| Dansscholen | september/oktober 2025 |
|---|
 |
| afb. Bert Kinderdijk BK, Dansschilderij. Decor Bourlatheater Antwerpen, 100 x 300 cm | Co-painting | Particuliere collectie |
| ‘Waarom zou kunst niet mooi mogen zijn? Er is al genoeg beroerdigheid in de wereld.’― Pierre-Auguste Renoir |
| Bal du Moulin de la Galette, één van Renoirs grootste en meest ambitieuze werken, toont een bal in het Moulin de la Galette, een populaire dansgelegenheid in Montmartre. Renoir verbeeldt het moderne leven van Parijzenaars die zich herpakken uit de chaos die was ontstaan door de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871) en de Commune van Parijs, een revolutie tegen het kapitalisme die direct na de oorlog uitbrak en die na 72 dagen door het Franse leger gewelddadig werd neergeslagen. Veel mensen waren gestorven of gevangen genomen. Het was een periode van politieke en sociale onrust waarbij tal van barricades werden opgeworpen in wat toen ‘de werf van de eeuw’ werd genoemd. |
| Het schilderij geeft een realistisch beeld van het Parijs in de late 19e eeuw waarin het leven zich een weg baant uit de duisternis. Als gevolg van industrialisatie werd een kortere werkweek ingevoerd en er kwam meer tijd voor ontspanning. Ook de kunsten bloeiden op. Bal du Moulin de la Galette wordt beschouwd als één van de hoogtepunten van het impressionisme. Met opgewekte kleuren, losse penseelstreken en focus op licht en beweging toont Renoir een optimistische kijk op het leven dat gevierd moest worden, wat er ook gebeurde. Het schilderij is samen met De lunch van de Roeiers uit 1881, één van Renoirs meest bekende en geliefde werken, en het inspireerde tal van kunstenaars. |
| Zo ook opdrachtgevers van BK (beeldend kunstenaar en echtgenoot Bert Kinderdijk). BK kreeg met zijn bureau Kunstcop. bureau voor kunst en decor de vraag werk te maken in ‘de stijl van’. Toen hij de opdrachten uitvoerde woonden wij in Antwerpen, eerst in het centrum met uitzicht op de Komedieplaats en de Bourlaschouwburg en later op Het Zuid in een zijstraat van de Amerikalei met zicht op het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen, het KMSKA. Allebei iconen van de stad. De stijlvolle horecagelegenheid van de Bourlaschouwburg, waar wij regelmatig kwamen, staat model voor het dansschilderij dat BK maakte voor een van de opdrachtgevers, zie afbeelding. |
| Het verbeeldt een sfeer zoals wij die hebben ervaren tijdens ons verblijf in Antwerpen. Attributen als het tafelkleed, de flessen en de glazen zijn door BK sprankelend geschilderd. Bij het aanschouwen van de in zonlicht gehulde dansende figuren in het romantische decor, zou je zomaar het geritsel van de stoffen kunnen horen. Het is een wereld gezien door de ogen van een schilder. In ons huis Aan de Berg in Limburg hangt een soortgelijk schilderij maar dan van het interieur met mensen rond gedekte tafels, een herinnering aan het café in de Bourlaschouwburg. Het was een tijd waarin wij nieuwsgierig naar de stad keken en soepel meebewogen met alle veranderingen. |
| Want in Antwerpen danst iedereen om elkaar heen. De stad telt zo’n 175 verschillende nationaliteiten en ongeveer 600.000 inwoners. Iets meer dan de helft is inmiddels van niet-Belgische afkomst. Deze diversiteit heeft een grote impact op het sociale en culturele leven van de stad, waarbij verschillende culturen elkaar beïnvloeden en verrijken. Toen wij in het jaar 2000 in Antwerpen kwamen wonen vielen direct een paar dingen op; ten eerste de rommeligheid van de stad, ten tweede de onrusten in Borgerhout, een moslimwijk grenzend aan de Joodse wijk, waarbij je de Plantin en Moretuslei dé verkeersader tussen de beide wijken maar beter even kon mijden, en ten derde het Kattendijktango. |
| Kattendijktango? Jazeker. Het dansfestijn begon klein op een punt in de bocht van de Schelde op Het Eilandje. Dat was in onze tijd een vervallen industriewijk waar geen toerist te bekennen was en waar de Antwerpenaar niet kwam. Op deze droomlocatie werd in 2001 voor het eerst de tango gedanst door leden van de Antwerpse tangogemeenschap. En omdat nog weinig mensen Het Eilandje bezochten hadden wij de primeur. Maar waarom kwamen wij er dan wel? Dat komt zo. BK is geïnteresseerd in het gebruikte, het weggegooide en het verwaarloosde, en hij zocht in het voormalige havengebied restanten van verloren gegane bedrijvigheid. |
| We vielen met onze neus in de boter. Vanwege de start van de Antwerpse ‘werf van de eeuw’ die rond het jaar 2000 zou gaan beginnen, konden wij nog net op tijd de sporen van Het Eilandje vastleggen voordat projectontwikkelaars er hun tanden in zetten. Wist je dat de in 1993 gebouwde dansacademie, het onderkomen van het Koninklijk Ballet van Vlaanderen, de eerste nieuwbouw was in het toen nog zeer verwaarloosde gebied? En dat in 1998 de theaterzaal werd gebouwd, een intieme, technisch goed uitgeruste schouwburg met 300 zitplaatsen en perfecte zichtlijnen? Verbazingwekkend vonden wij dat. In een verlaten havengebied, waar je in het donker beter niet moest rondlopen was een bron van schoonheid neergestreken. |
| Tijdens ons verblijf van 2000 tot 2008 was Antwerpen een stad in transitie. De wijken Het Zuid en Het Eilandje gingen als eerste tegelijk op de schop. Op Het Zuid, aan het einde van de Amerikalei verscheen het nieuwe gerechtsgebouw van architect Richard Rogers (1933-2021), ook wel Het Vlinderpaleis genoemd. De grootschalige renovatie van de zuidelijke leien was het begin van een huzarenstuk dat twintig jaar zou gaan duren. Je kunt het je niet voorstellen, maar als je er middenin zit beweeg je flexibel mee met alles wat er om je heen verandert. Niet alleen Antwerpen was in die tijd een stad in transitie, veel steden in West-Europa bereidden zich toen al voor op een toekomst met aandacht voor bevolkingsgroei, mobiliteit, afval, energie en vergroening. |
| Ons trompe-l’oeilhuis op Het Zuid, een neoclassicistische gebouw met een vier meter hoge stalen dubbele voordeur met smeedijzeren ajourhekwerk en een marmeren inkomhal, is gebouwd in 1882 in een zijstraat van de Amerikalei. De vier leien, Amerikalei, Britselei, Frankrijklei en Italiëlei, vormen samen een brede boulevard gesitueerd op de plek van de in 1866 afgebroken Spaanse vestingmuur. De leien lopen van zuid naar noord in een halve cirkel om de historische binnenstad van Antwerpen heen. De structuur van Het Zuid is geïnspireerd op het stratenplan van de Parijse baron Haussmann (1809-1891), met brede lanen in sterpatronen die uitkomen op pleinen met fonteinen en standbeelden. |
