-status, lees hier. BOOT Koffie is een onderneming zonder winstoogmerk, en zet zich nagenoeg geheel in voor het algemeen belang. Dit betekent dat BOOT Koffie vanaf 2025 écht van zichzelf is.
Ongewenste overnames zijn ondenkbaar, omdat zeggenschap (rentmeesterschap) niet te koop is, dit in tegenstelling tot een traditioneel bedrijf, waar aandeelhouders hun aandelen kunnen verkopen. De zeggenschap bij een sociale onderneming gaat over naar een volgende rentmeester die de missie van het bedrijf voortzet. In 2023 heeft de Tweede Kamer zich beziggehouden met het aantrekkelijk maken van sociale ondernemingen. Eigenaren van bedrijven werden aangemoedigd hun bedrijf om te zetten in een sociale onderneming door de aandelen te schenken aan een ANBI-stichting. Deze regeling was ongelimiteerd en onbelast maar is helaas met ingang van 2025 geschrapt. Het schenken van een bedrijfsbelang aan een maatschappelijke organisatie gaat inmiddels gepaard met een forse belastingaanslag.
Door dit jojobeleid is de overheid een onzekere factor geworden. Waar kunnen bedrijven nog op varen? Private belangen voeren nog altijd de boventoon. Zijn wij een land waar nieuwe methoden, producten of diensten worden getest voordat ze op grote schaal worden ingevoerd? De Nederlandse consument is vooruitstrevend in het omarmen van nieuwe ideeën en technologieën en ons land dient als een ‘wereld in het klein’ voor internationale markten. Wist je dat Nederland in 1988 als eerste in Europa een directe lijn kreeg met het Amerikaanse computernetwerk dat aan de basis stond van het moderne commerciële internet? En dat ik met I.T.T. Bedrijven voor Bedrijven, voorloper van internet, getuige was van dit nieuwe tijdperk? Lees Internetdiensten. Ook voor nieuwe koffietrends is Nederland een belangrijk testland.
De tijd van betaalbare koffie is voorbij. Maar dat is niet nieuw. Mijn moeder mopperde jaren geleden al over de prijzen van haar favoriete merk, en ik begrijp nu pas waarom zij, op de vraag of ze nog een kopje koffie wilde, steevast antwoordde met ‘een halfje graag’. Dat was niet omdat ze vond dat ze teveel koffie dronk, nee, zij deed de boodschappen en zag de koffie er doorheen vliegen met een gezin van vijf en bijna dagelijks mensen over de vloer die, heel berekenend, liever bij ons koffie dronken dan thuis. Wij dachten er geen seconde bij na. Koffie was een niet te missen gezelligheid.
Inmiddels zijn bij BOOT Koffie de prijzen ook gestegen. De ondernemer zonder winstoogmerk legt fatsoenlijk via nieuwsbrieven uit waarom koffie en thee steeds duurder worden en doet regelmatig aanbiedingen. Wij blijven klant, maar bij ons is het halfje er ook ingeslopen. Voor het eerst sinds mijn kennismaking met de espresso van BK bekeek ik vorige week het koffieschap van de supermarkt met andere ogen. Ik kocht een pakje nostalgische DE-gezelligheid. Thuis maakte ik ouderwetse opgietkoffie nu opnieuw in de markt gezet als slow coffee. Na het eerste kopje vroeg BK of ik er nog een wilde. Nadat ik de woorden ‘mag ik bedanken’, had uitgesproken, bleef het stil. BK wist genoeg.
BOOT Koffie vierde in 2023 zijn 50e verjaardag, en daar werd zowel in Nederland als in Amerika aandacht aan besteed. In Amerika? Jawel. In 1989 verhuisde Willem Boot naar San Francisco en startte een koffieadviesbedrijf op het moment dat in de VS de koffiecultuur op gang kwam. Daar ontmoette hij Alfred Peet, een connectie van zijn vader en een belangrijk inspirator met veel kennis en ervaring. Alfred Peet (1920-2007), zoon van een koffiebrander uit Alkmaar die in de jaren vijftig naar Amerika was geëmigreerd, had een voorliefde voor donker gebrande koffiebonen, dark roast, en dat zorgde voor een totaal andere smaakbeleving.