| Rond 1870 had Parijs al een koninklijke uitstraling. Deze ingrijpende stadsvernieuwing wordt mooi beschreven door Susan Vreeland in haar historische roman De lunch van de roeiers, een verhaal over de totstandkoming van het schilderij De lunch van de roeiers van Pierre-Auguste Renoir in 1881. In die tijd werd Parijs en ook andere steden geconfronteerd met een grote bevolkingstoename. Er was dringend behoefte aan waterleiding, riolering, stadsverlichting, wegen en spoorlijnen met stations. Alles stond op zijn kop, en toen ik het boek las dacht ik ‘hoe hebben die mensen dit in hemelsnaam doorstaan’. Totdat ik bedacht dat wij in het zelfde schuitje hadden gezeten, weliswaar op veel kleinere schaal, maar de Antwerpse ‘werf van de eeuw’ zorgde in onze tijd elke dag voor verrassingen. Het 19e-eeuwse Parijs daarentegen spande de kroon. |
| Haussmann liet in Parijs brede boulevards aanleggen dwars door de bestaande bebouwing heen. Stadsverfraaiing in optima forma. Er verrezen indrukwekkende bouwblokken met appartementsgebouwen van vijf of zes verdiepingen onder sierlijke mansarde daken met gietijzeren balkons. De schuin aangelegde boulevards en avenues keken uit op gebouwen en standbeelden waaronder Marianne, het symbool van de verschillende Franse Revoluties en de vrijheid van het volk. En stond er niet al een heuse triomfboog ter ere van Napoleons overwinning bij Austerlitz, waar Haussmann twaalf straten op liet uitkomen? Straten, pleinen en parken werden benoemd naar personen of gebeurtenissen van historische betekenis, en de vele bankjes, urinoirs, kiosken en bomenrijen zorgden ervoor dat flaneren een nieuwe en populaire bezigheid werd. |
| De monumenten moesten bij de wandelaar het vaderlandgevoel oproepen. Maar de kaarsrechte avenues hadden ook een militaire functie. Immers werd het lastiger voor het volk om barricades op te werpen en straten te blokkeren tijdens gevechten met het leger. Maar wordt de place de la République met het beeld van Marianne vandaag de dag niet gebruikt als begin- of eindpunt van demonstraties? Evenals de place de la Bastille en de place de la Nation? Sinds 1880 vindt er elk jaar op 14 juli een militaire parade plaats op de Champs-Élysées. Het defilé is bedoeld om de verbondenheid tussen het leger en volk te benadrukken en de bestorming van de Bastille te herdenken. Het leger wordt gezien als een symbool van nationale trots en eenheid. Naast de militaire parade zijn er op die dag tal van festiviteiten met vuurwerk, bals en concerten. |
| Parijs ging voor het maximale visuele effect tegen de achtergrond van het toenemende nationalisme in de tweede helft van de 19e eeuw. Keizer Louis Napoleon Bonaparte (1808-1873) droeg zijn hoofdstad een warm hart toe, en verfraaiing was het doel. Toen koningin Victoria (1819-1901) van het Verenigd Koninkrijk in Hôtel de ville de Paris, het stadhuis van Parijs, werd ontvangen, de plaats waar grote feesten en recepties werden gehouden, had Haussmann voordien al negen straten laten slopen om de Avenue Victoria aan te leggen. De koningin was voor de Wereldtentoonstelling naar Frankrijk gekomen, en het evenement trok honderdduizenden bezoekers. Parijs was het toonbeeld van schoonheid en representativiteit. |
| En dat wilde Antwerpen ook. Het moderne Parijs was een voorbeeld voor veel grote steden. Overal in Europa werd de Franse hoofdstad gekopieerd, en Antwerpen deed het bijna letterlijk. Wandel door het Antwerpse ‘Petit Paris’ ofwel Het Zuid en ontdek de zichtlijnen van de brede boulevards in Haussmannachtige-tangramstijl, een ontwerp dat werd uitgevoerd onder toezicht van Société Anonyme du Sud d’Anvers, met statige neoclassicistische herenwoningen, een vrijheidsbeeld en een waterpoort in de trant van de Parijse Arc de Triomphe. De tussen 1880 en 1920 gebouwde wijk groeide uit tot een toplocatie. En die was in het jaar 2000, toen wij naar Antwerpen kwamen, hoognodig aan renovatie toe. Monumenten, musea en parken werden aangepakt, en als kroon op het werk verscheen het nieuwe gerechtsgebouw. We stonden er met onze neus bovenop. |
| De Haussmann-tangramstijl kun je het beste ervaren door met Google Earth het Antwerpse Zuid van boven te bekijken. Op deze manier zie je hoe verschillende geometrische vormen zijn gebruikt om de wijk te ontwerpen, met het orthogonale grid als basis. Dat is een rechthoekig stratenpatroon, en één van de oudste vormen van stadsplanning. Het model zorgt voor duidelijke oriëntatiepunten en efficiënte verkeersstromen. Ook kunnen de stadswijken eenvoudig worden uitgebreid. Wereldwijd is het orthogonale grid nog altijd een zeer populaire manier van stadsontwikkeling. Bekijk vooral ook Brussel van boven en ontdek de verschillende ontwerpstijlen. |
| Met het in 2024 uitgekomen bordspel Tangram City kruip je in de huid van de stadsplanner en bouw je zelf een stad door vlakjes in verschillende vormen op een speelbord te plaatsen. Het spel is gebaseerd op de Chinese tangram-puzzel, een geometrische puzzel die bestaat uit een vierkant dat in zeven stukken is verdeeld, en die waarschijnlijk tussen de 8e en 4e eeuw voor Chr. is ontstaan. Hierbij worden de tans, de puzzelstukjes, gebruikt om figuren te vormen. Het tangram-spel bereikte in 1816 voor het eerst de westerse wereld en kwam via Amerika en het Verenigd Koninkrijk naar het Europese vasteland. Is het mogelijk dat stedenbouwkundige Haussmann hierdoor geïnspireerd is geraakt? Met een raster van nieuwe boulevards zonder bochten puzzelde Haussmann Parijs in hoog tempo tot de modernste stad van de wereld. |
| Zijn invloed was overweldigend, en een nieuwe opera, botanische tuin, bibliotheek, paleis van justitie werden monumenten van de vooruitgang. Ook Brussel had de wens het aanzien de stad tot uitdrukking te laten komen in gebouwen en monumenten. Het welvarende en kunstzinnige België, dat als een van de eerste Europese landen de industriële revolutie doormaakte, wilde zich niet voorbij laten streven door haar buren. Het bestuur van de stad bestelde aan het einde van de 19e eeuw een reeks aquareltekeningen bij de Nederlands-Belgisch kunstschilder Jacques Carabain (1834-1933), met als doel herinneringen te bewaren. Het Brussel van Jacques Carabain geven een beeld van de stad in volle ontwikkeling. |
| Maar waarom zijn er geen schilderijen van de Antwerpse ‘werf van de twintigste eeuw’ te vinden? Hoe leuk is het om aan de hand van tekeningen en schilderijen te zien hoe een stad verandert. De schilderijen; De bouw van de metro van Luigi Loire, De gashouders van Paul Signac, De rechtgetrokken kade Saint-Michel en de Notre-Dame van Maximiliaan Luce en De Europabrug en de Parijse straten in de regen van Gustave Caillebotte laten Parijs in de overgangsfase zien. Bezoek het Carnavalet Museum, het oudste museum van de stad Parijs dat in 1880 voor het publiek werd geopend, en ontdek meer dan vier eeuwen architectonische evolutie. |
| BK heeft in Antwerpen enkele oriëntatiepunten geschilderd waaronder De Poort op Het Zuid, lees De onthulling, en De tas van Elsschot, waarop de monumentale stalen kap uit 1875 van het in 2004 grondig gerenoveerde station van Antwerpen door BK is vastgelegd. En is niet onlangs het werk Scheepswand, een mixed media schilderij van 2 x 2 meter, vanuit ons huis Aan de Berg in Montfort naar een nieuw modern appartement in hartje Utrecht gebracht? Jazeker. Zo zijn enkele Antwerpse herinneringen tastbaar geworden. Wanneer je ergens middenin zit heb je niet in de gaten hoe ingrijpend zaken veranderen, en met een camera op zak legden wij momenten van het stedelijke breek- en sloopwerk vast. Gaar daar nog iets mee gebeuren? |
| Wist je dat de eerste draagbare fotocamera rond 1888 op de Wereldtentoonstelling in Parijs werd gepresenteerd door de Amerikaan George Eastman met zijn bedrijf Kodak? Na de Frans-Duitse Oorlog werd de wederopbouw van Frankrijk gevierd, en er vonden meerdere edities van de Wereldtentoonstelling plaats in Parijs. Het machinepaviljoen, een in het oog springend gebouw van staal en glas en één van de meest opvallende bouwwerken van de tentoonstelling, was bestemd voor industriële exposities. Onder de vele uitvindingen bevond zich ook de telefoon van Alexander Graham Bell, oprichter van de telefoonmaatschappij Bell, het latere Alcatel, lees Apparaten. |
| Rond 1881 werd in Nederland de eerste Telefoongids | Gouden Gids uitgegeven. ITT, de voormalige eigenaar van Promedia en uitgever van de Gouden Gids in onder andere Nederland en België, is ook tijdje eigenaar geweest van het Amerikaanse Bell Telephone. De Belgische overheid heeft Bell Telephone Company overgehaald zich in België te vestigen en in 1882 is in Antwerpen Bell Telephone Manufacturing Company geopend als eerste buitenlandse vestiging. ‘Den Bell’, zoals de Antwerpenaren het gebouw noemden, was gevestigd op het noordelijkste puntje van de Haussmann-tangram op Het Zuid, en te zien vanuit het raam op de bovenste etage van ons trompe-l’oeilhuis uit 1882. |
| DTG, De Telefoongids | Gouden Gids, de bestseller waar vrijwel iedereen wel een keer in heeft gestaan, was mijn werkgever van 1987 tot 2010 en induceerde met Publinet in navolging van het Franse Minitel videotex in Nederland, lees Internetdiensten. Gebruikers konden met een terminal via een teletekstachtige omgeving gratis telefoonnummers opzoeken. Het idee was dat dit goedkoper zou zijn dan het uitgeven van telefoonboeken. In Nederland en België is de invoering van videotexdiensten niet van de grond gekomen. Het PTT-museum bezit nog een prototype van een videotexterminal, evenals een door BK ingenieus gemaakte anamorfose ter gelegenheid van de introductie van het gsm-netwerk in Nederland, lees Communicatie. |
| Nederland schakelde in 1988 over op internet, en wij waren erbij. In 1969 werd in de VS voor het eerst een internetachtige verbinding gemaakt over Arpanet, het netwerk dat later zou uitgroeien tot het internet zoals wij dat nu kennen. Als reactie op de lancering van Spoetnik door de Sovjet-Unie in 1957 werd binnen het Amerikaanse ministerie van defensie in 1958 het Advanced Research Projects Agency (ARPA) opgericht. Arpa, later Darpa, ontwikkelde technologie zoals GPS en AI, waarmee het Amerikaanse defensieapparaat de plannen van de vijand kon natrekken. Het netwerk diende voor de overdracht van gevoelige militaire gegevens en om toonaangevende onderzoeksgroepen in de VS met elkaar te verbinden. |
| De Arpa-denktank bedacht voor universiteiten die voor Arpa werkten een manier om van elkaars computersystemen gebruik te kunnen maken. Het netwerk moest betrouwbaar en efficiënt zijn. Op 29 oktober 1969 werden voor het eerst computers van de Universiteit van Californië en Stanford met elkaar verbonden. Dit was de voorloper van internet zoals we het nu kennen. De Britse schrijver H.G. Wells (1866-1946) fantaseerde al in 1938 over een wereldencyclopedie. Hij gaf in een verzameling essays met de titel World Brain zijn visie op een centraal opslagpunt voor kennis en informatie dat burgers zou kunnen helpen universele bronnen optimaal te benutten. |
| In de nasleep van de Eerste Wereldoorlog geloofde Wells dat mensen beter opgeleid moesten worden en meer vertrouwd moesten raken met de gebeurtenissen en kennis die hen omringden. Om dit te bereiken opperde hij het idee van een voor iedereen toegankelijk kennissysteem. Wells hoopte dat verstandige burgers vrede zouden nastreven. Hij stelde dat een wereldwijd intellectueel project een grotere positieve impact op dit doel zou hebben dan welke politieke beweging dan ook, zoals communisme, fascisme, imperialisme, en het pacifisme. Hoe het met deze ideologie gesteld is kunnen we inmiddels dagelijks ervaren. Ook in 1870 kwamen haat en woede tot uitbarsting na decennialang opgekropt te zijn, en uiteindelijk is deze oorlog de aanzet tot de de Eerste Wereldoorlog, en indirect ook de opmaat naar de Tweede Wereldoorlog. |
| De twee wereldoorlogen zijn niet te begrijpen zonder kennis van de Frans-Duitse Oorlog (1870-1871). De oorlog was begonnen door Frankrijk, maar werd gewonnen door Duitsland. Het Franse verlies van Elzas-Lotharingen lokte later de Eerste Wereldoorlog uit. Straatsburg, de huidige zetel van het Europees Parlement en symbool van vreedzame Europese samenwerking werd in de Frans-Duitse oorlog voor een groot deel verwoest en ingelijfd bij het nieuw gestichte Duitse Keizerrijk, lees Reisbureaus en Edelmetalen. In deze oorlog werd voor het eerst gebruik gemaakt van moderne wapens, waaronder de voorloper van het machinegeweer. Opkomende treinverbindingen hielpen bij het efficiënt aanvoeren van troepen naar het front, en werden luchtballonnen niet ingezet voor verkenningen en vervoer van personen en goederen? |