In het rijkste land ter wereld dronken de inwoners de armzaligste koffie, constateerde Alfred Peet. Hij opende in de universiteitsstad Berkeley bij San Francisco Peet’s Coffee & Tea, en al snel groeide de zaak uit tot een landelijke keten. Wie Peet’s koffie proefde wilde niets anders meer. De latere oprichters van Starbucks waren er kind aan huis, en zij namen het bedrijf in 1984 over, lees het boek ‘De man die de wereld koffie leerde drinken’ van Jasper Houtman, eindredacteur bij Het Financieele Dagblad. Was Peet dé Peet van het in 2019 in Nederland ontstane fusiebedrijf JDE Peet’s. Jawel.
Zo werd door een mengelmoes van overnames JDE Peet’s het bijna grootste koffiebedrijf ter wereld, na Nestlé. En nu heeft het Amerikaanse bedrijf Keurig Dr Pepper een bod uitgebracht op JDE Peet’s in de hoop het grootste koffiebedrijf ter wereld te worden. Maar inmiddels stormt het aan alle kanten op het wereldtoneel. Rente- en handelstarieven nemen toe, en ook de prijzen van koffiebonen stijgen explosief. Koffielanden als Brazilië, Vietnam en Indonesië kampen met grote droogte en hevige regenval waardoor oogsten mislukken. Ook moet de ACM Autoriteit Consument & Markt, nog een beslissing nemen.
Hoe gaan de twee bedrijven samenkomen in één verhaal zoals in het dertig jaar geleden gemaakte veelluik Unified (verenigd) van Evert Thielen? Ik blader door het boek Unified, veelluiken geschilderd in opdracht van Sara Lee DE door Evert Thielen in de periode 1993-1996, en mijn oog valt op de verschillende delen van het Van Nelle Monument. Het pand, gebouwd tussen 1926 en 1930, is uniek vanwege de constructie van glas, staal en beton is hét Nederlandse voorbeeld van betonskeletbouw. De Van Nelle fabriek werd ontworpen met het welzijn van de werknemers in gedachten, en het was een van de eerste fabrieken die rekening hield met de mensen die er werkten.
Multatuli’s roman Max Havelaar zette lezers aan het denken over eerlijke handel. Hij creëerde bewustwording bij het grote publiek en plaatste koloniale uitbuiting op de politieke agenda. Zijn aanklacht laat zien hoe één persoon met een duidelijk standpunt het verschil kan maken. Feiten veranderen zelden gedrag, maar een goed verhaal des te meer. Eduard Douwes Dekker (Multatuli) was een aanjager van verandering op lange termijn. Door wie of wat laten wij ons, op de valreep van de oude naar de nieuwe wereldorde, sturen? Door thee? Wist je dat een thee-debacle hét kantelpunt is geweest in de Amerikaanse geschiedenis?
De Boston Tea Party was een politiek protest op 16 december 1773, waarbij Amerikaanse kolonisten vermomd als indianen 342 kisten thee in het water in de haven van Boston gooiden. Waarom? Uit protest tegen de voorkeursbehandeling van de Engelsen voor het Britse EIC (East India Company). Het Engelse parlement besloot in mei 1773 het noodlijdende EIC te bevoordelen met de Tea Act. Deze Tea Act schafte de belasting op de thee af voor uitsluitend de EIC, waardoor zij hun thee tegen een lagere prijs konden verkopen dan de concurrentie. Omdat de kolonisten niet vertegenwoordigd waren in het Britse parlement maakte De Tea Act Amerikaanse kolonisten ondergeschikt aan het corrupte Britse ministerie. Er volgde een protest. Geen thee meer aan land. In Boston gingen de kisten overboord en New York en Philadelphia stuurden de schepen terug.
Hieruit voort vloeide de revolutie van de Amerikaanse kolonisten tegen de Engelsen over ongelijke heffingen die werden aangewend om het financiële gat dat de oorlog tegen de Fransen (1756-1763) had geslagen, aan te vullen. Op 4 juli 1776 riepen dertien Amerikaanse koloniën hun onafhankelijkheid uit van Engeland. Dit is het officiële begin van de Verenigde Staten en deze dag wordt jaarlijks gevierd op Independence Day.