| De Haussmanniaanse transformaties in Parijs liepen tijdens de Frans-Duitse Oorlog vertraging op. Na de oorlog werd Haussmann ontslagen door de nieuwe republikeinse regering. Avenue Napoleon, een bekende en belangrijke straat die loopt van het Louvre naar het operagebouw Palais Garnier, een meesterwerk van de eerste orde en gebouwd in opdracht van Napoleon III, werd omgedoopt tot Avenue de l’Opéra. Het operagebouw Palais Garnier was het duurste gebouw uit zijn tijd, en tijdens de Frans-Duitse Oorlog deed het dienst als militair pakhuis. Op Avenue de l’Opéra 22, het adres van het voormalige Hotel des Deux Mondes, vestigde zich na WOII het Parijse kantoor van de CIA, de Amerikaanse geheime dienst. Maar verzamelen de Amerikaanse inlichtingendiensten inmiddels niet veel meer data over Europeanen dan strikt noodzakelijk? Is Europa’s afhankelijkheid van Amerikaanse techbedrijven een gevaarlijke zwakte? Lees hier. |
| De Frans-Duitse Oorlog in 1870 werd een ware ‘wake-up call’, misschien wel te vergelijken met Oekraïne nu. De Duitse staatsman Otto von Bismarck (1815-1898) wordt beschouwd als de architect van het Duitse Keizerrijk, en met de overwinning op Frankrijk werd koning Wilhelm I van Pruisen op 18 januari 1871 in de Spiegelzaal in Versailles uitgeroepen tot Keizer van Duitsland. Hiermee verschoven de machtsverhoudingen in Europa, en bereidden landen zich voor op naderend onheil. |
| De aanleg van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, een 85 kilometer lange verdedigingslinie van Muiden tot aan de Biesbosch en UNESCO Werelderfgoed, heeft alles te maken met de Frans-Duitse Oorlog. Ook mijn geboorteplaats Amersfoort startte tijdens die onrustige periode met de bouw van grote militaire complexen, waaronder in 1881 de Kazerne voor de Bereden Wapens aan de Heiligenbergerweg, de latere Prins Willem III Kazerne, min of meer gelegen naast het huis uit onze jeugd, lees Blikvanger. Het thema Amersfoort Garnizoensstad staat in 2025 stil bij deze de militaire geschiedenis van Amersfoort inclusief de betekenis van de Frans-Duitse oorlog. |
| In dit themajaar is het op diverse plekken in de stad mogelijk om defensiegerelateerde activiteiten te ervaren met lezingen, wandelingen, exposities, open dagen en een landschapskaart met nog zichtbare militaire gebouwen of overblijfselen daarvan. De Militour is te verkrijgen bij FASadE, het Amersfoorts forum voor stedenbouw, architectuur en landschap. Muziekparades op de Hof maken deel uit van de festiviteiten. En reed er niet op 5 mei een historische militaire parade door de stad? De Keep Them Rolling– parade, een colonne historische militaire voertuigen, is een initiatief van De Nederlandse Vereniging Instandhouding Militaire Voertuigen. |
| Militaire parades worden in Nederland nog zelden gehouden. De laatste grote parade was in 1965, toen ons land twintig jaar bevrijding vierde. Als kind bezocht ik samen met mijn ouders en mijn zusjes deze Wapenschouw op de Vlasakkers in Amersfoort. Op het podium stonden Koningin Juliana, Prins Bernard en Prinses Beatrix. Het breed exposeren van groot wapentuig kent in ons land geen traditie meer. Hoe anders is dat vandaag de dag in bijvoorbeeld China. Op 2 september 2025 vond daar de grootste militaire parade in de geschiedenis van het land plaats, theater van wereldklasse. |
| Het Chinese leger presenteerde naast vliegtuigen, hypersonische raketten en onderwaterdrones ook sensoren en lasertechnologie. Het leger is uitgebreid met nieuwe eenheden waaronder cybertechnologie, informatietechnologie en ruimtevaarttroepen. Ook toonde de parade een onbemand vliegtuig. Tienduizenden militairen deden eraan mee, en kosten noch moeite werden gespaard. Wordt dit militair theater gezien als een signaal om rivalen af te schrikken? Zoals het Nederlands leger tijdens parade op de Vlasakkers in 1965 ook zijn tanden wilde laten zien? We zaten immers middenin de Koude Oorlog, lees Kijken, luisteren, doorgeven. |
| Als gevolg van de Frans-Duitse Oorlog van 1870 en de angst voor een steeds machtiger Duitsland, kon in Amersfoort rond 1900 het grootste garnizoen van ons land ontstaan. Er wordt wel beweerd dat mede hierdoor Nederland de dans tijdens de Eerste Wereldoorlog ontsprong. Het Cavaleriemuseum in Amersfoort vertelt het unieke verhaal van ruim anderhalve eeuw Amersfoorts garnizoen. Mijn opa Hendrik Jan Zielman (1891-1960), die via Heino naar Amersfoort kwam, was in 1913 gelegerd in de Officiersstal de Parade in ’s-Hertogenbosch, een plein in het centrum dat was ingericht als parade- en exercitieplaats. Maar hoe kwam hij daar eigenlijk terecht? |
| Mijn opa uit Heino raakte vorig jaar in beeld. Ik heb hem niet gekend. De foto’s in het trouwalbum van mijn ouders zijn de enige tastbare herinneringen aan hem, verder had ik er geen beeld bij en al helemaal geen verhaal. Maar dat veranderde in 2024 na het ontvangen van een e-mail uit Canada, lees Kastelen en buitenplaatsen. Nadat ik in oktober 2024 in Heino met familie een bezoek bracht aan buitenplaats ’t Reelaer in Heino, de geboortegrond van onze voorouders, wekte één verhaal mijn bijzondere belangstelling. De aanzet voor dat verhaal was een foto van mijn opa als militair op een paard. Samen met mijn zusje en mijn nichtje bezocht ik het Cavaleriemuseum in Amersfoort. Met de foto als aanknopingspunt dwaalden wij door het museum op zoek naar informatie. Medewerkers van het museum schoten links en rechts te hulp. |
| Want wat was er aan de hand? Naar aanleiding van de brieven van mijn opa aan zijn familie in Heino rees bij ons de vraag hoe hij in Amersfoort terecht was gekomen. Immers, mijn vader is opgegroeid bij de Beestenmarkt in Amersfoort, een historische locatie waar in zijn tijd de paardenstallen van de cavalerie waren gesitueerd, lees Ruitersport. In het museum zochten wij naar antwoorden en tijdens onze speurtocht ontdekten wij hoe leuk het is om met een gerichte vraag een museum te bezoeken. We hebben er uren rondgezworven en het leverde bruikbare tips op die het raadsel tussen Heino en ‘s-Hertogenbosch blootlegde. ‘s-Hertogenbosch? Jawel. |
| In een brief aan zijn moeder schrijft opa Hendrik Jan op 12 juli 1913 vanuit de officiersstal dat hij gezond is en dat hij in ’s-Hertogenbosch een ‘merakels’ lui leventje heeft. Hij heeft niet veel te doen behalve om te zien naar zijn zieke paard. Twee dagen later, op 14 juli 1913, brachten koningin Wilhelmina en prins Hendrik een bezoek aan ’s-Hertogenbosch ter gelegenheid van Nederland 100 jaar onafhankelijkheid. Ze bekijken de Nationale tentoonstelling van Oude Kerkelijke Kunst in de Militaire Rijschool, en wandelen naar de Parade. Camera’s legden het koninklijk bezoek vast, en het zijn het de eerste bewegende beelden van de stad. Maar naar wie zwaait Prins Hendrik eigenlijk? Bekijk het filmpje, zie bij tips onderaan. |
| De stallen aan de Parade zijn in 1938 afgebroken en onlangs is het plein volledig gerenoveerd en voorzien van een prachtig nieuw theater met de passende naam Theater aan de Parade. Waar paarden en ruiters militaire oefeningen hielden wordt nu volop gedanst en muziek en theater gemaakt. In augustus bezochten wij het Theatercafé met uitzicht op het plein. In de voetsporen van… Wil je weten hoe ’s-Hertogenbosch er in de tijd van de officiersstal uitzag? Ga dan naar Museum Slager in de Choorstraat naast de Parade, en ontdek drie generaties Slager, mannen en vrouwen, die het sociale en culturele leven tussen 1840 en 1960 kunstzinnig vastlegden, lees Hier zijn de Slagers. |
| De Amsterdamse galeriehouder van BK, Koen Nieuwendijk, organiseerde met zijn Galerie Lieve Hemel in de zomer van 2022 een tentoonstelling in Museum Slager. De expositie ‘Met dank aan Jheronimus’ is een ode aan Jeroen Bosch (’s-Hertogenbosch circa 1450-1516). De in ’s-Hertogenbosch geboren Koen Nieuwendijk bezocht in 1967 de Jeroen Bosch-tentoonstelling het Noordbrabants Museum. Het voorstellingsvermogen van Jeroen Bosch maakte grote indruk op hem. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de werken van de kunstenaars uit de stal van Lieve Hemel doorspekt zijn van symboliek. |
| Verbeelden de schilderijen en sculpturen van de kunstenaars uit de galerie het huidige wereldtoneel dat oorverdovend ten onder dreigt te gaan? Het is bijna niet mogelijk je af te sluiten voor het nieuws dat dagelijks over ons wordt uitgestrooid. Veel onderwerpen bereiken de geest van de kunstenaar en drukken een stempel op het eindresultaat. Ook de schilderijen van Jeroen Bosch zitten vol met ingewikkelde associaties waar kunsthistorici nog altijd het hoofd over breken. Maar wat kunnen we met al deze fantasie? En waarom stellen wij ons geen betere toekomst voor? |
| Het Jeroen Bosch Plaza, een informatieplatform dat wetenschap en kunst bij elkaar brengt rondom een centraal thema, biedt ondersteuning bij verwondering en stimuleert volwassenen creatief en bevrijdend te kijken. Meer dan 1800 pagina’s met boekrecensies, literaire bronnen, topische beeldspraak en wetenschappelijke artikelen over Jheronimus Bosch kunnen worden geraadpleegd. Welke inzichten kunnen wij ontdekken in zijn geheimtaal? De zoektocht naar potentieel grootse ideeën kan hier worden gestart. Immers topische beeldspraak (motieven, beelden of uitdrukkingen die veelvuldig terugkeren) is van alle tijden, maar alle tijden hanteren niet altijd dezelfde topische beeldspraak toch? Want ook het begrip verleden aan verandering onderhevig. |
| Jeroen Bosch was een visionair. Zijn droombeelden zetten aan tot reflectie en dialoog en laten ons zien hoe samenlevingen functioneren. Ook het Amerikaanse Darpa-instituut blikt vooruit met het programma Visies van 2045. Darpa onderzoekt welke technologieën wij over pakweg twintig jaar kunnen verwachten. Maar wat maakt Darpa eigenlijk zo succesvol? Het geheim zit niet alleen in geld maar vooral in de vorming van kleine teams met briljante mensen die voor langere tijd de vrijheid krijgen om schijnbaar onmogelijke ideeën te realiseren zonder eindeloos overleg of ingewikkelde bureaucratie. Hierbij komen unieke gedachten als losse puzzelstukjes bij elkaar tot iets nieuws. |
| En dat is het mooie van samenleven met een kunstenaar. Toen de Gouden Gids in 1994 de overgang maakte van print naar internet, maakten wij, BK en CZ, een plan voor de Gouden Gids en Veilig Verkeer Nederland met de titel; ‘Van Low-interest naar High-involvement’. Een samenwerkingsverband op lange termijn met als uitgangspunt alle lagen in de samenleving mee te nemen in het verhaal; de jeugd (veilig naar school, sport en spel), volwassenen (woon- werkverkeer), senioren (vrije tijd en reizen) en bedrijven (goederenvervoer). De overeenkomst tussen beide bedrijven was het verkeer, traffic, lees Productontwikkeling. |
| Natuurlijk kwam er niets van terecht. ITT, de eigenaar van de Gouden Gids koos voor het grote geld en tien jaar later was het bedrijf verkwanseld, lees Uitgevers en Gaas. Was dat het begin van het einde van het geloof in vooruitgang? Hoe anders ging het in 1881, het jaar waarin de eerste Telefoongids | Gouden Gids verscheen. In die tijd werd hulde gebracht aan de industrialisatie waarbij het geluid van machines werd vergeleken met een symfonisch orkest. De toon was hoopvol. Want waarom zou er geen schoonheid schuilen in vindingrijkheid? Zoals het schilderij De Lunch van de roeiers van Pierre-Auguste Renoir uit 1881. Het werk dat alles moest veranderen toont de blijheid van die tijd, een souvenir voor de toekomst en een herinnering aan de Franse samenleving in transitie. |
| Het boek De lunch van de roeiers van Susan Vreeland beschrijft het ontstaan van het schilderij. Het is geschreven in de sfeer van geluk en verbondenheid waar de liefde voor elkaar en de liefde voor het vak leidt tot het beste resultaat. Het schilderij, een mengeling van etende, drinkende en dansende mensen op een terras aan de Seine, kende een lange en gedegen voorbereiding waarbij de technische uitdaging Renoir dwong tot vooruitgang. Het was een constante worsteling tussen geld en het verlangen zich te ontwikkelen. Het is balanceren tussen twee werelden en ook BK is altijd op zoek naar de gulden middenweg, lees Galeries. BK kreeg in het jaar 2000 de opdracht van de eigenaar van een horecabedrijf in Amersfoort om De lunch van de roeiers te schilderen als decor. Lees Open haarden. |
| Edgar Degas (1834-1917), die veel ballerina’s en danseressen heeft geschilderd, bespotte Renoir omdat hij vond dat de schilder het leven te rooskleurig voorstelde. Renoirs schilderijen op groot formaat met taferelen van moderne gezelligheid waaronder het Bal de Moulin de la Galette en De lunch van de roeiers, waren een reactie op de toegenomen eenzaamheid van het stedelijke bestaan. Het leven begon Renoir steeds meer door de vingers te glippen, en de schilderijen hielpen hem zich van alles te herinneren. Dat kan ik begrijpen, want ook de schilderijen en objecten van BK vormen de leidraad van het verhaal van ons leven, lees Gemeenten. |