De Nederlandse patriot Joan Derk van der Capellen, lees bij Kastelen en buitenplaatsen hoe hij in de buurt van ons molenhuis zijn plannen beraamde, sympathiseerde met de Amerikaanse onafhankelijkheidsstrijd. Hij correspondeerde met John Adams (een belangrijk leider tijdens de revolutie, een van de grondleggers van de Amerikaanse democratie en de tweede president van de Verenigde Staten na George Washington) en hij verzamelde geld en wapens voor Amerika. Waarom? In de eerste plaats om de handel te stimuleren. Maar ook omdat hij het verzet van Amerika tegen Engeland vergeleek met het Nederlandse verzet tijdens de 80-jarige oorlog tegen Spanje. Strijden voor vrijheid. Joan Derk van der Capellen leverde een belangrijke bijdrage aan het ontstaan van de eerste democratische staat ter wereld, de Verenigde Staten. De Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring van 1776 inspireerde tal van revolutionairen in Europa.
In 2026 viert Amerika 250 jaar onafhankelijkheid. De viering is meer dan alleen een verjaardag; het is een moment om stil te staan bij de idealen van vrijheid en democratie waarop het land is gebouwd. Maar kunnen we de Verenigde Staten nog wel een democratie noemen? Is het niet zo dat al sinds het jaar van de Amerikaanse onafhankelijkheid Europa een complexe verhouding heeft met het land? Charles Dickens (1812-1870) vond het politieke bedrijf daar beneden alle peil, en politici noemde hij ‘corrupte schurken’. Multatuli en Dickens (A Christmas Carol) delen een realistische schrijfstijl, en ook BK schildert de werkelijkheid natuurgetrouw met aandacht voor het alledaagse, immers ‘De werkelijkheid op zichzelf heeft al zoveel diepte en schoonheid dat het niet nodig is om deze met fantasie of overdrijving te verfraaien‘ – Multatuli.
Sta op de valreep van 2025 stil bij koffie en thee en bedenk dat het Engelse Tea straattaal is voor roddel en het doelbewust verspreiden van nepnieuws en misleidende informatie. Bezoek Het Multatuli Museum in Amsterdam en ontdek ook zijn volledige werk en correspondentie in een uitgebreid digitaal naslagwerk, zie bij tips. Reis naar Vledder en ervaar in Museum Valse Kunst hoe een kunstaankoop leidde tot een uniek en actueel museum over nep en vals. Maak via een speciale website kennis met handelsreiziger Harm Plenter en zijn familie. Ontdek veelluikkunst in Gent, ‘s-Hertogenbosch en op de website van Evert Thielen.
Ga op huisbezoek bij Douwe Egberts in het Douwe Egberts Museum in Joure en beleef de verhalen van werknemers en werkgevers in de Van Nelle Fabriek in Rotterdam, de modernste fabriek van Nederland en UNESCO Werelderfgoed. Bekijk The Story of Coffee op Netflix, en wandel door de steegjes van de Londen Royal Exchange Avenue op zoek naar de koffiehuizen van weleer. Ontdek hoe Zwitserland de grootste koffie-exporteur ter wereld werd zonder ook maar één boon te verbouwen, en hoe het ‘land van oorsprong’ cruciaal is voor de Amerikaanse importtarieven onder Trump. Maak ook kennis met onzichtbare voedselreuzen die vrijwel al onze grondstoffen voor voedsel verhandelen.
Wil je zelf koffie branden ga dan naar Museum Proeverij De Koffietuin in Nieuwerbrug. Ben je benieuwd hoe koffieplanten worden verbouwd? Stap in de wondere wereld van Museum Sow tot Grow – A Plant Science Experience in Enkhuizen. Bezoek het Amsterdam Koffiefestival, het grootste koffiefeest ter wereld van 16 tot en met 18 april 2026 en World of Coffee Brussels in juni 2026. Kijk alvast vooruit naar de grote koffietentoonstelling vanaf oktober 2026 in Keramiekmuseum Princessehof in Leeuwarden. Ontdek het thema ‘Kunst & Koffie’ in verschillende musea in Nederland en Vlaanderen. Vier meer dan 120 jaar koffiegeschiedenis in het Lavazza Museum in Turijn en vaar in Antwerpen door de belangrijkste koffiehaven ter wereld. Onderbreek je reis bij BOOT Koffie in Baarn en laat je inspireren door een bijzonder verhaal en (h)eerlijke koffie en thee, want dat is over de hele wereld een dagelijkse terugkerend ritueel toch?