| Het bijhouden van verhalen in geschilderde en geschreven vorm helpt ons bij het waarnemen en doorgronden van veranderingen. Leven we in een tijd die te vergelijken is met Nederland na de Franse- en de Industriële Revolutie rond 1840, toen alles in een stroomversnelling kwam? Eeuwen daarvoor veranderde het dagelijks leven niet of nauwelijks, maar politieke aardverschuivingen en technologische en economische ontwikkelingen zorgden ervoor dat mensen het gevoel kregen dat alles continue in beweging was. Technologische revoluties hebben immers ons leven onherkenbaar veranderd, van stoommachine tot computers tot internet. Lees De storm die wij vooruitgang noemen van historicus Arianne Baggerman, een boek over tijd, tempoversnelling en de transformatie van Nederland in egodocumenten. |
| ‘Waarom niet dansen’, opperde Renoir. De ‘Schilder van het geluk’ laat ons de feestelijke en mooie kanten van het leven zien. De modellen in de schilderijen van Renoir vaak oorlogsweduwen en gewonde veteranen. Ook kunstenaars werden tijdens de Frans-Duitse Oorlog naar het front gestuurd. In hun werk galmden de verschrikkingen van die tijd nog lang na. En ook nu leven we in een wereld waar ‘dichters sluipschutters worden, IT’ers bataljons aanvoeren en kunstschilders zich aansluiten bij de artillerie’. Renoir was verrast toen zijn vriend Frédéric Bazille zich vrijwillig bij het leger meldde. Zelf werd hij ingedeeld bij een cavalerie-eenheid in de omgeving van Bordeaux, en hij reageerde geschokt toen Bazille in 1870 was gesneuveld. Lees L’année terrible: Impressionisten en realisten in oorlog. |
| Oorlog, technologische ontwikkelingen en politieke idealen zijn kenmerken van die tijd, evenals optimisme en vernieuwing. De neobarokke Parijse beaux-artstijl, met Opéra Palais Garnier als meesterwerk, inspireerde menig stadsbestuur. En ook Antwerpen liet in 1907 een operagebouw neerzetten in Palais Garnier-stijl. Het onlangs vernieuwde Operaplein heeft zicht op de monumentale gevel van de Opera Ballet Vlaanderen, een fusie tussen de Vlaamse Opera en het Ballet van Vlaanderen van de dansacademie op Het Eilandje. Naast het operagebouw staat de Antwerp Tower, een 26 verdiepingen tellend residentieel gebouw. |
| Op die plek stond rond 1900 een houten danspaviljoen en een restaurant. De Duitse zakenman Nicolas Weber liet beide panden afbreken en bouwde er het prestigieuze ‘Grand Hotel Weber’, lees Hotels. Na de Tweede Wereldoorlog werd het hotel gesloopt en de kwam de huidige Antwerp Tower er voor in de plaats. In 1974 betrok ITT World Directories, eigenaar van onder andere de Gouden Gids in Nederland en België, het pand. Later, tot 2016, was dit het plechtig onderkomen van Truvo België Comm.V, uitgever van de Gouden Gids en online producten. Onlangs is het spiegelkantoor verbouwd naar 240 luxe appartementen en penthouses. |
| In juli 2016 stond ik met mijn vriendin op de 24ste etage van de inmiddels ‘onttakelde’ Antwerp Tower. We keken aan alle kanten uit over de stad waar wij met veel plezier hadden gewoond. De Antwerp Tower, op de hoek van de Frankrijklei en de De Keyserlei, bepaalt mede de skyline van Antwerpen. Ooit werkten wij samen bij de Gouden Gids, maar Google en andere zoekmachines maakten het product overbodig. Zij sluisden hun winsten door naar andere oorden en daarmee verdween ook de kans op werk. |
| Vanaf de bijna bovenste verdieping van de Antwerp Tower hadden we zicht op de De Keyserlei 52, het geboortehuis huis van Alfons de Ridder (Willem Elsschot 1882-1960), lees Reclame. Voor het huis stond een groot militair voertuig paraat. Wat was er aan de hand? In de zomer van 2016 gold in België dreigingsniveau 3. Na de aanslagen in Parijs in 2015 (7 januari Charlie Hebdo en 13 november Theater Bataclan) en de gebeurtenissen in Brussel en Zaventem op 22 maart 2016, werd het dreigingsniveau voor België verhoogd. De aanslag op de Bataclan had een directe link met de aanslagen in Brussel. Was dit het einde van de blije-tijd zoals wij die ons leven lang hadden ervaren? |
| Bataclan, een theater aan de Boulevard Voltaire in Parijs, verwijst naar de operette van Jacques Offenbach (1819-1880), één van de scheppers van de operette, een genre waar ik thuis mee ben opgegroeid. Offenbach wilde Europa de nodige verstrooiing brengen, en zijn lichte werken vonden overal navolging. Hij dreef de spot met de moraal van het Tweede Keizerrijk (1852-1870), onder keizer Lodewijk Napoleon Bonaparte. Het geestige stuk Ba-ta-clan was een van zijn eerste en grootste successen en bracht een onophoudelijke stroom grappen, woordspelingen en geestige onzin voort. De operette speelt zich af in China waar de personages uiteraard vermomde Fransen zijn, en waar revolutionaire liedjes, samenzweringen en staatsgrepen dagdagelijks de revue passeren. |
| Ook Offenbachs operette La Grande-Duchesse de Gérolstein uit 1867 is een uiterst vermakelijke parodie op het militarisme en de adel. In het verhaal wordt Gerolstein, een klein stadje in de Eifel, als groothertogdom voorgesteld. De operette verwijst naar de expansiedrift van de vele kleine Duitse staatjes (Kleinstaaterei), een actueel thema in aanloop naar de Frans-Duitse Oorlog van 1870. Kleinstaaterei was de situatie waarin Duitsland verkeerde vóór het einde van de fragmentatie van de vele Duitse staten. Het is een belangrijk hoofdstuk in de geschiedenis dat leidde tot de oprichting van het Duitse Keizerrijk in 1871. La Grande-Duchesse de Gérolstein was tijdens de Parijse wereldtentoonstelling van 1867 zeer succesvol, evenals de wals An der schönen blauen Donau van Johann Strauss, lees Muziekinstrumenten. Mijn ouders namen ons mee op een tochtje naar Gerolstein, maar het mocht niet beklijven. Veel later, tijdens ons verblijf in Antwerpen, na een bezoek aan de Bourlaschouwburg, drong pas de volle betekenis van het werk van Offenbach tot mij door. |
| Maar waarom moest Antwerpen zo nodig een nieuw operagebouw krijgen? De stad had toch al de Bourla, het theater dat model stond voor het dansschilderij van BK? Dat komt zo. In de Bourla werd van 1896 tot in 1933 alleen Franstalig geprogrammeerd, en dat vond de sociaal bewogen muziekpedagogiek Peter Benoit (1834-1901) niet wenselijk. Op zijn initiatief werd het Vlaams Lyrisch Toneel opgericht, de voorloper van de Vlaamse Opera. En voor dit gezelschap liet het stadsbestuur in 1869 de Vlaamse Opera bouwen, een nog groter en imposanter gebouw dan de Franse Bourlaschouwburg. |
| Dans en architectuur hebben een gemeenschappelijke taal. Dans kan architecten helpen om ruimtelijke mogelijkheden te verkennen, structuren te ontdekken en het menselijk lichaam in relatie tot de ruimte te begrijpen. De Labannotatie, een systeem om dansbewegingen en danspassen schriftelijk vast te leggen in een soort partituur, wordt met danssymbolen weergegeven. Het door de Hongaarse danser en choreograaf Rudolf Laban (1897-1958) bedachte systeem is populair in dansscholen om dansen aan te leren, te analyseren en te documenteren. Rudolf Laban staat bekend als een van de pioniers van de moderne dans in Europa, dat is een verzamelbegrip voor verschillende danstechnieken uit de eerste helft van de twintigste eeuw, toen men op zoek ging naar andere bewegingsvormen dan die van het klassiek ballet. |
| Maar dé baanbrekende figuur in de ontwikkeling van de moderne dans is Vaslav Nijinski (1889-1950). Onder de vleugels van Sergej Diaghilev (1872-1929) doorbrak hij met zijn revolutionaire choreografieën de academische ballettraditie. Nijinski vond een geheel nieuwe manier van bewegen uit. Dit schrijft Arthur Japin in zijn schrijversprentenboek ‘Mijn zelf verzonnen familie’, een pleidooi voor onafhankelijkheid, kunstzin, levenslust en literatuur. Zijn roman Vaslav beschrijft de gebeurtenissen op 19 januari 1919. Het optreden van Nijinski op die dag, een benefietvoorstelling ter gelegenheid van de slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog, was zijn allerlaatste voorstelling. Lees in Vaslav over het leven van de legendarische Russische balletdanser en choreograaf, zijn werk met de Ballets Russes, zijn relatie met Serge Diaghilev, en zijn latere psychische problemen. Wist je dat Nijinski op spitzen kon dansen? Een destijds onder mannen zeldzame vaardigheid? En dat BK een schilderij heeft gemaakt met de titel Kastje met balletschoenen en gipskruid dat in een nis in De Nieuwe Kerk in Amsterdam heeft gehangen? Lees Kerken. Dat spitzen op gezette tijden moeten worden aangepast leerde ik van de dansscholen die ik bezocht voor de Gouden Gids. |
| Ook maakte ik door de Gouden Gids kennis met Introdans, een Nederlands internationaal dansgezelschap dat is opgericht in 1971 in Arnhem. Deze particuliere balletschool is als kleine dansgroep begonnen en uitgegroeid tot het vierde gezelschap van Nederland met creaties van grote namen waaronder de Amerikaanse choreografe Lucinda Childs. De diva van de minimalistische dans toont in lange diagonalen herhaalde patronen die zijn verweven met precieze draaiingen. Je zou er zomaar het Haussmann-stratenpatroon in kunnen herkennen, kijk zelf, zie bij tips onderaan. Introdans is het eerste gezelschap waarmee Lucinda Childs in Nederland een connectie voelde. Zij zijn het die haar werk mogen uitvoeren. Mij is vooral de Introdans-reclameposter bijgebleven die in Arnhem en omstreken de route verfraaide. |
| Tot onze verrassing werd in 2006 de reclamecampagne voor De zomer van Antwerpen in onze straat is opgenomen. Antwerpen Danst is een onderdeel van De Zomer van Antwerpen, een stads- en cultuurfestival in dat jaarlijks in juli en augustus plaatsvindt. De hele zomer dans je gratis in de Waagnatie aan de Schelde. Met 173 verschillende nationaliteiten in de stad, kent het evenement wellicht even zoveel manieren om te dansen. Dansen is een sterk sociaal bindmiddel. Ontdek de wereld van de dans. Ons huis, met voor de deur een groep dansende mensen, stond model voor de foto die op de cover van de zomergids verscheen, en op de vele billboards in de stad. Hoe leuk! Lees Reclame. |
| Choreografie betekent letterlijk het tekenen van cirkels. Op oorlogskaarten laten cirkels meestal doelen zien die veroverd moeten worden. De anti-oorlogsdans De Groene Tafel uit 1932 van de Duitse choreograaf Kurt Jooss (1901-1979) verbeeldt de zinloosheid van vredesonderhandelingen. In dit ballet danst een groepje rijke mannen, politici en wetenschappers rond een tafel met een groen kleed. Zij ruziën over wel of geen oorlog voeren. Ze zijn beleefd, maar menen niets van wat ze zeggen. Zij beslissen over het lot van soldaten en burgers en over de gruwelen die oorlog teweeg brengt. Zij zijn het die profiteren van alle ellende. De Groene tafel is één van de meest aangrijpende werken uit de twintigste-eeuwse dansgeschiedenis, en nog altijd actueel. |
| Dansers hebben een sterke focus. Ze zijn zich bewust van hun omgeving, en beheersen de kunst om zonder woorden te communiceren, zoals Renoir zijn penseeltoetsen met veel geduld naast elkaar laat dansen om het licht te laten zien, zoals Haussmann ons leidt via boulevards naar iconen uit het verleden, en zoals BK met zijn dansschilderij toont dat de toekomst een gebeurtenis is waar we middenin zitten en waarin iedereen flexibel meebeweegt, dansend om elkaar heen in het verlengde van het heden. |
| Maak een stads- en danswandeling door Antwerpen en Parijs. Ontdek het Antwerpse Haussmann-stratenplan op Het Zuid en ga kijken bij het Vlinderpaleis, het KMSKA, de Watertoren en het Scheldevrij Monument, een monument ter ere van de bevrijding van de Schelde die door Nederland was geblokkeerd en die de doorvoer van en naar de Antwerpse haven frustreerde. Sta stil bij wat dit betekende voor de handel. Ga op zoek naar Den Bell op het noordelijkste puntje van de Haussmann-tangram. Wandel over de Leien naar het Operaplein en de Antwerp Tower, lunch in het Bourlacafé en herbeleef het dansschilderij van BK. Stap daarna door naar Het Eilandje naar de dansacademie en het danstheater. Klim op het dak van het MAS en spot de tangodansplaats aan de Schelde. |
| Bezoek in Parijs Opéra Garnier aan het Place Diaghilev (een artistieke visionair en oprichter van de Ballets Russes) die wordt doorsneden door de Haussmannboulevard. Loop via Avenue de l’ Opéra naar Musée d’Orsay en bewonder de Franse Impressionisten aldaar en het schilderij Bal du Moulin de la Galette, één van Renoirs grootste en meest ambitieuze werken. Ontdek de twaalf straten die uitkomen op het plein voor de Arc de Triomphe, en stel je de militaire parade voor die elk jaar op 14 juli op de Champs-Elysées plaatsvindt. Zoek daarna op de Place de la République het standbeeld van Marianne, de Franse verpersoonlijking van de vrijheid. Zij werd in 1875 hèt symbool van Frankrijk, naar aanleiding van het beroemde schilderij van Eugène Delacroix ‘De Vrijheid leidt het volk’. |