Op de valreep van 2025 naar 2026; wees waakzaam voor tea, en drink (h)eerlijke koffie.
afb. Schilderij Op de Valreep, olieverf op paneel 50×40 cm, 2025 | Bert Kinderdijk BK
Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Multatuli Beeld | Buitenkunst Amsterdam Multatuli Museum | Multatuli online Museum Valse Kunst – Kunst met een glimlach | Vledder PDF | Het gaat erom iets te veroveren | Hans Bayens Website Hans Bayens Website Harm Plenter Boek Max Havelaar of de koffieveilingen van de Nederlandse Handelmaatschappij PDF | Henk Plenter Multatuli monument Biografie Geert van Oorschot, uitgever | Arjen Fortuin Alsof het gedrukt staat, 80 jaar Van Oorschot in kleine geschiedenissen | Arjen Fortuin NRC Website Bert Kinderdijk | Beeldend kunstenaar en ontwerper Galerie Lieve Hemel | Amsterdam De tuin der lusten | Jheronimus Bosch YouTube Jheronimus Bosch – de Tuin der Lusten | Frederic Beevers Het Lam Gods | Sint-Baafskathedraal Gent Interview Evert Thielen geridderd bij opening van expositie in Venlo | Chapeau Magazine Website Evert Thielen Veelluik Unified Evert Thielen Zen Museum | Veelluikkunst ontrafeld: Diptieken, Triptieken, Polyptieken & Hun Verhalen Verhaal Kaarten en gidsen | Claudia Zielman Puttertje 50 jaar Evert Thielen | Claudia Zielman Evert Thielen Portretten Boek Unified, veelluiken geschilderd in opdracht van Sara Lee DE door Evert Thielen in de periode 1993-1996 Website De rijke geschiedenis van Douwe Egberts Van Nelle Fabriek | Rotterdam Film The Story of…Coffee | Netflix Ian Visits London’s Alleys: Royal Exchange Avenue Podcast De bittere waarheid achter jouw duurdere kop koffie | NRC Substack | How Switzerland Became the World’s Second-Largest Coffee Exporter Without Growing a Single Bean | Burke Campbell Land van oorsprong bepalend bij importtarieven Trump | Evofenedex Onzichtbare voedselreuzen | ABCD-bedrijven die op landen lijken | De Groene Amsterdammer Het schandaal van de koffieprijs en de hebzucht van grote bedrijven | Robert Zach Investing.com Boek Koffie in Nederland vier eeuwen cultuurgeschiedenis | Pim Reinders, Amp, Thera Wijsenbeek Website Stichting Max Havelaar Joel Mokyr, Nobelprijswinnaar voor Economie in 2025 | NRC Douwe Egberts in Amerikaanse handen: Keurig Dr Pepper neemt JDE Peet’s over | NRC George Washington is een Kortrijkzaan (en uitvinder van de oploskoffie) | VRT Boekje Watson, kom hier, ik heb je nodig | Max Dendermonde Website Friso Henstra | illustrator Geschiedenis The Golden Coffee box 50 jaar Boot Koffie | Het hele verhaal BOOT Koffie kiest voor een toekomst ‘van zichzelf’ PDF BOOT en Peet | El Gusto Boek ‘De man die de wereld koffie leerde drinken’ | Jasper Houtman over Alfred Peet Troost Coffee by Willem Boot® Barend en Willem Boot | Coffee for Peace Van Nellefabriek UNESCO Werelderfgoed De Boston Tea Party Joan Derk van der Capellen | Kastelen en buitenplaatsen | Claudia Zielman 250 jaar onafhankelijkheid Amerika | 4 juli 2026 Charles Dickens leerde in de VS pas echt wat ‘walging’ is. Europa herontdekt nu wat ‘anti-amerikanisme’ is | Bart Funnekotter NRC Charles Dickens – Zijn leven en bekendste werken | Historiek Douwe Egberts Museum Joure  Museum Proeverij De Koffietuin | Nieuwerbrug Museum Sow tot Grow – A Plant Science Experience | Enkhuizen Amsterdam Koffiefestival | 16,17 en 18 april 2026 World of Coffee Brussels | juni 2026 Grote koffietentoonstelling vanaf oktober 2026 | Keramiekmuseum Princessehof Leeuwarden ‘Kunst & Koffie’ | Dordrechts Museum Lavazza Museum | Turijn  Antwerpen, de belangrijkste koffiehaven ter wereld