|
| afb. Bert Kinderdijk BK, Dansschilderij. Decor Bourlatheater Antwerpen, 100 x 300 cm | Co-painting | Particuliere collectie |
| Tips: Let op! De tips hebben geen link, kopieer de regel en plaats die in de browser Audioverhaal Bal du moulin de la Galette – Pierre-Auguste Renoir | Ghislaine Cals en Mirjam van Raamsdonk! 190 jaar geleden: opening Bourlaschouwburg (Antwerpen) | Ronny de Schepper Bourla café restaurant | Antwerpen Website Bert Kinderdijk | Decoratieve schilderijen Het Eilandje | Antwerpen Theater ’t Eilandje: geschiedenis en bijzonderheden | Dansacademie Ballet Vlaanderen | Het grootste balletgezelschap van België YouTube Kattendijktango | Antwerpen Danst Rellen in 2000 | Borgerhout en Plantin en Moretuslei | Antwerpen Werf van de eeuw | Antwerpen overmorgen Antwerpen verloren stad | Pinterest Stadswandeling Het Vlinderpaleis | Experience Antwerp ‘Bridging Time’ – De renovatie van het KMSKA | Kaan Architecten Parijs dat dé Lichtstad werd (door Napoleon III en Haussmann) | Historiek Museum van de Franse Revolutie | Domaine de Vizille De Franse Revolutie (1789) | Tijdlijn, samenvatting, oorzaken en verloop | Historiek Hoeveel revoluties waren er in Frankrijk? | Historianet Het Parijs van Haussmann | IsGeschiedenis Haussmann, de man die Parijs transformeerde | Paris.fr Vermaak in Parijs rond 1900 | historamarond1900 Musée Carnavalet – Histoire de Paris Parijs opnieuw ontdekken; het nieuwe Musée Carnavalet Opstand in Parijs: de Commune van 1871 | Rozenberg Quarterly Stadsvernieuwing in Parijs sinds Haussmann YouTube | PARIS, France Walking Tour – Rue de Rivoli & Neighbourhood Modern Parijs door de Ogen van Camille Pissarro | KunstVensters ‘U zult zien dat iedereen over ons zal praten’ | Frederic Bazille aan zijn moeder | NRC Tentoonstelling en boek | Nieuw Parijs: van Monet tot Morisot Eric Min – Gare du Nord | Een bijzonder monument voor een eeuw in Parijs Boek | Paris. De memoires van Abel Sikkink | Parijs 1867! De hoofdstad van de wereld | Bert Wagendorp Musée d’Orsay | Verzameling impressionistische werken waaronder het Bal du moulin de la Galette Musée d’Orsay | Tentoonstelling Renoir en de liefde | 17 maart tot 19 juli 2026 Musée d’Orsay | Tentoonstelling Renoir de tekenaar | 17 maart tot 5 juli 2026 Boek | De lunch van de roeiers | Susan Vreeland Boek | Stedebouw en burgerlijke vrijheid, zes Europese hoofdsteden | Michiel Wagenaar Boek | Omtrent het Antwerpse Zuid | Koning Boudewijnstichting 1994Boek | Antwerp a view from the sky | Wim Robberechts Boek | Een eeuw openbare werken te Antwerpen 1863-1963 | gedenkboek en catalogus Google Earth | Het Antwerpse Zuid Antwerpen Zuid: De Complete Gids voor Deze Artistieke Wijk Orthogonal grids and their variations in 17 cities viewed from above | Archdaily.com Bordspel Tangram City | Uwe Rosenberg Tangram geometrische puzzel De Hofberg, gezien in de richting van de benedenstad | Museum van de stad Brussel Het Brussel van Jacques Carabain | Faro Bell Telephone Manufacturing Company Antwerpen | Den Bell Geschiedenis van de Telefoongids | De bestseller waar vrijwel iedereen een keer in heeft gestaan | Historiek Van Arpanet tot www: veertig jaar internet | Tweakers.net DARPA | Defense Advanced Research Projects Agency | Instituut van het Amerikaanse ministerie van defensie Boek | World Brain | H.G. Wells Bruce Sterling Europa’s afhankelijkheid is een gevaarlijke zwakte geworden | NRC Website | Frans-Duitse Oorlog 1870-1871 | Historiek Boek | Frans-Duitse Oorlog 1870-1871 | De Moeder van De Grote Oorlog | Anne Doedens Otto von Bismarck – ‘IJzeren Kanselier’ van Duitsland | Architect van het Duitse keizerrijk | Historiek Hollandse Waterlinies: UNESCO werelderfgoed Een Eerbetoon: Ruim Anderhalve Eeuw Amersfoorts Garnizoen | Jan Carel van Dijk Amersfoort garnizoensstad 2025 Militour – FASadE | Architectuurkaart met 23 projecten over militair erfgoed in Amersfoort en omgeving Keep Them Rolling-parade | Amersfoort YouTube | Wapenschouw Vlasakkers in Amersfoort 1965 Stichting Legerplaats Soesterberg 1939-1945 Nationaal Militair Museum Soesterberg | NMM YouTube | Beelden van de grote Chinese militaire parade 2025 Cavaleriemuseum Amersfoort Geschiedenis Theater aan de Parade ‘s-Hertogenbosch | Planviewer Imro Theater aan de Parade ‘s-Hertogenbosch YouTube | Bezoek koningin Wilhelmina en prins Hendrik aan ’s-Hertogenbosch | De oudste film van Brabant Museum Slager, museum voor realistische kunst | ‘s-Hertogenbosch Tentoonstelling ‘Met dank aan Jheronimus’ | Galerie Lieve Hemel Amsterdam Jeroen Bosch Plaza | ‘s-Hertogenbosch Jheronimus Bosch Art Center | Kunst , cultuur en educatie Visies van 2045 | Darpa De Lunch van de roeiers | Pierre-Auguste Renoir, 1881 Edgar Degas ballerina’s De storm die wij vooruitgang noemen | historicus Arianne Baggerman L’année terrible: Impressionisten en realisten in oorlog Opéra Palais Garnier | Mooiste gebouw van Parijs Opera Ballet Vlaanderen | Antwerpen Opera Ballet van Vlaanderen – Open Monumentendag Vernieuwde Operaplein Antwerpen Antwerp Tower | Residentieel wonen Bataclan Theater | Boulevard Voltaire 50 Parijs Jacques Offenbach | Encyclopedie van de wereldgeschiedenis Ba-ta-clan | Jacques Offenbach | De Operaschrijver De klank van… opera in Antwerpen (1682-1933) | Museum Vleeshuis DE RUIMTE VAN DE VAL over dans, architectuur en lichaamsperspectief | Wim Nijenhuis Choreograaf Rudolf Laban (1897-1958) | Labannotatie Antwerpen Danst | onderdeel van De Zomer van Antwerpen Ontdek de wereld van de dans | Superprof De Groene Tafel | Choreograaf Kurt Jooss (1901-1979) Antwerpen: Schelde Vrij | Rene Hoeflaak Parijs Place de la République | fvdv blogspot Roman | Vaslav | Arthur Japin | Over Vaslav Nijinsky en Sergej Diaghilev oprichter van de Ballets Russes Mijn verzonnen familie | Arthur Japin Biografie | Diaghilev | Sjeng Scheijen Introdans Dansgezelschap YouTube | Introdans I Documentaire Lucinda Childs ism Beat the Dutch 2011 NTR Podium Hoe Marianne het symbool van Frankrijk werd dankzij Delacroix | KunstVensters |
